Kino Światowe

Była sobota. Dzień był pochmurny i nic nie zapowiadało, że może się polepszyć. Krótko mówiąc dla nastolatka, któremu brakuje kasy pozostaje tylko siedzenie w domu. Mama korzystając z moje obecności postanowiła, iż mogę zrobić porządek na strychu. Nie chcą robić jej przykrości zgodziłam się i niechętnie ruszyłam w stronę strychu. Strych był strasznie duży i jego sprzątanie zajęłoby chyba ze sto lat. Najpierw przez godzinę układałam stare ubrania, a potem postanowiłam posegregować jakieś niepotrzebne książki. Jedna z książek zaciekawiła mnie swoim tytuły „Niezapomniana podróż, po świecie kina”. Otworzyłam ją na pierwszej stronie i ku moim oczom ukazała się piękna, odziana w białe szaty dama. Myśląc, że to sen przetarłam oczy, ale okazało się, że postać stoi przede mną dalej. Powiedziała mi, że jest dziesiątą muzą, nazywa się Kino i, że zabiera mnie w niezwykłą podróż. Celem naszej wycieczki było to, iż miałam poznać lepiej światowe kino. Z podróży tej wyniosłam wiele cennych informacji, którymi chciałabym się z wami podzielić.
Mimo dominacji Hollywood w światowym kinie, krajem, w którym produkuje się rocznie najwięcej filmów, są od dłuższego już czasu Indie, z wyjątkiem krótkiego okresu w latach 50., kiedy ten prymat wiodła Japonia. Innym ośrodkiem produkującym wielką liczbę filmów jest Hongkong, a Francja sporadycznie przewyższa Amerykę w liczbie filmów nakręconych w danym roku. Produkcja krajowa stanowi istotny czynnik w zachowaniu narodowego charakteru oraz powstrzymania obcych wpływów kulturowych, wobec czego w wielu państwach istnieją jakieś systemy państwowego mecenatu nad przemysłem filmowym.
Uwolnienie się od wpływów Hollywood umożliwiło filmowcom stworzenie dzieł coraz bardziej osobistych, a nawet refleksyjnych, o tematyce związanej z problemami własnego społeczeństwa, podejmowanie eksperymentów artystycznych i poszukiwań.
W pierwszych latach kinematografii kino francuskie, włoskie i angielskie dorównywało filmowi amerykańskiemu, a pierwszy pełnometrażowy 60-minutowy film „Historia gangu Neda Kelly”(1906) został nakręcony w Australii. W latach 70. Australijczycy ponownie wrócili do światowej kinematografii ze swoim ciepłym filmem „Piknik pod wiszącą skałą”(Peter Weir, 1975) oraz kasowymi sukcesami serii „Mad Max”(1979) i „Krokodyl Dundee”(1986).
Nadejście filmów dźwiękowych oznaczało, iż wiele filmów zagranicznych stało się niedostępnych dla szerokich rzesz widzów. Pomimo istnienia nielicznych kin studyjnych, gdzie pokazywano ambitniejsze dzieła, w większości filmy nie pochodzące z Hollywood nie były w stanie się przebić w krajach o odmiennych językach. Nawet do dziś występują problemy z oglądaniem różnorodnych zagranicznych filmów poza specjalistycznymi salami kinowymi, mimo iż rozwój środków telewizyjnych umożliwia ich szerszą dystrybucję.
Pierwotnie brytyjskie filmy pełnometrażowe miały niewielki wpływ na światową kinematografię z wyjątkiem sensacyjnych filmów reżyserowanych przez Alfreda Hitchcocka(1899-1980), począwszy od jego filmu „Szantaż”(1929). W 1932 Aleksander Korda(1893-1956), Węgier z pochodzenia, założył firmę London Film Productions jako konkurencję dla wytwórni amerykańskiej. Wyprodukowano w niej takie przeboje, jak „Prywatne życie Henryka VIII” (1933) czy też „Rok 2000” według H.C. Wellsa(1936). W latach 30. W. Brytania wprowadziła i rozwinęła produkcję filmów dokumentalnych, którą zapoczątkował John Grierson(1898-1972).
Pod koniec II wojny światowej w W. Brytanii produkowano już wiele wysokiej jakości filmów, w tym Laurence`a Oliviera(1907-1989) „Henryka V” (1944), Davida Leana „Olivera Twista”(1948), CAROLA REEDA(1906-76) „Trzeci człowiek” (1949) oraz filmy Michaela Powella i Emerica Pressburgera(1902-1988), a zwłaszcza jego „Czerwone buty”(1948). W tym samym czasie w wytwórni Ealing Studios rozpoczęło kręcenie niezapomnianych komedii, począwszy od „Szlachectwo zobowiązuje”(1949) do „Jak zabić starszą panią(1955), w których często grywał utalentowany Alec Guinness.
