Wiatry na Ziemi

Huragany, cyklony i tajfuny to zjawiska, które budzą grozę i fascynują zarazem. Te tropikalne wichury osiągają prędkości dochodzące do 350 km/h. Zwykle powstają na oceanach i niosą około dwóch miliardów ton pary wodnej, tworzącej gęste chmury i ulewne deszcze. Mimo, iż można je przewidzieć, ciągle powodują ofiary w ludziach oraz ogromne straty materialne. Powstają one za pomocą ogrzanej wody oceanicznej, która paruje, a następnie unosi się ku górze, gdzie błyskawicznie jest schładzana. Różnica temperatur oraz skraplana para wodna, tworzy gęste chmury oraz duże ilości energii, która napędza rozwój huraganów. Moc wyzwalana przez silny huragan porównywana jest do tej, jaką w ciągu 20 lat zużywają mieszkańcy Hongkongu. Występują one najczęściej w tropikach, a zwłaszcza w północno-wschodniej części Pacyfiku oraz na obszarze zachodniej części Oceanu Atlantyckiego, a także na Karaibach.
Największe zniszczenia:

W 1737 r. największe ówcześnie miasto Indii Kalkutę nawiedził cyklon - bo tak nazywa się huragany w tej części świata - który nadszedł znad Zatoki Bengalskiej i w kulminacyjnym momencie osiągnął prędkość 200 km/h. Towarzysząca mu ulewa oraz wysoka fala pochłonęła ok. 300 tys. ofiar. Najtragiczniejszy w minionym stuleciu był jednak bilans cyklonu, który w 1970r. z prędkością 240 km/h uderzył na Bangladesz. Nie ma jednoznacznej oceny liczby ofiar, ale szacuje się, że cyklon ten zabił ok. 300 tys. ludzi. Prawdopodobnie drugie tyle zgięło w wyniku głodu i epidemii, którą wywołały zanieczyszczona woda oraz rozkładające się zwłoki. W ostatnich 15 latach zdarzyły się aż trzy silne huragany, które statystycznie występują raz na 100 lat. Gigantyczny huragan "Gilbert" w 1988 r. z prędkością 320 km/h zaatakował Karaiby zabijając 350 osób, a 750 tys. pozbawiając domu. Wiejący wiatr wyrywał drzewa z korzeniami oraz przewracał wieże kościelne i pociągi.

Bora

Bora jest typowo spadającym wiatrem. Suchy, często dość zimny wiatr, który wieje z nagich zboczy nabrzeżnych gór Dalmacji i Albanii aż na morze. Bora jest wiatrem o charakterze sztormu czy szkwału. Wiatr ten powstaje przy różnych sytuacjach pogodowych, na przykład w zimie, gdy nad Półwyspem Bałkańskim i Europa Wschodnią rozciąga się wyż i pogoda jest sucha i zimna. Mechanizmem wyzwalającym powstawanie tego wiatru jest różnica temperatury między wysokimi partiami przybrzeżnych gór a ciepłym morzem. Bora powstaje również wtedy, gdy nad Morzem Adriatyckim panuje głęboki niż, a nad Półwyspem Bałkańskim utrzymuje się wyższe, a nawet bardzo wysokie ciśnienie atmosferyczne. Mimo iż bora jest wiatrem spadającym, jest też wiatrem zimnym, ponieważ temperatura w górach jest niska i ogrzewanie się powietrza podczas jego opadania nie wystarcza, aby wyrównać kontrast między nim a ciepłym powietrzem znad Adriatyku. Typową oznaką zbliżającej się bory jest tworzenie się chmur nad szczytami nadbrzeżnego łańcucha gór.

Mistral

Mistral jest wiatrem spadającym na wybrzeżu południowej Francji. Jest to zimny, suchy wiatr północny wiejący w okolicy ujścia Rodanu między Awinionem i Marsylią. Przyczyna jego powstawiania jest niż nad ciepłym morzem i wyż Sewennami i francuskimi Alpami, wraz z zimnym, suchym powietrzem w zimie. Niż „wysysa” niejako powietrze z lądu, gdyż prąd powietrza w dolinie Rodanu przechodzi jakby przez rodzaj dyszy.

