Przedstawiam Państwu jeden z najbardziej atrakcyjnych szlaków Polski – jest on najstarszy i ukazuje dawne dzieje Polski za panowanie pierwszych władców....przenieśmy się w wyobraźni w okres panowania Piastów – królów Polski...
OGÓLNIE O SZLAKU
SZLAK PIASTOWSKI W samym sercu "MAIOR POLONIA" - Wielkiej Polski położony jest unikatowy szlak- nazywany Szlakiem Piastowskim. Wśród setki innych szlaków ten jest wyjątkowy.
O jego niepowtarzalności świadczą zabytki kultury materialnej nagromadzone wzdłuż jego przebiegu. Zabytki od powstania polskiej państwowości, aż po czasy współczesne. Szlak przebiega przez dwie historyczne dzielnice Polski: Wielkopolskę i Kujawy Geneza jego sięga czasów przed powstaniem polskiej państwowości i powstała od imienia protoplasty pierwszej polskiej dynastii Piasta Kołodzieja, nazywanego Piastunem- nauczycielem. Mieszkał w okolicach dzisiejszej Kruszwicy i po usunięciu z tronu książęcego okrutnego księcia Popiela, zwanego Chwaściskiem, został wybrany księciem. Jego następcy tworzyli zręby polskiej państwowości. Ziemie leżące w obrębie Szlaku Piastowskiego były kolebką nowopowstającego państwa. To prawdopodobnie na Wyspie Ostrów Lednicki Książe Mieszko I przyjmuje chrzest, wprowadzając Polskę w orbitę wpływów kultury chrześcijańskiej.
Szlak rozpoczyna się w Poznaniu i dalej biegnie na północ przez Pobiedziska, Moraczewo, Ostrów Lednicki, Gniezno, Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Kruszwicę, Inowrocław, Kościelec Kujawski, Pakość, Barcin, Lubostroń, Żnin, Wenecję, Biskupin, Gąsawę, Marcinkowo Górne, Rogowo, do Gniezna. Wzdłuż głównej osi szlaku skupione są inne bardzo ciekawe, historycznie i krajobrazowo miejscowości: Uzarzewo, Wierzenica, Tuczno, Wronczyn, Pomarzanowice, Imielenko, Imielno, Imiołki, Łubowo, Czerniejewo, Giecz, Miłosław, Września, Grzybowo, Witkowo, Skorzęcin, Powidz, Małachowo, Kołaczkowo, Arcugowo, Niechanowo, Jankowo Dolne, Duszno, z najwyższym wzniesieniem / Wałem Wydartowskim/, Wylatowo, Kwieciszewo, Sławsk Wielki, Kobylniki, Szarlej, Łojewo, Szymborze, Tupadła i Markowice oraz Waplewo, Piechcin i miejscowością Żnin Góra, Ryszewo, Gościeszyn, Kruchowo, Przyjma I i II, Niestronno, Bełki i Wieniec, Rzym, Łopienno, Mielno, Kłecko, Kiszkowo i Dąbrówka Kość.
Na szlaku usytuowane są trzy obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO, są to: ruiny budowli na wyspie Ostrów Lednicki, Katedra w Gnieżnie / Matka Polskich Katedr/ i osada obronna ludów kultury łużyckiej / typu bagiennego/ sprzed 2744 lat, w Biskupinie.
Te wymienione obiekty oraz zabytki z okresu romanizmu, takie jak: XII wieczne spiżowe Drzwi Gnieźnieńskie- z 18 scenami z życia św. Wojciecha, Bazylika w Trzemesznie, kościół poklasztorny, z podziemnymi kryptami w Mogilnie, słynne strzeleńskie kolumny, z rzeźbą figuralną, zachowana w doskonałym stanie Bazylika w Kruszwicy, kościół NMP, na Białej Górze w Inowrocławiu, oraz najstarszy w Polsce, wiejski kościół kamienny w Kościelcu Kujawskim nadają tej ziemi niepowtarzalny wymiar historyczny.
Bogactwem tej krainy, po za wymiarem historycznym jest przeogromne bogactwo krajobrazu i niespotykanych gdzie indziej atrakcji przyrodniczych.
Szlak Piastowski przebiega przez 2 pojezierza: poznańskie i gnieźnieńskie, z ponad tysiącem jezior, głównie rynnowych- polodowcowych. Największe jezioro Pojezierza Gnieźnieńskiego, to jezioro Gopło w Kruszwicy / w średniowieczu nazywane Morzem Polaków/. Duża ilość akwenów wodnych umożliwia uprawianie sportów wodnych, rekreacji i wypoczynku. Zagospodarowane brzegi jezior pozwalają na wypoczynek po całodziennym obcowaniu z historią i bezcennymi zabytkami. Godne polecenia to miejscowości wypoczynkowe, takie jak: Powidz, Skorzęcin, Przyjezierze, Kruszwica i szereg innych. Położone na trasie szlaku Parki Krajobrazowe, z unikatowym bogactwem flory i fauny, stwarzają dodatkową zachętę do odwiedzenia tych stron. Parki Krajobrazowe to: Puszcza Zielonka, Park Krajobrazowy Promno, Lednicki Park Krajobrazowy, Powidzki Park Krajobrazowy i Nadgoplański Park Krajobrazowy.
Zwiedzać Szlak Piastowski można na różne sposoby i w różnym wieku. Dla młodzieży szkół podstawowych celową wydaje się wizyta w " skansenie miniatur", pod Pobiedziskami, gdzie wstępnie zapoznają się z atrakcjami szlaku: budownictwem sakralnym, świeckim i innymi ciekawostkami tego jedynego w swoim rodzaju szlaku. To co niewątpliwie zainteresuje miłośników historii, architektury, archeologii, etnografii, ale i czystego powietrza i niczym nie zmąconej ciszy są również dodatkowe atrakcje, stworzone przez naturę i człowieka.
Do tych atrakcji należą zapewne: pojawiające się co roku na jednym z pól w Wylatowie piktogramy do dzisiaj nie wyjaśnione źródło ich powstania/, znajdujący się w tej miejscowości jedyny w Wielkopolsce drewniany kościół trójnawowy / spotyka się powszechnie w okolicach Tomaszowa Lub/, budowany z oporami punkt widokowy w Dusznie, z którego już dzisiaj można podziwiać panoramę Gniezna, Mogilna, Inowrocławia, Kruszwicy i kopuły Bazyliki w Licheniu, najdłuższa w Polsce kolej linowa transportująca rudę wapnia, na trasie Pakość - Strzelno . Udając się w okolice Wągrowca, przemierzając Szlak Cysterski obejrzyjmy jedyne w Polsce zjawisko skrzyżowania rzek / Wełny i Nielby/, do niedawna określane zjawiskiem bifurkacji.
