Ojcowski Park Narodowy

Ojcowski Park Narodowy został utworzony w 1956 roku. Zajmuje powierzchnię 2145,62 ha, z czego 1529 ha zajmują lasy. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 6777 ha. OPN jest położony w południowej części kraju, w województwie małopolskim, w odległości 16 km na północ od Krakowa, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Park obejmuje doliny dwu niewielkich potoków – Prądnika i Sąspówki, tworzących Dolinę Prądnika i Dolinę Sąspowską, oraz przyległe fragmenty wierzchowiny jurajskiej. W herbie Parku znajduje się stylizowany nietoperz, wznoszący się nad ruinami zamku w Ojcowie. OPN jest najmniejszym parkiem narodowym w Polsce.
Na terenie Parku położonych jest kilka wsi: Ojców, Pieskowa Skała, Grodzisko, a w pobliżu miejscowości: Skała, Sąspów, Smardzowice, Murownia, Maszyce, Wierzchowie, Biały Kościół, Korzkiew, Hamernia. OPN leży na terenie gminy Skała.

UTWORAMI GEOLOGICZNYMI budującymi Park są wapienie górnojurajskie, powstałe z nagromadzenia ogromnych ilości szczątków organizmów, które żyły w morzu jurajskim ok. 150 mln lat temu. Mają barwę białą, jasnożółtą lub jasnoszarą. Występują tu charakterystyczne formy rzeźby, utworzone z wapienia skalistego – skałki w dnach dolin oraz na wierzchowinie (zwanych ostańcami): Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy, Panieńskie Skały, Krakowska Brama czy Rękawica. Pod koniec trzeciorzędu w skutek silnej erozji wgłębnej potoków powstały liczne doliny o charakterze jarów, a także w wyniku działalności krasowej wód podziemnych – liczne jaskinie. Na terenie OPN występuje ok. 420 jaskiń. Najdłuższa z nich to Jaskinia Łokietka (320m), w której według legendy ukrywał się Władysław Łokietek walczący z Wacławem II Czeskim o tron krakowski. Do największych należy Jaskinia Ciemna (230m), która posiada największą komorę ze wszystkich jaskiń na tym terenie. Z Jaskinią Ciemną wiąże się ciekawostka historyczna. Otóż w 1787 roku ostatni starosta ojcowski, Teofil Załuski, gościł na zamku w Ojcowie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dla uświetnienia pobytu króla zorganizowano w Jaskini Ciemnej wystawną ucztę. Z tej okazji ściany jaskini zostały przyozdobione bogatymi materiami, jej dno wyścielono dywanami, ustawiono stoły, przygotowano królewski posiłek, zaproszono grajków i kuglarzy, a cała grota oświetlona była licznymi pochodniami. Ponadto na terenie Jaskini Ciemnej odkryto ślady bytności człowieka prehistorycznego z epoki kamienia łupanego, brązu, a nawet czasów rzymskich. Do największych jaskiń należą również: Zbójecka (189m), Okopy Wielka Dolna (110m), Sąspowska (100m). Najliczniejsze skupisko jaskiń znajduje się w wąwozie Jamki, jednak wstęp do wąwozu jest zabroniony. Ślady osadnictwa z okresu paleolitu, mezolitu i neolitu znajdowane są w pobliżu jaskiń i schronisk podskalnych, zarówno na terenie Parku, jak i w jego okolicach. Są to jaskinie: Nietoperzowa, Mamucia, Koziarnia, schronisko skalne – Wylotne. Człowiek ówczesny prowadził gospodarkę zbieracko-łowiecką. Wykorzystując urwiska skalne organizował polowania głownie na mamuty, tury i renifery. Niektóre gromady wyspecjalizowały się w polowaniach na niedźwiedzia jaskiniowego. Wewnątrz jaskiń rozpalano ogniska, a oszołomione dymem zwierzęta zabijano u wejścia przy pomocy oszczepów. Pokarm zwierzęcy uzupełniano zbieraniem płodów roślinnych. Wraz z upływem czasu następowała ewolucja używanych narzędzi, które były odnajdywane w osadach w spągach jaskiń.. Od narzędzi kamiennych – pięściaków, poprzez drewniane oszczepy, bolasy, ostrza z ciosów mamuta, aż do zdrobnienia narzędzi, tzw. mikrolitów, które służyły jako groty strzał, potem obróbki krzemienia, wynalezienia brązu i w końcu epoki żelaza. Stałe osadnictwo w okolicach Dol. Prądnika zaczęło się kształtować w okresie średniowiecza.