Sirocco

Sirocco jest wiatrem zstępującym z wybrzeża północnoafrykańskiego. Jest to gorący, suchy wiatr południowy. Przyczyna jego powstawania jest niż utrzymujący się nad morzem. Niż ten „wysysa” powietrze z wysokich partii gór Atlasu. Znad Sahary sirocco przynosi często ze sobą pył i piasek. Jego „odnogi” osiągają niekiedy także Europę Środkową. W zachodniej części Morza Śródziemnego sirocco wywołuje gwałtowne burze wirowe również we wschodniej części Morza Śródziemnego gwałtowny wiatr określany jest jako sirocco, nie chodzi jednak w tym przypadku o wiatr spadający, ale jedynie o zaburzony prąd powietrza związany z przesuwającym się z zachodu obszarem niskiego ciśnienia.

Bryza

Powstawanie bryzy możemy zaobserwować latem nad morzem lub dużym jeziorem przy ciepłej słonecznej pogodzie. Wiatr wyraźnie w ciągu doby zmienia swój kierunek. W dzień wieje od morza w stronę lądu, a w nocy odwrotnie: od lądu w kierunku morza. Dawniej żeglarze wypływali z portów w rejs bardzo wcześnie rano, wykorzystają ostatnie podmuchy bryzy nocnej:

Bryza dzienna to wiatr miejscowy, wiejący z morza w kierunku lądu, powstający wskutek nierównomiernego nagrzania się lądu i morza. W dzień ląd jest cieplejszy od wody i dlatego w obszarach przybrzeżnych wytwarza się gradient ciśnienia, (czyli różnica ciśnień) skierowany od morza w stronę lądu powodujący ruch powietrza znad powierzchni morza nad powierzchnię lądu. Bryza morska rozpoczyna się około godz. 9 - 10 rano i osiąga szybkość 4 - 7 m/s. W ciągu dnia jej prędkość wzrasta, a jednocześnie następuje skręt w wiatru w prawo i w godzinach popołudniowych kierunek bryzy może być odchylony o 60 od kierunku początkowego. Proces występuje w dolnych warstwach atmosfery na wysokości od kilkuset metrów do 1 – 2 km, a zasięg w głąb lądu może dochodzić do 20 - 40 km. W Polsce, nad morzem, bryza dzienna pojawia się około godziny 10 - 11 i może być odczuwalna do 30 km w głąb lądu. Prędkość wiatru osiąga 3 - 5 m/s, a w obszarach międzyzwrotnikowych prędkość jest jeszcze większa. Bryza dzienna nieco obniża temperaturę nad lądem i podnosi wilgotność względną powietrza.

Bryza nocna to wiatr wiejący w nocy z lądu na morze. W nocy powierzchnia lądu ochładza się bardziej niż powierzchnia morza i wskutek tego, w okolicy przybrzeżnej, wytwarza się gradient baryczny skierowany z lądu w stronę morza. Dlatego też w nocy wiatr wieje z lądu w stronę morza. Bryza ta jest o wiele słabsza i ma mniejszy zasięg niż bryza morska z powodu mniejszych różnic temperatury pomiędzy lądem a morzem w nocy. Rozpoczyna się ona po zachodzie słońca i trwa do późnego rana. Zasięg jej w głąb morza dochodzi do 8 - 10 km. W miarę wzrostu prędkości wiatru kierunek jej ulega skrętowi w prawo. Zasięg bryzy nocnej nie przekracza 20 - 30 km od brzegu, a jej siła maksymalna osiąga 3 - 4 w skali Beauforta.

Fen

Fen jest to nagły, często bardzo gwałtowny i porywisty wiatr wiejący od szczytów Alp w stronę położonych na północy od nich doli alpejskich i przedpola Alp. Związane są z tym nagłe wzrosty temperatury od 10 do 20^oC, nadzwyczaj czyste, przejrzyste powietrze i powstające na błękitnym niebie szczególnego rodzaju chmury o kształcie soczewki. Zjawisko to jest wyraźne zwłaszcza zimą: można powiedzieć, że w ciągu nocy pogoda zmienia się na wiosenna i topnieje śnieg. Wiatr ten w dolinach na podgórzu jest suchy i ciepły.

Fen bywa różnie nazywany:
- W Polsce w Tatrach, Beskidach i Sudetach - Halny
- W Stanach Zjednoczonych w Górach Skalistych - Chinook
- W Południowej Afryce - Berg