Bogata sieć szlaków turystycznych pieszych i rowerowych przybliży to nieopisane bogactwo i pobudzi konieczność częstego przyjazdu w to urokliwe miejsce.
MAPA SZLAKU I ZABYTKI
Pośród kilkudziesięciu szlaków przebiegających przez nasz kraj, Szlak Piastowski zajmuje szczególne miejsce. Jego unikalność polega na zgromadzonych wzdłuż jego przebiegu zabytkach kultury materialnej, od zarania naszej państwowości, aż po czasy współczesne. Łączy dwie historyczne dzielnice Polski: " Maior Polonia"- Wielką Polskę i Kujawy. Na tych ziemiach w połowie X w. rodziła się polska państwowość, tutaj powstały grody, które odegrały decydującą rolę w pierwszych latach monarchii wczesnopiastowskiej. W regestrze Mieszka I, " Dagome iudex", z 992 roku występuje pod nazwą Schinesge - Księstwo Gnieźnieńskie. W latach 60 XX wieku przystąpiono do zagospodarowania Szlaku, a na terenie Kujaw zostaje on oznakowany stylizowanym orłem piastowskim.
Interesująca rzeźba terenu, Wysoczyzna Poznańska, Wysoczyzna Gnieźnieńska i Pojezierze Gnieźnieńskie- kraina 1000 jezior, z największym jeziorem Gopłem w Kruszwicy dodaje szlakowi dodatkowych walorów.
----- Trasa główna szlaku ----- Trasy boczne szlaku
Trasa przebiegu szlaku rysuje charakterystyczną ósemkę i biegnie z Poznania przez Pobiedziska, Ostrów Lednicki, Gniezno, Rogowo, Gąsawę, Biskupin, Wenecję, Żnin, Lubostroń, Pakość, Kościelec Kujawski, Inowrocław, Kruszwicę, Strzelno, Kwieciszewo, Wylatowo, Mogilno, Trzemeszno, Orchowo, Witkowo, Grzybowo, Wrześnię, Neklę, Giecz, Gułtowy, Swarzędz i Poznań.
Bogactwo zabytków, z różnych epok historycznych, urozmaicony krajobraz, bogactwo flory i fauny oraz liczne akweny wodne / rzeki i jeziora/ zachęcają do odwiedzenia tego regionu. Dobrze rozwinięta baza hotelowa / schroniska i prężnie rozwijająca się agroturystyka ułatwią podróż w czasie i przestrzeni.
Poznań - gród nad Wartą, który odegrał znaczącą rolę w procesie kształtowania się polskiej państwowości. Tutaj w roku 968 powstaje pierwsze biskupstwo- misyjne na ziemiach polskich, z biskupem Jordanem.
Najstarsza część miasta to Ostrów Tumski, położony w widłach rzek Warty i Cybiny. Katedra gotycka, Pod wezwaniem św. Piotra i Pawła z domniemanymi grobami dwóch pierwszych władców Polski: Mieszka I i Bolesława Chrobrego, pozostałość misy chrzcielnej i Złotej Kaplicy" z pomnikiem wspomnianych władców, nagrobki biskupów.
Katedra św. Piotra i Pawła
„Złota Kaplica”
W pobliżu katedry kaplica NMP, w której sąsiedztwie odkryto relikty pallatium książęce z kaplicą. Na rynku Starego Miasta renesansowy ratusz, wg projektu Jana Baptisto di Quadro, z loggiami, zegarem i charakterystycznymi dla Poznania "koziołkami", Waga Miejska, pałace Działyńskich i Mielżyńskich oraz rekonstruowany zamek Przemysła II, na Górze Przemysława. Nieopodal rynku barokowy kościół farny, z transeptem.
Poznań miasto z licznymi muzeami, bogatym życiem kulturalnym i licznymi wyższymi uczelniami. Nad sztucznym zbiornikiem wodnym, kościół pod wezwaniem św. Jana Jerozolimskiego, z roku 1185, będący najstarszą budowlą romańską w Polsce, wzniesioną z cegły. Kościół św. Wojciecha, z kryptą zasłużonych Wielkopolan.
Wierzenica - wieś nad rzeką Główną, własność Augusta Cieszkowskiego- wybitnego filozofa, autora 6 tomowego dzieła Ojcze Nasz. Gościem filozofa był polski poeta Zygmunt Krasiński. W drewnianym kościele grobowiec Cieszkowskich.
Uzarzewo - pałac rodziny Żychlińskich, zbudowany w latach 1860- 1865 w otoczeniu parku, z okazami drzew / platan, modrzew/. Obecnie w pałacu mieści się Muzeum Łowiectwa i Myślistwa, w dawnej stajni "ostoja zwierząt" i bogate zbiory ptactwa.
Pobiedziska - nazwa pochodzi od słowa " pobieda"- zwycięstwo. Źródła podają, że w pobliżu dzisiejszego miasteczka książe Kazimierz Odnowiciel stłumił " bunt Masława".
W pobliżu rynku jednonawowy kościół gotycki. W murze zewnętrznym około 1000 otworów ogniowych / najwięcej w Wielkopolsce oraz pomnik Powstańców Wielkopolskich. W Polskiej Wsi prywatne Liceum prowadzone przez Zgromadzenie Sióstr Sacre Coure.
Pobiedzisko: gotyckie katedry miniatury - poznańska i gnieźnieńska
Moraczewo - na wzgórze przy głównej drodze 3 wiatraki kożlaki i zagroda młynarza.
W pobliżu pozostałość grodziska wczesnośredniowiecznego, który mógł pełnić zwierzchnią władzę wojskową nad sąsiednim Ostrowem Lednickim.
Moraczewo - Gród wczesnośredniowieczny
Ostrów Lednicki - wyspa na jeziorze Lednickim z ruinami pallatium książęcego z kaplicą w kształcie krzyża greckiego, w którym odkryto dwa baseny chrzcielne. Kaplica wzorowana na podobnej budowli z Rawenny, ślad powszechnej akcji chrzcielnej oraz ruiny kościoła grodowego z przełomu X i XI wieku, z dwoma grobami romańskimi w nawie. Budowle preromańskie, wzniesione z kamienia polnego, połączonego zaprawą wapienną. Na tzw. Małym Skansenie wiatrak- koźlak, z 1585 roku, z Gryżyny k. Kościana oraz Muzeum- skarbczyk. W dawnej stodole muzeum ze zbiorami militariów z połowy XI wieku, lódż- dłubanka oraz relikty mostu wschodniego, tzw " gnieźnieńskiego, zbudowanego w latach 964- 966, który z mostem zachodnim łączyły wyspę z lądem stałym.