KLIMAT PARKU ma cechy klimatu górskiego, lecz odznacza się wyraźną odrębnością. Ma to związek z rzeźbą terenu i z szatą roślinną. Średnia temperatura na wierzchowinie wynosi 7,5 0C, a w dolinach 6,2 0C. Najwyższe opady notuje się na wierzchowinach (830mm), mniejsze w dnach dolin: Dol. Prądnika – 773,7 mm, Dol. Sąspowska 748,7 mm. Notuje się przewagę opadów letnich nad zimowymi. Na wierzchowinie przeważa wiatr z kierunku zachodniego. W dolinach wiatr jest słabszy i wieje wzdłuż ich osi. Doliny odznaczają się dużą wilgotnością. Termiczna zima na wierzchowinie jest krótsza o 2 tygodnie niż w dolinach. Lato jest na wierzchowinie dwukrotnie dłuższe niż w dnach dolin. Mikroklimat Dol. Prądnika jest łagodniejszy niż Dol. Sąspowskiej. Na obszarze Parku dr. J. Klein wyróżnił 20 różniących się między sobą jednostek mikroklimatycznych, uzależnionych od szaty roślinnej, podłoża i rzeźby. Mikroklimat ma duży wpływ na różnorodność przyrodniczą Parku.

Potok Prądnik, do którego wpada Sąspówka, jest lewym dopływem Wisły, wpadającym doń w Krakowie i noszącym nazwę Białucha. Poniżej granic Parku do Prądnika wpada Korzkiewka. POWIERZCHNIA DORZECZA Prądnika wynosi 195,2 km2, a w granicach OPN – 21,4 km2. Potoki Prądnik i Sąspówka są zaopatrywane w wodę przez ok. 20 źródeł szczelinowo-krasowych. Wody źródeł odznaczają się dużą czystością i niską temperaturą. Średnie stany roczne i miesięczne obu potoków wykazują duże wyrównanie. Najniższe stany przypadają na miesiące listopad, grudzień, styczeń i luty. Prądnik jest zanieczyszczany ściekami z mleczarni w pobliskiej Skale oraz lokalnymi źródłami zanieczyszczeń. Wybudowano już jednak oczyszczalnię ścieków w Skale, która przejmie również ścieki z terenu Parku.

Ojcowski Park Narodowy posiada bardzo bogaty ŚWIAT ROŚLIN I ZWIERZĄT.
OPN pokrywają bory mieszane z sosną i świerkiem oraz grądy i buczyny. Naturalne lasy bukowe z jodłą, wiązem i jaworem zachowały się tylko w niedostępnych wąwozach. Flora naczyniowa Parku liczy ok. 1000 gatunków; 50 gatunków roślin górskich, ok. 100 ciepłolubnych, występujących dziś na południu Europy, 60 gatunków objętych jest ochroną gatunkową, np.: brzoza ojcowska, ostrożeń pannoński, wiśnia karłowata, parzydło leśne, tojad mołdawski, liczne storczyki, języcznik zwyczajny, ostnica Jana. W szacie roślinnej Ojcowa występuje wiele gatunków reliktowych, brak jest natomiast endemitów. Brzoza ojcowska uznawana była przez długi czas za endemit, jednak występuje także w krajach Skandynawii. Opisano również ok. 230 gatunków mchów, wątrobowców i 1200 gatunków grzybów (grzyby jadalne należą tu do rzadkości). 36 gatunków roślin zostało w Parku całkowicie wyniszczonych pod koniec XIX wieku i w wieku XX, do wybuchu II wojny światowej. Katastrofalnych zniszczeń wśród drzewostanu dokonali w XIX w. wrocławscy kupcy po nabyciu dóbr ojcowskich od znanego historyka i miłośnika starożytności Aleksandra Przeździeckiego.
