Losy Indian w wybranych krajach obu Ameryk

Mianem Indianie określani są dawni mieszkańcy Ameryki oprócz Eskimosów, nazwani tak błędnie przez Kolumba, przekonanego, że dotarł do Indii. Pierwotni mieszkańcy przybyli na teren Ameryki z północno - wschodniej Azji przez Cieśninę Beringa ok. 30-20 tysięcy lat temu. Migracja odbywała się powoli, wieloma etapami, w znacznych odstępach czasu. Możliwa jest również migracja od strony Australii i Malenezji, co wykazują odrębne cechy rasowe Indian.

Pod wpływem różnorodnych czynników, a zwłaszcza odmiennych środowisk geograficznych, przybyła ludność uległa znacznemu zróżnicowaniu. W okresie pierwszego zetknięcia się z Europejczykami Indianie znajdowali się na różnych stopniach rozwoju kultury. Obok ludów zbieracko – myśliwskich żyły ludy znajdujące się na znacznie wyższym stopniu rozwoju gospodarczego, społeczno – politycznego i kulturalnego (np. znajomość pisma).

Wśród Indian Ameryki Północnej, a więc Kanady, Alaski i USA rozróżnić można było grupy rybaków i myśliwych, a nieliczni zajmowali się zbieractwem i uprawą roli, rzemiosłami typu plecionkarstwo, garncarstwo, obróbka metali, tkactwo.

Indianie Ameryki Środkowej i północno - zachodnich obszarów Ameryki Południowej (Majowie, Aztekowie, Toltekowie i Inkowie) byli twórcami wysokich, oryginalnych kultur, tworząc państwa – miasta o niezwykle wysokim poziomie architektury (kamienne świątynie, pałace, obserwatoria astronomiczne – często w formie piramid, tarasy i dziedzińce) i dobrze rozwiniętej sieci dróg. Podstawą ich gospodarki była uprawa roli, hodowla, bartnictwo, myślistwo, rybołówstwo. Trudnili się rzemiosłem tkackim, jubilerstwem (ozdoby), umieli wytwarzać broń, narzędzia (z krzemienia, nefrytu i obsydianu) oraz naczynia (z gliny i kamienia). Mieli wysokie osiągnięcia w dziedzinie matematyki, astronomii, astrologii, medycyny, botaniki i sztuki. Hiszpanie, którzy w XVI wieku wtargnęli na te terytoria, mimo silnego oporu Majów, Inków i in., podbili niemal wszystkie plemiona, niszcząc większość ich świątyń oraz zabytków piśmiennictwa, a rabując wyroby ze złota, srebra i drogich kamieni (nefrytu, turkusu, jadeitu).

Inne plemiona zamieszkujące nad brzegiem Oceanu Spokojnego znajdowały się niższym stopniu rozwoju. Indianie dorzecza Amazonki zajmowali się uprawą roli, rybołówstwem, myślistwem. Indianie pampasów Ameryki Południowej (obecna Argentyna) byli myśliwymi i koczownikami, dorywczo uprawiali kukurydzę. Indianie południowych krańców Ameryki Pd. i Ziemi Ognistej, najbardziej prymitywne ludy Ameryki, zajmowali się zbieractwem, myślistwem i rybołówstwem.

Mimo trudnych warunków klimatycznych nie używali odzieży, smarując zamiast tego ciało tłuszczem wielorybim.

Kolonizacja Ameryki w XVI do XIXw. (eksterminacja przez białych, epidemie chorób, alkohol), a także wojny międzyplemienne spowodowały upadek ośrodków kultury indiańskiej. Np. dla Indian z prerii Ameryki Pn., zajmujących się myślistwem, podstawa gospodarki było polowanie na bizony, które dostarczały im wszystkich środków do życia (pożywienie, odzież, ozdoby, obuwie, dom). Po wytępieniu bizonów przez białych w poł. XIX wieku Indianie prerii (należeli do nich Dakota, Czarnonodzy, Czejenowie, Komańcze) pozbawieni zostali środków do życia.

Nielicznych dawnych mieszkańców Ameryki usunięto z dotychczasowych siedzib i częściowo osadono w rezerwatach. Obecnie w obu Amerykach żyje od 14 – 30 mln. Indian, z czego tylko 700 tys. W Ameryce Pn. Jest to liczba ludności, która obecnie może przypadać na średnio – wielkie miasto. Tylko taka znikoma część ludności indiańskiej pozostała z niegdyś bardzo licznych plemion, władających obszarem połowy kontynentu! Z tej liczby ok. 190 tys. Indian mieszka w Kanadzie. Część z nich przebywa w rezerwatach, pozostali zajmują się rolnictwem, hodowlą bydła, myślistwem. Ponad 500 tys. Indian mieszka w USA, z czego 300 tys. w rezerwatach. Niektóre plemiona zachowały dawne tradycje i pewne elementy kultury, np. Indianie Pueblo (budownictwo, irygacyjna uprawa roli), Indianie kalifornijscy (plecionkarstwo). Przetrwał bogaty folklor Indian (tańce, sztuka)

W Ameryce Pd. i Śr. żyją Indianie we wszystkich niemal krajach, poza Urugwajem i wyspami Antyli, gdzie zostali całkowicie wytępieni przez kolonizatorów hiszpańskich i misjonarzy. Np. na Kubie, rodzenni mieszkańcy – Araukanie, wyginęli całkowicie już pod koniec XVI wieku. W niektórych krajach (Gwatemala, Nikaragua, Peru, Boliwia, Ekwador), Indianie stanowią większość ludności. Pod względem ekonomicznym i kulturalnym Indianie Ameryki Śr. i Pd. są bardzo zróżnicowani.

Obok Indian związanych z ogólna kulturą krajów łacińskich, pewne grupy Indian, np. z centralnej Brazylii, Gujany i terenów podzwrotnikowych żyją w zupełnym odosobnieniu, zachowując stare formy gospodarki i ustroju rodowego. Grupy te zajmują się zbieractwem, rybołówstwem, myślistwem, zachowując stare wierzenia i obyczaje.

W Meksyku, Boliwii, Chile i Paragwaju Indianie stanowią większość ludności chłopskiej i robotniczej.

Ogólnie należy pamiętać o tym, że kolonizacja obu Ameryk, mająca w efekcie zgubny wpływ na losy i liczebność Indian, odbywała się odrębnie wobec Ameryki Pn. (ekspansja anglosaska – z Anglii i Irlandii, częściowo francuska i niemiecka), a odrębnie wobec Ameryki Śr. i Pd. (ekspansja hiszpańska i portugalska), co miało swoje odbicie w ukształtowaniu gospodarki, języka i kultury rdzennej ludności indiańskiej, pozostałych na swych terenach. Np. do dziś cała Ameryka Śr i Pd. określana jest mianem Ameryki Łacińskiej (a kraje z tego obszaru – latynoskimi), ze względu na dominacje języka hiszpańskiego i portugalskiego oraz kultury właśnie tych krajów. Obie natomiast Ameryki nazwano już w okresie wielkich odkryć geograficznych Nowym Światem, dla odróżnienia ich od znanych już
w starożytności lądów Starego Świata (Europy, Azji i Afryki)