Kaplica
Wielkopolski Park Etnograficzny- na powierzchni 20 ha powstanie około 80 obiektów wiejskich, pochodzących z terenu Wielkopolski i Pałuk. Wśród już istniejących obiektów spotykamy min: kuźnię, zagrody chłopskie, karczma, drewniany kościół z Wartkowic, zagroda holenderska, młyn wodny, wiatraki - koźlak, paltrak i holender.
Kaplica z Otłoczyna k. Aleksandrowa Kuj. Murowany dwór polski ze Studzieńca k. Rogoźna i dwie murowane oficyny z Łomnicy k. Zbąszynia.
Kaplica z Otłoczyna
Imiołki - na brzegu jeziora Lednickiego, z inicjatywy od Dominikanów z Poznania, w roku 1997, na sztucznym wzniesieniu ustawiono metalową rybę, symbolizująca Chrystusa / łac. ICHTYS - Jezus Chrystus Syn Boży Zbawiciel / . Brama nazwana Bramą III Tysiąclecia, jest corocznie miejscem spotkań młodzieży, z całej Polski i krajów sąsiednich. W roku 2004 zorganizowano pierwsze spotkanie seniorów.
Łubowo - wieś przy drodze w kierunku Gniezna, drewniany kościół z XVII w, z drewnianą wieżą i rokokowym wyposażeniem wnętrza.
Gniezno - Pierwsza Stolica Polski, Miasto Świętego Wojciecha, położone na Wysoczyźnie Gnieźnieńskiej, na siedmiu wzgórzach. Wzgórze Lecha, Góra Królewska staje się miejscem posadowienia grodu księżęcego i trzech podgrodzi, który staje się centrum powstającego państwa polskiego. W roku 970 powstaje pierwsza świątynia, określana mianem " Matka Polskich Katedr". Tuż za jej murami zostaje pochowana żona Mieszka I, a w roku 999, w ołtarzu świątyni zostaje złożone ciało pierwszego polskiego świętego- Wojciecha. W roku 1000 do Gniezna przybywa Cesarz Niemiec Otton III Rudy, oddać cześć swojemu przyjacielowi - św. Wojciechowi i spotkać się z Bolesłąwem Chrobrym. Na odbywającym się Synodzie kościoła polskiego zostaje powołana do życia pierwsza na naszych ziemiach Stolica Arcybiskupia, w Gnieźnie z biskupstwami w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Pierwszym Arcybiskupem zostaje brat św. Wojciecha - Radzim Gaudenty. W 1025 roku katedra staje się miejscem koronacji pierwszego króla Polski - Bolesława Chrobrego i jego syna Mieszka II. Gniezno było świadkiem koronacji 5 pierwszych królów Polski.
Katedra pw. Wniebowzięcia NMP, Sanktuarium św. Wojciecha, w głównym zrębie gotycka, w podziemiach zachowane relikty wcześniejszych budowli, pozostałość ogniska wiciowego i groby romańskie. Pod nawą południową nekropolia Prymasów Polski. Najcenniejszy zabytek katedry to słynne romańskie " Drzwi Gnieźnieńskie" wykonane w IV ćwierci wieku XII, nazywane " Klejnotem Królestwa". Na 18 scenach przedstawiono życie św. Wojciecha, od narodzin do złożenia w grobie w Gnieźnie. Nad drzwiami ozdobny portal, z tympanonem przedstawiającym scenę " Sądu Ostatecznego" W prezbiterium katedry trumienka relikwiarz św. Wojciecha, wykonana w roku 1662 przez Piotra van der Renena, z fundacji Pilichowicza, podtrzymywana przez 6 orłów i 4 figury przedstawicieli stanów polskich. Relikwiarz otacza konfesja wzorowana na konfesji św. Piotra z Rzymu- Berniniego. Spiralne kolumny i lambrekiny, wszystko pokryte 24 karatowym złotem oraz tumba św. Wojciecha nakryta płytą marmurową, z postacią świętego, herbem Poraj i dwoma psami. Płyta wykonana przez Hansa Brandta. Ołtarz posoborowy, poświęcony przez Ojca Świętego Jana Pawła II w roku 1997. Ołtarz wykonany przez Heinricha Gerharda Buckera, z dwoma pozłacanymi płytami, z przedstawieniami 16 scen z życia Jezusa Chrystusa i Matki Boskiej. Pod chórem muzycznym płyta nagrobna arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego, dłuta Wita Stwosza. Przy katedrze pomnik Bolesława Chrobrego, kościół św. Jerzego z wątkami muru romańskiego - pozostałość zamku książęcego, w zabudowaniach kanonii arcybiskupa Teodora Potockiego Muzeum Archidiecezjalne, ze skarbami gnieźnieńskiej katedry - kielich św. Wojciecha, pierścienie arcybiskupów i relikwiarze oraz Archiwum Archidiecezjalne z zabytkami piśmiennictwa - pergaminy, starodruki i księgi liturgiczne. Przy ulicy J. Łaskiego Pałac Arcybiskupów wg projektu F. Schinkla.
Na Wzgórzu Świętojańskim jednonawowy gotycki kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, z połowy XIV w, określany jako 3 N – najmniejszy i najstarszy. W prezbiterium polichromia wykonana metodą " all secco" ze scenami z życia Matki Boskiej, Jezusa Chrystusa i św. Jana Chrzciciela, na sklepieniu 17 głów proroków i królów, krzyże bożogrobców oraz symbole, takie jak: obżarstwo, pycha, macierzyństwo i wiarołomstwo. Przy ul. Farnej kościół pod wezwaniem św. Trójcy, z połowy XV w. We wnętrzu kościoła ambona w kształcie łodzi, z rozpostartym żaglem, obraz Św. Rodzina przy wieczerzy. Na skwerze przy kościele garnizonowym pomnik św. Wojciecha, poświęcony w roku 1997 przez Papieża Jana Pawła II.
Atrakcją turystyczną Gniezna jest niewątpliwie czynna kolejka wąskotorowa, kursująca na trasie Gniezno- Anastazewo.
Matka Boża Pocieszenia - Pani Gniezna
Łaskami słynący obraz w Sanktuarium OO. Franciszkanów - koronowany przez Jana Pawła II w dniu 3.06.1997 r.