W Parku bytuje ok. 11.000 gatunków zwierząt. Do ssaków należą: nietoperze, których żyje tu 15 gatunków na 21 gatunków żyjących w Polsce (z tego względu nietoperz jest symbolem OPN), sarna, dzik, lis, borsuk, kuna leśna, tchórz, gronostaj, zając szarak, wiewiórka, mysz leśna, nornica ruda, piżmak żyjący nad potokami, a także sprowadzone z Pojezierza Suwalskiego bobry. Z ptaków wymienić można następujące gatunki: jastrząb, myszołów, puszczyk, sowa uszata, 6 gatunków dzięciołów, drozd, kos, mysikrólik, zięba, wilga, pluszcz, zimorodek i wiele innych. W potokach żyją pstrągi potokowe i tęczowe, są one również hodowane w stawach rybnych na terenie Ojcowa. Poza tym na terenie Parku żyją ogromne ilości gatunków owadów (motyli, chrząszczy) , a także płazów, które nie sposób jest wymienić.

Ojcowski Park Narodowy jest znakomitym terenem dla WYPOCZYNKU I TURYSTYKI. Preferuje się tu turystykę pieszą, rowerową i konną, jest także dobrym miejscem do uprawiania wspinaczek skałkowych. Turyści zmotoryzowani mają do swej dyspozycji parkingi na Złotej Górze, u stóp zamku w Ojcowie i w Pieskowej Skale (wszystkie płatne). Turyści niezmotoryzowani mogą korzystać z PKS-u lub z busów prywatnych przewoźników. W Ojcowie znajduje się ok. 100 miejsc noclegowych w kwaterach prywatnych, 40 w domu wycieczkowym „Zosia” na Złotej Górze i również tam znajduje się pole namiotowe. W samej Pieskowej Skale brak jest kwater, można je za to znaleźć w pobliskich gospodarstwach prywatnych. Szczególnie polecam zakwaterowanie w domu wycieczkowym „Zosia” w Ojcowie. Oferta gastronomiczna nie jest bogata, ale wystarczająca. Bardzo polecam posiłki w restauracji „Pod Nietoperzem” w Ojcowie – są tanie, smaczne i obfite, a obsługa miła. W ciągu ostatnich dwóch lat liczba turystów bardzo wzrosła. Do tej pory Ojców i Pieskowa Skała były miejscami najliczniej odwiedzanymi w weekendy przez Krakowian, natomiast w dni powszednie turystów było niewielu i panowała tu senna, sielankowa atmosfera. Dziś sytuacja ta bardzo się zmieniła, Ojcowski Park Narodowy stał się bardzo popularnym miejscem wakacyjnego wypoczynku.
Przez Park przebiegają słynne szlaki „Orlich Gniazd” i „Dolinek Jurajskich”, a także wyznaczono tu ok. 20 innych szlaków turystycznych. Szlaki biegną dolinami Prądnika i Sąspówki, oba potoki wiją się bardzo malowniczo, a także bocznymi dolinkami i wąwozami. Są to urokliwe miejsca, biegnące dnem dolinek, obok skałek o przedziwnych kształtach i otoczone zewsząd lasami. Panuje tu cisza i spokój, często można napotkać dzikich mieszkańców tych lasów, podziwiać ukwiecone łąki tam, gdzie kończy się las, nasycić się atmosferą wielkiej tajemnicy i zagadek przeszłości. Przy niektórych szlakach, jak na przykład w Dol. Sąspowskiej, u stóp zamku w Ojcowie i u stóp zamku w Pieskowej Skale, znajdują się pomniki i mogiły pomordowanych powstańców z 1863r., bowiem na terenie Ojcowa i Pieskowej Skały przebiegały walki narodowowyzwoleńcze, a powstańcy stoczyli tu kilka bitew z wojskami carskimi.