LEGENDA
O początkach historii Gniezna mówi legenda o trzech braciach. Byli to Lech, Czech i Rus. Przedzierali się przez puszcze w poszukiwaniu ziemi, na której mogliby się osiedlić. Nieprzebyte bory przerzedziły się, aż nagle urwały jak ucięte toporem i wtedy oczom idących ukazał się uroczy krajobraz: rozległa dolina okolona pagórkami i oblana wieńcem niewielkich jezior. Na najwyższym wzgórzu, na starym samotnym dębie orzeł miał swoje gniazdo. Urzeczony tym widokiem Lech rzekł: "Tego orła białego przyjmuję za godło ludu swego, a wokół dębu zbuduję gród swój i od orlego gniazda Gniezdnem go nazwę". I Lech osiadł wraz ze swym ludem, zaś Czech podążył na południe, a Rus na wschód od siedziby Lecha.
Pałuki - przekraczając most na rzece Wełnie wjeżdżamy na teren województwa kujawsko- pomorskiego. W okolicach Rogowa szlak wkracza na Pałuki, historyczną dzielnicę wchodzącą w skład Wielkopolski. Kraina o powierzchni 2 000 km z dużą ilością jezior / ok. 130/ i rzek. Stolicą Pałuk jest miasto Żnin, które miał założyć starszy brat św. Wojciecha- Sobiebór Sławnikowicz.
Rogowo - duża wieś leżąca na przesmyku jezior: Zioło i Rogowskiego. Jan Długosz pisał " w miejscu gdzie rzeka Wełna łączy jezioro Zioło z jeziorem Rogowskim
Rozpoczynają się Pałuki. We wsi zabytkowy eklektyczny kościół, z XIX w, pw św Doroty. W rynku głaz- pomnik poświęcony lotnikom- ofiarom katastrof lotniczych.
3 km od wsi miejscowość Rzym, gdzie w przeszłości stała karczma " Rzym", w której bies zażądał od Pana Twardowskiego duszy.
Marcinkowo Górne - na skraju wsi pomnik księcia krakowsko- sandomierskiego Leszka Białego, który w tym miejscu zginął z rąk wojów księcia pomorskiego Świętopełka, w roku 1227, w trakcie zjazdu książąt w Gąsawie. Pierwszy pomnik odsłonięto w roku 1927, zniszczony przez Niemców, ponownie odsłonięty w roku 1973.
W parku dworek z I połowy XVIII wieku.
Gąsawa - wieś, miejsce zjazdu książąt w 1227, w rynku kościół, pw św. Mikołaja, z roku 1647, w 1818 dobudowano kaplicę murowaną- otynkowaną, w kształcie rotundy. Wewnątrz kościoła polichromia wykonana przez Drapiewskich. W XVIII wieku do Gąsawy przeniesiono Akademię Lubrańskiego z Poznania.
Biskupin - 2 km od Gąsawy, na półwyspie jeziora Biskupińskiego osada obronna ludów kultury łużyckiej, założona ok. roku 740 p.n.e. Na pierwotnej wyspie powstała osada, którą w czasie pełni rozkwitu zamieszkiwało od 900 do 1200 osób. Wyspa otoczona falochronem / ok. 30000 pali drewnianych wbitych w dno jeziora pod kątem 45%, wał drewniany o wysokości 6 m. wypełniony kamieniami i piaskiem. Brama wjazdowa, wewnątrz osady ulica okrężna i ulice poprzeczne, wzdłuż których usytuowano 13 rzędów domów, zbudowanych metodą sumikowo- łątkową. Ludność zajmowała się uprawą roli, hodowlą, rybołówstwem, myślistwem i zbieractwem. Osada odkryta w 1933 roku przez Walentego Szwajcera. Obecnie rekonstrukcja osady, muzeum i zagroda zwierząt. Co roku w miesiącu wrześniu Muzeum w Biskupinie staje się miejscem festynów archeologicznych.
Biskupin
Opis Biskupina
OSADA
Osiedle obronne kultury łużyckiej zbudowane zostało na podmokłym półwyspie o powierzchni około 2 hektarów.
Cały półwysep miała charakter torfiastej łąki, która w części północnej wznosiła się około 80 cm, a w południowej około 120 cm ponad wody otaczającego go Jeziora Biskupińskiego.
FALOCHRON
Półwysep o wymiarach 190 x 125 metrów otaczał szeroki od 3 do 8 metrów falochron, zbudowany z dębowych i sosnowych pali, wbitych pod kątem 45 stopni w brzeg i dno jeziora. Pale o średnicy 20 - 30 cm i długości około 2,5 - 3,5 m były zaostrzone na końcach. Ułatwiało to wbijanie ich w podłoże za pomocą urządzenia przypominającego współcześnie używane kafary.
Zewnętrzny obwód falochronu, składającego się z trzech do dziewięciu rzędów pali, wynosił 512 m. Dla wykonania falochronu, zbudowanego z 18 - 20 tysięcy pali, wyrąbano w okolicznych lasach około 4 tysiące drzew. Falochron zabezpieczał brzegi przed podmywaniem i utrudniał dostęp do osiedla.
WAŁ OBRONNY
Wokół osady, tuż za ostatnim rzędem pali, wzniesiono wał obronny. Tworzyły go trzy rzędy dębowych skrzyń łączonych "na zrąb". Skrzynie wypełnione były gliną, piaskiem i ziemią. Podstawę wału stanowiły dębowe, łupane na połowy bale, układane w czworoboki. Wał miał długość około 460 m, średnią szerokość 3,5 m i wysokość około 6 m. Na jego szczycie znajdowało się przedpiersie, za którym mogli chronić się obrońcy.
Belki konstrukcyjne poszczególnych skrzyń, wystające na zewnątrz, były krótko ucięte przy licu wału, co uniemożliwiało wspinanie się po nich ewentualnych napastników. Płaszcz gliniany zabezpieczał jednocześnie wypełnienie wały przed pożarem i wymywaniem. Wał od strony wewnętrznej wzmocniony był pionowymi i pochylonymi na zewnątrz słupami dębowymi. Ściana wewnętrzna przynajmniej jednej fazy wału pochylona była na zewnątrz, co pomagało we wchodzeniu na niego od strony osiedla. Wspinanie umożliwiały również pochylone belki z zaciosami, pełniące rolę drabiny czy też schodów.
U podstawy wału, co kilka metrów, zgromadzono pryzmy kamieni, które służyły obrońcom jako pociski. Do grodu można było dostać się tylko od strony południowo - zachodniej przez bramę o szerokości około 3 m.