Inne szlaki prowadzą do jaskiń: Łokietka, Ciemnej, Okopy, które można zwiedzać, a także biegną obok niewielkich, płytkich jaskiń, znajdujących się na wyciągnięcie ręki na wysokości ścieżki lub jaskiń zwanych „Dziurawcami”, znajdujących się wysoko nad obecnym korytem potoku, a powstałych w wyniku krasowej działalności Prądnika. Jeden z ciekawszych, pięknych szlaków biegnie od Jaskini Łokietka w dół ku Bramie Krakowskiej. Jeszcze inne biegną wierzchowiną nad dolinami, skąd z jednej strony roztacza się widok w głąb dolin, a z drugiej strony na mozaikę pól uprawnych. Mimo, że Ojcowski Park Narodowy jest najmniejszym parkiem w Polsce, wędrówka tymi szlakami może zająć kilkanaście dni.
Dla zmotoryzowanych lub turystów z zacięciem, poza terenem Parku jest również wiele ciekawych miejsc do zwiedzenia. Jadąc w kierunku Krakowa można zwiedzić następne jaskinie: Żytnią, Dziką, Mamutową, Wierzchowską Górną i Nietoperzą, w której kręcono scenę do filmu „Ogniem i mieczem” – siedzibę wiedźmy Horpyny. Do miejscowej legendy przeszedł fakt, że aktorka, odtwarzająca rolę wiedźmy, upadła na wyściełającym dno jaskini gruzowisku, stłukła sobie kolano, przez kilka godzin płakała i ku uciesze miejscowych wcale nie można było jej uspokoić. Można również oglądać liczne skałki, wznoszące się wśród pól uprawnych i domostw. Do niektórych z nich są wygodne ziemne drogi dojazdowe. Są one często odwiedzane przez amatorów wspinaczek.

Poza wspaniałą, bujną przyrodą, bogatym światem roślin i zwierząt, Ojców i Pieskowa Skała mogą pochwalić się bogatą PRZESZŁOŚCIĄ HISTORYCZNĄ.
W Pieskowej Skale znajduje się zamek o pięknej i malowniczej bryle, przeglądający się w pięciu stawach znajdujących się u jego stóp, górujący nad miejscowością i należący do zamków Szlaku Orlich Gniazd. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1315r. Przez całe stulecia zamek pełnił funkcję obronną, strzegł szlaku handlowego z Krakowa na Śląsk. Jednak przez pewien czas kilku właścicieli zamku z rodziny Szafrańców trudniło się ograbianiem kupców, zamiast ich strzeżeniem. Zamek miał wielu właścicieli. Najdłużej należał do Szafrańców, potem przeszedł w ręce rodziny Zebrzydowskich, Wielopolskich, Mieroszewskich. Służył również jako szpital i schronienie dla powstańców 1863 roku. Po roku 1905 zamek wykupiono w celu zorganizowania pensjonatu. Podczas okupacji hitlerowskiej służył za schronienie dla setek osieroconych dzieci z Zamojszczyzny i Wołynia oraz uchodźców z powstania warszawskiego. Po wojnie przeprowadzono na nim prace badawcze, a następnie budowlane. Przywrócono zamkowi wygląd z czasów największej jego świetności. W dniu dzisiejszym zamek ma cechy architektury renesansowej, znajduje się w nim bogate muzeum, odnowiono także założony w fosie zamku ogród w stylu włoskim. Również tutaj kręcono kilka scen do filmu „Ogniem i mieczem”, a wkrótce po premierze filmu na zamku zorganizowano wystawę strojów i broni, używanej w filmie.
Tuż obok stoi najbardziej osobliwa skała w Parku, znana nam wszystkim Maczuga Herkulesa. Zwana jest także Sokolicą lub Skałą Twardowskiego. Maczuga była trzykrotnie zdobywana: w 1933, 1935 i 1936 roku. Jej wysokość wynosi ok. 25m. Powstała w wyniku krasowej działalności wód, choć niektórym trudno w to uwierzyć, a bardziej prawdopodobne może wydać się nam, że znalazła się ona tutaj za pośrednictwem diabła na życzenie imć Twardowskiego. Obok Maczugi biegnie wąska asfaltowa droga, jednocześnie szlak turystyczny, prowadząca zielonymi łąkami wzdłuż Prądnika do Ojcowa.
Po drodze do Ojcowa znajduje się Grodzisko, do którego w 1262r. sprowadzono zakon Klarysek, wśród których była siostra Bolesława Wstydliwego, Salomea, wdowa po królu Halicza – Kolomonie. W 1624r. na miejscu dawnego zamku i klasztoru wzniesiono kościół i pustelnię błogosławionej Salomei. Do dziś przetrwał kościół i dom prebendarza z XVII w., od kilkunastu lat wykorzystywany przez ruch oazowy diecezji kieleckiej.
W Ojcowie znajdują się ruiny zamku Kazimierzowskiego, posadowione wysoko na skale, który jest przykładem doskonałego wkomponowania bryły zamku w naturalna skałę. Z góry zamkowej roztacza się piękny widok na Dolinę Prądnika. Powstanie zamku wiąże się z działalnością fortyfikacyjną Kazimierza Wielkiego w drugiej połowie XIV w. Zabezpieczał on Kraków przed Luksemburczykami. Zamek stanowił własność królewską i był siedzibą starostów, którzy dowodzili załogą zamkową złożoną ze 100 ludzi. Kolejni starostowie rozbudowywali zamek według potrzeb. Do bramy wjazdowej prowadził drewniany pomost nad głęboką fosą i wsparty na 3 parach murowanych filarów. Zamek otoczony był murem obronnym, na jego terenie znajdował się dom mieszkalny umieszczony na skale, drugi budynek mieszkalny z narożnymi basztami, donżon, baszty obronne, głęboka studnia wykuta w skale (pierwotnie o głębokości 48m), a także kaplica i budynki gospodarcze. Zniszczenie i szybka dewastacja zamku zaczęła postępować po III rozbiorze Polski. Mimo, że w XIX i na początku XX wieku kilkakrotnie podejmowano próby odbudowania zamku, z braku funduszy próby te nie powiodły się. Chociaż z zamku nie pozostało wiele – jedna baszta obronna – donżon, odrestaurowane pomieszczenie strażnicze nad wieżą bramną, studnia na dziedzińcu, resztki murów, a teren porastają drzewa, polecam jednak wejście na górę do zamku i zajęcie wygodnej ławeczki z widokiem na Ojców. Przy sprzyjającym szczęściu można zaobserwować krążące nad doliną ptaki drapieżne, a za pomocą lornetki dokładnie obejrzeć życie toczące się u podnóża góry. W przyjemnym cieniu drzew, w spokoju i ciszy można wypocząć i zjeść przyniesiony ze sobą posiłek.
U stóp zamku znajduje się muzeum OPN, hotel „Pod Łokietkiem”, który był główną kwaterą oddziału powstańców roku 1863, ciekawe, drewniane wille w stylu szwajcarskim, a także Stacja PAN, w której zarejestrowano ostatnie wstrząsy skorupy ziemskiej w Polsce.
W Ojcowie znajduje się również kaplica „Na wodzie”, w której do dnia dzisiejszego w każdą niedzielę odbywają się msze święte. Kaplica faktycznie została zbudowana na drewnianej platformie nad Prądnikiem, a wiązało się to z zarządzeniem cara Mikołaja II, zabraniającym budowy obiektów sakralnych na ziemi ojcowskiej.