POMOST
Nie wyjaśniona do tej pory została kwestia pomostu, który od strony północno - wschodniej przylegał do falochronu. Być może był on używany przez biskupińskich rybaków do cumowania, suszenia sieci i do innych prac gospodarczych. Z pomostu do wnętrza grodu musiało istnieć "sekretne", znane tylko mieszkańcom Biskupina przejście.
BRAMA
Bramę zamykały dwuskrzydłowe wrota, osadzone na drewnianych czopach, wpuszczonych w próg i belkę nadporoża. Dostępu do bramy broniła drewniana wieża, która górowała nad wałami i całym osiedlem oraz stanowiła dogodny "punkt obserwacyjny". Po obydwu stronach wjazdu znajdowały się dwa wysokie rzędy pali, które dodatkowo ograniczały dostęp do wrót. Zwężony wjazd do grodu uniemożliwiał prowadzenie ataku przez większą liczbę napastników jednocześnie. Ponadto pomost prowadzący do grodu był tak usytuowany, że każdy, kto chciał wejść lub wjechać do środka, musiał przedtem minąć kilkunastometrowy odcinek, mając wał po prawej stronie. Nie mógł więc zasłaniać się tarczą trzymaną w lewej ręce. Od bramy do brzegu jeziora prowadził drewniany most o szerokości 3 m. Jego konstrukcję wspierały masywne słupy, zakończone czworokątnymi czopami, na które nałożone były poprzeczne bierwiona z odpowiednimi wycięciami. Przypuszczalnie przy budowie mostu wykorzystano naturalne płycizny jeziora i skierowano go od bramy grodu w kierunku południowym, a następnie na zachód. Most miał 250 m długości.
PLAC
Wewnątrz grodu, przy bramie, znajdował się niewielki plac, wyłożony faszyną i przesypany gliną zmieszaną z piaskiem. Był on przypuszczalnym miejscem zebrań i wieców mieszkańców oraz miał znaczenie komunikacyjne, gdyż na wąskich uliczkach nie mogły się wyminąć ani zawracać wozy.
Znaleziska osi wozów wskazują, że miały one ok. 1, 8 m szerokości. Używano wozów o kołach tarczowych z ruchomą osią, znanych w Europie już w okresie epoki brązu, co potwierdzają znaleziska w Mercurago we Włoszech.
BUDOWA GRODU
O znakomitej organizacji budowniczych osiedla w Biskupinie i o ogromnym wysiłku włożonym w jego budowę świadczy fakt, że zużyto do tego celu kilka tysięcy metrów sześciennych drewna. Do wypełnienia samej konstrukcji skrzyniowej wału zużyto ponad 1000 m3 ziemi, gliny i piasku, które trzeba było przetransportować na półwysep.
Najnowsze badania potwierdziły poprzednie przypuszczenie, że osiedle starsze w Biskupinie zbudowane zostało w ciągu kilku lat. Co więcej, większość drewna dębowego uzyskano w ciągu jednej zimy ścinając tysiące drzew.
Większość robót ciesielskich przeprowadzono na lądzie stałym, a przygotowane elementy transportowano po lodzie na wyspę. Tutaj jedynie dopasowywano "znormalizowane" sumiki i łątki i montowano z nich chaty.
WSPÓLNOTA
Jednakowe rozmiary domów i ich podobne wyposażenie wskazują na to, że grupa zamieszkująca osiedle była mało zróżnicowana. Swoją organizację opierała na wspólnocie rodowej. O ważniejszych sprawach decydował wiec, czyli zgromadzenie wszystkich dorosłych mieszkańców osady.
PRZEBUDOWA GRODU
W czasie badań osiedla obronnego kultury łużyckiej w Biskupinie, odkryto co najmniej trzy fazy jego istnienia. Podany powyżej opis należy odnieść do osiedla starszego. Wyróżniono trzy kolejne wały obronne, dwie zabudowy wnętrza osiedla obronnego oraz młodszą osadę otwartą, wykorzystującą półwysep jedynie jako miejsce z natury obronne, bez otaczania go wałami. Młodsze osiedle było mniejsze, zabudowane głównie z drewna sosnowego. Mniejsze były domy liczące średnio 40 - 60 m2, a zbudowany równolegle do rozwaliska poprzedniego wał miał szerokość niewiele ponad 2 m. W części północnej wał dochodził jedynie do bocznych ścian ostatniego rzędu domów. Dlatego też ulica okrężna przebiegała w tej części przed ostatnim rzędem domów.
Ślady licznych napraw i rozbiórek wskazują na to, że pomiędzy poszczególnymi chatami, stojacymi jak w starszym osiedlu mogły istnieć przejścia. Zaczęto też stawiać wewnątrz budynki gospodarcze. Zmieniono dojazd do grodu, prowadząc go wzdłuż falochronu, a następnie na południowy wschód ku suchej, piaszczystej kępie. Od strony zewnętrznej dojazd ten zabezpieczono podwójnym rzędem słupów - palisadą.
KONSERWACJA
Po opuszczeniu wyspy przez jej mieszkańców, cały teren został zalany i zamulony. Znaczny ciężar budowli powodował, że grzęzły one w podmokłym gruncie. Konserwujące właściwości namułów i brak dostępu powietrza sprawiły,
że drewniane konstrukcje zachowały się w znakomitym stanie do czasów współczesnych, lecz odsłonięte w czasie wykopalisk, narażone są na destrukcyjne działanie czynników zewnętrznych. Drewno biskupińskie, które przetrwało pod warstwą torfu około 2700 lat, po odsłonięciu narażone jest na zmiany temperatury i wilgotność, zwłaszcza zimą, gdy zamarzające w szparach drobiny lodu rozsadzają kawałki drewna. Próby konserwacji drewna prowadzone są od początku trwania wykopalisk w Biskupinie. Część wykopów z najlepiej zachowanymi konstrukcjami została zatopiona i nie jest oglądana przez zwiedzających.
W końcu lat siedemdziesiątych odcinek wału, bramę i ulicę okrężną poddano konserwacji żywicami fenolowymi. Część ta udostępniona jest dla zwiedzających. Prace prowadzące do znalezienia odpowiedniej metody konserwacji drewna "in situ" prowadzone są nadal.