Idąc wzdłuż Prądnika mijamy wejścia do bocznych jarów i dolinek, którymi prowadzą liczne szlaki turystyczne, przechodzimy drewnianymi mostkami przez odnogi Prądnika, mijamy stawy rybne i docieramy do kolejnego ciekawego miejsca – Źródełka Miłości, które wytryskuje tuż obok Krakowskiej Bramy. Podobno po napiciu się wody z tego źródła zakocha się w nas wybrana przez nas osoba. Idąc dalej tym szlakiem, po kilkunastu kilometrach dotrzemy do zamku w Korzkwi, który znajduje się już poza terenem Parku. Zamek od kilku lat jest w prywatnych rękach, został odbudowany przez obecnego właściciela, ale znalezienie go przysparza wielu trudności i można obejrzeć go tylko z zewnątrz. Można tu również wynajmować pokoje, ale ich ceny są bardzo wysokie.
Ojców jest ciekawszy i bardziej malowniczy od Pieskowej Skały. Oprócz tego, że dolina ta daje początek wielu szlakom, można tu miło spędzić czas na niewielkich spacerach, piciu kawy w kawiarni lub kupowaniu pamiątek na „Bazarze Warszawskim”. Ojców był ulubioną miejscowością wypoczynkową krakowskiej (i nie tylko) elity intelektualnej przełomu XIX i XX wieku. Wśród nich byli: Adolf Dygasiński, Julian Ursyn Niemcewicz, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, Fryderyk Chopin, Jadwiga Łuszczewska (Deotyma, na której cześć została nazwana jedna ze skałek i która jest autorką „Panienki z okienka”), Stanisław Staszic, Wojciech Gerson, Ludwika Czartoryska. Wielu z nich pozostawiło ślad swego pobytu w Ojcowie w postaci opisów, wspomnień, wierszy i publikacji naukowych.
Ojców stanowi doskonałą bazę wypadową do zwiedzania całego Ojcowskiego Parku Narodowego, okolicznych jaskiń, zamków, cudów natury, do wybrania się na całodniową wycieczkę do Krakowa, co bardzo polecam. A także do rozpoczęcia wędrówki Szlakiem Orlich Gniazd, poczynając od zamku na Wawelu, przez zamek w Ojcowie, Pieskowej Skale, poprzez liczne zamki Jury Krakowsko-Częstochowskiej aż do Olsztyna i samej Częstochowy. Szlak Orlich Gniazd jest jednym z najciekawszych szlaków turystycznych w Polsce, a dziesiątki ruin zamków przedstawiają wspaniałe, piękne i malownicze widoki.
Ojcowski Park Narodowy jest doskonałym miejscem letniego i jesiennego wypoczynku dla turystów lubiących kontakt z przyrodą, kontakt z historią, lubiących wypoczynek czynny lub bierny, lubujących się w ciszy, samotności lub w zgiełku i ruchu miejskim, co mogą zapewnić wyprawy do historycznej stolicy Polski – Krakowa.

Wśród wielu miłośników Ojcowa był również Franciszek Salezy Dmochowski, który napisał słowa, mogące być podsumowaniem:
„Komu obce strony znane,
Wstydem lice swe zarumień,
Jeśliś widział Tybr, Sekwanę,
A Prądnika minął strumień.

Po co szukać obcych krajów,
Alp odwiedzać grzbiet wysoki?
Wśród Ojcowa skał i gajów
Równie szczytne masz widoki.”

BIBLIOGRAFIA:
- „Ojcowski Park Narodowy” przewodnik, Józef Partyka, wydawnictwo Sport i Turystyka MUZA S.A., Warszawa 1998
- serwisy internetowe:
http://www.opn.pan.krakow.pl/
http://www.pnp.most.org.pl/
http://www.opn.most.org.pl/