REKONSTRUKCJE
Na półwyspie zrekonstruowano jedynie fragment osiedla. Najbardziej charakterystycznym z nich jest brama. Po jej obu stronach znajdują się dwa odcinki wału oraz falochron. Plany odkrytych w czasie wykopalisk konstrukcji pozwalają na wierną rekonstrukcję przyziemnych części wszystkich obiektów do wysokości 1 m. Wyższe partie zrekonstruowano na podstawie niektórych pośrednich danych. Nie wiemy jaki kształt miało np. przedpiersie wału, za którym kryli się obrońcy. Domniemanym jest też kształt i wysokość wieży obronnej. Wiernie natomiast zostały odtworzone wrota grodu, odnalezione w czasie wykopalisk. W 1999 roku zbudowano fragment pełnej rekonstrukcji wału z drewna dębowego. We wnętrzu wału znajdują się schody i zwiedzający mogą wejść na jego koronę.
Naprzeciw bramy zbudowano ulicę poprzeczną z dwoma rzędami domów. W każdym rzędzie, liczącym osiem domów, znajduje się jedna pełna rekonstrukcja wnętrza. Wysokość wejścia do chat zrekonstruowano na podstawie zachowanych, wyplatanych z gałęzi furtek. Także wysokość domów odtworzona została na podstawie łątek, pochodzących z osiedla starszego, a użytych wtórnie do wyłożenia podłóg w chatach.
Nie do końca wiadomo, czym kryto dachy w łużyckim Biskupinie. Najbliższa okolica obfitowała w trzcinę i sitowie, dlatego też użycie tych materiałów wydaje się najbardziej prawdopodobne. Nie wiadomo, jak wyglądały dokładnie dachy. Rozstaw słupów we wnętrzu chat wskazuje jednak, że konstrukcja dachów opierała się na sochach i belce biegnącej w najwyższym punkcie dachu, zwanej ślemieniem. Zbudowane w latach 70-tych rekonstrukcje wymagają stałych zabiegów konserwatorskich. Nowe rekonstrukcje, jakie są planowane na półwyspie, będą zbudowane z drewna zakonserwowanego w nasycalni ośrodka badawczego, powstającego przy parkingu od strony Gąsawy
Wenecja - wieś nad jeziorami:Biskupińskim, Weneckim, Skrzynką i rzeczką Gąsawką.
Ruiny zamku, z połowy XIV wieku, należącego do Mikołaja Nałęcza, zw. " Diabłem Weneckim" Pierwotnie zamek otoczony czterema narożnymi bastejami, potężnymi murami i fosą wypełnioną wodą, miał chronić Wielkopolskę przed najazdami krzyżackimi. W roku 1972 otwarto w Wenecji Muzeum Kolejki Wąskotorowej, w którym zgromadzono parowozy, wagony z lat 1890 do 1960, zwrotnice, znaki kolejowe, rogatka i wyposażenie stacji kolejowej. Na miejscowym cmentarzu mogiła Walentego Szwajcera- odkrywcy Biskupina.
Kolejka wąskotorowa
Żnin - stolica Pałuk, miasto położone nad jeziorami: Żnińskim Dużym i Małym oraz rzeką Gąsawką. W rynku baszta- pozostałość Ratusza, dzisiaj ekspozycja muzeum etnograficznego, regionu Pałuk. W budynku Magistratu Muzeum, z bogatą kolekcją maszyn i urządzeń drukarskich oraz salą, w której organizowane są wystawy twórców Pałuk. Nieopodal Rynku kamienica z nr 8- miejsce urodzin braci: Jędrzeja i Jana Śniadeckich- wybitnych polskich uczonych XIX wieku. Zabytkowy- gotycki kościół św. Floriana, naprzeciwko Sufragania- siedziba muzeum sztuki sakralnej. Stacja początkowa kolei wąskotorowej, od 1894 roku kursującej na trasie Żnin- Wenecja- Biskupin- Rzym- Ośno, obecnie jako atrakcja turystyczna kursuje na linii Żnin- Gąsawa
Muzeum sztuki sakralnej
Żnin Góra - jednonawowy gotycki kościół z początków XIV wieku. 3 km na pn. Januszkowo, gdzie urodził się poeta doby Odrodzenia- Klemens Janicki- uhonorowany przez Papieża wieńcem laurowym.
Lubostroń - w parku zabytkowy pałac, zbudowany w roku 1800 przez Fryderyka Skórzewskiego, wg projektu Aleksandra Zawadzkiego. Budowla wzorowana na sławnej "Villi Capra" Palladiego. Centrum budowli stanowi okrągła sala, nakryta kopułą z figurą Atlasa dźwigającego kulę ziemską. Fronton pałacu stanowi podwójny portyk z czterema kolumnami jońskimi, z sentencją łacińską - " sobie, przyjaciołom i potomnym". Sala centralna- rotunda- z posadzką wykonaną min z drewna róży, ozdobioną pośrodku herbami Polski i Litwy. Na ścianach 4 płaskorzeźby, wykonane przez A. Fr. Smuglewiczów ze scenami z historii Kujaw: " Bitwa pod Plowcami", " Spotkanie królowej Polski Jadwigi z Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego w Inowrocławiu", " Bitwa pod Koronowem" i " Fryderyk I podpisuje zgodę na budowę kanału Wisła- Warta". W pałacu gościli Stefan Garczyński, Adam Mickiewicz i Wincenty Pol. Obok pałacu klasycystyczna oficyna i zabudowania dworskie / stajnia, wozownia/. Na zach pasmo pagórków morenowych, zwane Jabłowskimi Górami.
Barcin - miasto na granicy Pałuk i Kujaw. Kościół neoromański, z początku XX w. Wzgórze, na którym wg tradycji modlił się biskup praski Wojciech, udając się na wyprawę misyjną do Prusów.
Kujawy - historyczna dzielnica Polski, dzielą się na " Kujawy czarne" i " Białe- zw. Garbatymi". Określenia pochodzą od jakości gleb. Bogactwem tej krainy są duże złoża wapnia i znaczące zasoby soli kamiennej.
Pakość - miasto nad Notecią, w rynnie jezior: Pakoskiego i Mielno. Kościół pw wezwaniem św. Bonawentury, wielokrotnie przebudowywany, z kaplicą Matki Boskiej Pakoskiej. Nad wejściem do kaplicy obraz Bartłomieja Strobla " Adoracja Madonny". W zakrystii relikwiarz drzewa krzyża Męki Pańskiej / największy tego typu relikwiarz na ziemiach polskixch/. Od 1628 w Pakości znajduje się jedyna w Wielkopolsce i na Kujawach kalwaria.
Składa się z 25 kaplic wzorowanych na Kalwarii Zebrzydowskiej. Przy kaplicy Wniebowstąpienia wspólna mogiła 97 konfederatów barskich poległych w potyczce z Kozakami. Na wzgórzu kalwaryjskim kaplica " Ukrzyżowania" z wizerunkiem Golgoty, w ołtarzu. Kościołem i kalwarią opiekują się Franciszkanie- reformaci.
Kościelec Kujawski - wieś z romańskim kościołem, zbudowanym na przełomie XII i XIII wieku, jako jeden z pierwszych wiejskich kościołów romańskich na ziemiach polskich. W ołtarzu głównym kopia obrazu Rafaela " Przemienienie Pańskie". W XVI w, włoski architekt Jan Quadro buduje renesansową kaplicę Kościeleckich, z podwójnym nagrobkiem i herbami szlacheckimi. Kaplica zwieńczona attyką. Po przeciwnej stronie neorenesansowa kaplica, będąca kopią kaplicy Kościeleckich.
W parku krajobrazowym pałac, z początku XIX wieku, w typie neorenesansowej wilii.
Inowrocław - stolica Kujaw Zach., w historii stolica księstwa i województwa inowrocławskiego. Miasto położone na bogatych złożach soli kamiennej / ok. 2 mld ton/
Na Białej Górze kościół romański pw NMP, z XII wieku, z dwoma prostokątnymi wieżami, z surowym wnętrzem, kościół pw św. Mikołaja, który w roku 1397 był miejscem spotkania królowej Polski św. Jadwigi z Mistrzem Zakonu Krzyżackiego, neoromański kościół pw. Zwiastowania NMP, z końca XIX wieku, z 76 m. wieżą i sceną " Pokłonu Trzech Króli" w tympanonie. Od 1875 roku Inowrocław staje się miastem- uzdrowiskiem. W parku zdrojowym zbudowano tężnie, wykorzystujące miejscowe złoża soli. Atrakcją miasta jest Muzeum im. Jana Kasprowicza, urodzonego w Szymborzu.
Kościół Zwiastowania NMP
Kruszwica - miasto nad Gopłem, największym jeziorem Pojezierza Gnieźnieńskiego, historyczny gród związany z początkami polskiej państwowości. Na półwyspie Rzępowskim 32 metrowa wieża, pozostałość zamku z czasów Kazimierza Wielkiego, nazywana " Mysią Wieżą". Legenda o okrutnym księciu Popielu, którego zjadły myszy. W roku 1096 zniszczona przez wojska Władysława Hermana, a w 1271 na rozkaz księcia Bolesława Pobożnego. Kolegiata romańska pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, zbudowany w latach 1120- 1140. Jeden z najlepiej zachowanych kościołów romańskich w Polsce. Bazylika trójnawowa, z pięcioma absydami, w kształcie półwalców nakrytych półstożkami. We wnętrzu strop płaski- drewniany, hemisferyczne sklepienia w prezbiterium i absydach. Hemisferyczne- niebiańskie lub ziemskie. Nad wejściami portale, wsparte na kolumnach z prostokątnymi kapitelami. Na murach zewnętrznych tajemnicze znaki, min " wirujący krzyż". W rynku kościół pw św. Teresy, w kształcie krzyża greckiego, nakrytego kopułą.
Mysia Wieża Kościół Romański św. Piotra i Pawła
Strzelno - miasto, położone na Kujawach Białych, związane z legendą o Św. Wojciechu, który udawał się na wybrzeże Bałtyku.
Na Wzgórzu św. Wojciecha dwie budowle sakralne: rotunda św. Prokopa- najbardziej tajemniczy obiekt na Szlaku Piastowskim, nieznana data powstania kościoła . Rotunda z kwadratowym prezbiterium, cylindryczną wieżą i dwoma absydami. We wnętrzu romański ołtarz i od zachodu empora, z romańską kolumną, tworzącą biforium oraz grób fundatora kościoła. Kościół pw św. Trójcy, z barokową fasadą zachodnią. Kościół trójnawowy z transeptem / nawą poprzeczną/ i kaplicami: św. Barbary, Norberta i Restytuta. Najcenniejszy zabytek, to słynne romańskie kolumny, odkryte w 1946 roku. Dwie z rzeżbą figuralną, przedstawiającą postacie ludzkie, symbolizujące cnoty, zalety oraz wady i przywary ludzkie, jedna ze spiralnym żłobkowaniem i druga z pozostałością polichromii.
W transepcie Chrystus Ukrzyżowany, w otoczeniu apostołów i proroków oraz kilkaset relikwii. W zwieńczeniu ołtarza Chrystus Zmartwychwstały, a w antepedium Grób Chrystusa. Przed kościołem grupa głazów z rappakiwi ze śladami warsztatu kamieniarskiego. Pomiędzy kościołami zabudowania klasztoru Norbertanek, sprowadzonych do Strzelna w II poł.XII wieku.
W rynku, na jednej z kamienic tablica poświęcona wybitnemu fizykowi amerykańskiemu Albertowi Abrahamowi Michelsonowi, urodzonemu w Strzelnie. Niezwykłym i zagadkowym obiektem jest rotunda św. Prokopa, największa w Polsce budowla romańska założona na planie koła. Prawdopodobnie rotunda powstała jako miejsce przechowywania relikwii Świętego Krzyża (takie też wezwanie nosiła jeszcze w 1779 roku, kult zaś św. Prokopa narodził się tu dopiero w połowie XVIII wieku), mogła tez być mauzoleum rodowym fundatora. Przez stulecia przechodziła różne koleje, ale najbardziej ucierpiała w XVII oraz XIX wieku, gdy w czasie przemarszu wojsk napoleońskich zamieniono ją na stajnię, a następnie przez 80 lat użytkowano jako lamus. Odbudowa została podjęta dopiero w roku 1892, a funkcje liturgiczne przywrócono jej w 1925 roku. Kościół ten ma unikatowe rozwiązanie przestrzenne. W strzelneńskiej rotundzie do nawy przylega od wschodu duże prezbiterium na rzucie kwadratu, a od zachodu okrągła wieża z emporą na piętrze; po stronie północnej asymetrycznie umieszczono dwie apsydy, być może miejsce wiecznego spoczynku fundatorów.
Kwieciszewo - wieś nad Notecią Zach, przez którą przebiega granica historyczna, oddzielająca Wielkopolskę od Kujaw. Gotycki kościół, z żeliwną tablicą upamiętniającą " Wiktorię Wiedeńską" króla Jana III Sobieskiego.
Mogilno - miasto, którego nazwa wywodzi się od mogiły, położone nad jeziorem Mogileńskim i Wiecanowskim. Podłużny rynek, nad brzegiem jeziora Mogileńskiego kościół pw. św. Jana Ewangelisty i zabudowania klasztorne oo benedyktynów, sprowadzonych w roku 1065 przez króla Bolesława Śmiałego. Kościół przebudowywany w różnych okresach, w podziemiach krypta wschodnia i zachodnia. W krypcie wschodniej ołtarz romański, z orginalną mensą, w pobliżu ołtarza, w grobie opata znaleziono naczynie liturgiczne, zw. akwamanillą, z XII w. W nawach bocznych kościoła jedyne w Wielkopolsce sklepienia kryształowe. W ołtarzu obraz Matki Bożej, w typie Śnieżnej, na chórze muzycznym sceny z życia króla Bolesława Śmiałego i Św. Stanisława.
W wirydarzu klasztoru studzienka z XI wieku, o głębokości 8 m.
W pobliżu rynku gotycki kościół św. Jakuba Starszego- Apostoła, patrona pielgrzymów.
Na miejscowym cmentarzu mauzoleum ks. Piotra Wawrzyniaka- polskiego patrioty, nazywanego przez Prusaków " Polskim królem", w pobliżu grób pani Salomei Glemp- matki Prymasa Józefa Glempa.
Klasztor Benedyktów
Wylatowo - wieś nad jeziorem Szydłowskim, na wzgórzu jedyny w Wielkopolsce trójnawowy kościół drewniany. Na polu miejscowego rolnika w miesiącu czerwcu można obserwować piktogramy, pojawiające się w zbożu. Powstawanie ich nie jest dotychczas naukowo wyjaśnione.
Trzemeszno - miasto nad jeziorem Trzemeszeńskim i Popielewskim, związane z postacią św. Wojciecha. Zgodnie z tradycją ciało męczennika po wykupieniu przez Bolesława Chrobrego spoczywało w Trzemesznie, a następnie przeniesiono je do katedry gnieźnieńskiej. Bazylika pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, przebudowana w stylu barokowym w XVIII wieku przez opata Michała Kościeszę Kosmowskiego, nakryta kopułą na wysokim bębnie. Wokół kolistej nawy głównej biegnie wieniec 8 kaplic. W centrum bazyliki symboliczny grób św. Wojciecha, a na sklepieniu sceny ze Starego i Nowego Testamentu
/ ofiara Abla, ofiara Abrahama, ofiara Melchidezecha, świątynia króla Salomona, ofiarowanie Jezusa w Świątyni, Mojżesz z tablicami Dziesięcierga Przykazań, po scenę Ukrzyżowania/. W prezbiterium ołtarz, z obrazem Zofii Wilińskiej- Wniebowzięcie NMP, płaskorzeźbami 4 Ojców Kościoła Zachodniego. W nawie głównej płaskorzeźby proroków: Izajasza, Ezechiela, Jeremiasza i Natana napominającego króla Dawida.
W pobliżu kościoła dawny Alumnat, z herbami Polski, Litwy i ostatniego króla- Stanisława Augusta Poniatowskiego. W rynku pomnik Jana Kilińskiego- bohatera Insurekcji Kościuszkowskiej w Warszawie, a urodzonego w Trzemesznie. Zabudowania dawnego szpitala św. Łazarza. Obok kościoła nieistniejące już zabudowania klasztoru oo Augustianów, sprowadzonych do miasta, w XII wieku, przez księcia Bolesława III Krzywoustego .
Bazylika Wniebowzięcia NMP
Orchowo - wieś nad jeziorem Orchowskim, poewangelicki kościół parafialny, przy drewnianym kościele pw. Wszystkich Świętych grób powstańca z 1863 roku.
Witkowo - miasto w powiecie gnieźnieńskim. W początkach XV wieku funkcje proboszcza pełnił późniejszy Arcybiskup Gnieźnieński Wincenty Kot, który opiekował się i wychowywał synów polskiego króla Władysława Jagiełły.
Grzybowo - wieś nad Strugą, z drewnianym kościołem z XVIII wieku i kaplicą grobową rodziny Lutomskich, z połowy XX w, w kształcie rotundy. Nad brzegiem Strugi dobrze zachowane grodzisko, o średnicy 220 m., z wałami o wysokości 10m. Grodzisko o dużym znaczeniu na przełomie IX i X w. W czasie prac archeologicznych znaleziono część skarbu arabskiego.
Września - miasto nad Wrześnicą, znane ze strajku szkolnego w obronie języka polskiego.
2 maja 1848 roku pod miastem doszło do krwawej potyczki kosynierów polskich z wojskami pruskimi. W centrum Muzeum kosynierów, strajku szkolnego i grodziska w Grzybowie.
Nekla - miasto na Równinie Wrzesińskiej. Neoromański kościół pod wezwaniem św. Andrzeja, na fasadzie grupa pasyjna, w ołtarzu Koronacja MB. Eklektyczny pałac z parkiem krajobrazowym.
Giecz - wieś nad Moskawą. Za czasów Bolesława Chrobrego jeden z ważniejszych grodów państwa polskiego. W centrum wsi romański kościół Wniebowzięcia NMP. W prezbiterium kamienna mensa ołtarzowa. Pod posadzką relikty wcześniejszych budowli z XI w.
Na skraju wsi grodzisko otoczone wałem drewniano- ziemnym, z ławą kamienną. Nieukończone pallatium książęce z kaplicą / wzorowane na Ostrowie Lednickim/, budową nie ukończono z powodu najazdu księcia czeskiego Brzetysława, w 1038 roku. W czasie prac archeologicznych odkryto fundamenty kościoła z X/XI wieku, z dwu wieżową fasadą i kryptą relikwiarzową. Kościół drewniany pw św. Jana Chrzciciela, z trzema ołtarzami rokokowymi.
Widok grodu i rzut z lotu ptaka pallatium
Gułtowy - we wsi szachulcowy kościół św. Kazimierza, z XVIII wieku. Barokowo- klasycystyczny pałac Bnińskich, z dwukondygnacyjną salą balową.
Swarzędź - miasto w pobliżu Poznania, nazywane stolicą stolarzy. Skansen pszczelarski, w którym zgromadzono około 220 egzemplarzy uli, barci, typu leżaki, stojaki i bogata kolekcja uli figuralnych.
Kończąc wędrówkę w przeszłość, wciąż jeszcze pełną tajemnic, podziwiając zachowane zabytki wzniesione przez pierwszych władców i ich otoczenie, należy docenić także ich mądrość i polityczną przenikliwość, która wprowadziła Polskę w krąg kultury łacińskiej. Dziś, po tysiącu lat historia zatoczyła koło - wracamy do Europy bez granic, zjednoczonej wspólną kulturą...