Pod koniec lat 50., równoległe z tendencjami występującymi w literaturze oraz teatrze , brytyjskie filmy zaczęły się skupiać na życiu przeciętnych ludzi pracy na prowincji. Np. temat ten występował w filmie Karela Reisza „Z soboty na niedzielę”(1960), Lindsaya Andersona „Sportowe życie”(1963), którego linię kontynuował Ken Loach w filmie „Kes”(1970). Tymczasem wytwórnia Hammer Films zaczęła specjalizować się w filmach z gatunku horrorów, a reżyser tej wytwórni Ken Russell zabłysnął nowatorskim talentem, począwszy od starannie wyreżyserowanego filmu „Zakochane kobiety”(1969), aż do ekstrawaganckiego dzieła „Tommy”(1975). Również w W. Brytanii tworzył amerykański reżyser - uciekający przed „polowaniem na czarownice” McCarthy`ego – Joseph Losey(1909-84), znany z filmów psychologicznych, takich jak „Służący”(1963) lub „Wypadek”(1967).
Ostatnie filmy brytyjskie, a zwłaszcza nagrodzone Oskarami, jak „Rydwany ognia”(Hugh Hudson, 1981), „Gandhi”(Richard Attenborough, 1982) oraz „Pola śmierci”(Roland Joffe, 1984) reprezentowały kino międzynarodowe, pomimo istnienia nadal pewnej produkcji o charakterze narodowym, np. „Dziewczyna Gregory1ego(1980) czy „Milioner i gwiazdy”(1983) Billa Forsytha.
W latach 30. Jean Renoir(1894-1979) wyraził ówczesne nastawienie antymilitarystyczne społeczeństwa w filmie „Towarzysze broni”(1937), a w filmie „Reguła gry”(1939) przedstawił ponurą satyrę na społeczeństwo francuskie. Jean Gabin(1904-1976) zyskał wielką popularność w rolach skazanego na niepowodzenia bohatera w takich filmach, jak „Ludzie za mgłą”(1939) Marcela Carne.
Do filmów osobistych wyrażających uczucia reżyserów, charakterystycznych dla nurtu intelektualnego kinematografii francuskiej, należały takie dzieła, jak „Komedianci”(1945) Carne, „Piękna i bestia”(1946) Jeana Cocteau(1889-1963), filmy z wytwórni Orpheus oraz oschłe filmy Roberta Bressona. Seria komedii reżyserowanych i granych przez Jacguesa Tati(1908-82) począwszy od filmu „Wakacje pana Hulot”(1951), zyskała międzynarodowy rozgłos i powodzenie.
W latach 50. wpływ na rozwój kinematografii francuskiej mieli eks-krytycy filmowi, później reżyserzy: Francois Truffaut(1932-84), Jean-Luc Godard, Claude Chabrol oraz Alan Resnais. Nazwani francuską nową falą, twórcy ci przeciwstawili się własnym stylem konwencjonalnej produkcji filmowej w takich filmach, jak „Czterysta batów”(Truffaut,1959), „Hiroszima, moja miłość”(Resnais,1959) oraz „Do utraty tchu”(Godard,1960). We Francji nadal produkuje się wiele wystylizowanych oraz przemyślanych filmów znanych reżyserów, jak Eric Rohmer, Agnes Varda czy Louis Malle oraz nowych reżyserów jak Claude Berri, którego filmy „Jean de Florette”(1986) oraz „Manon des Sources”(1986) odniosły międzynarodowy sukces.
Po zgładzeniu ograniczeń w twórczości artystycznej po śmierci Stalina rozkwitła kinematografia w krajach Europy Wsch. W takich filmach, jak „Popiół i diament”(1958), Polak Andrzej Wajda zapowiedział rozwój artystycznego niezwykłego talentu. Roman Polański, znany bardziej ze swoich filmów kręconych na Zachodzie, jest jednym z byłych studentów wysoko cenionej polskiej szkoły filmowej.
W Rosji Siergiej Eisenstein(1898-1948) rozpoczął swoją pracę nad trylogią „Iwan Groźny” w 1943, jednak drugą część filmu pokazano dopiero w 1958, pięć lat po śmierci Stalina, a zdjęcia do trzeciej części nakręcono jedynie w niewielkiej części. Liberalizacja w czasach Chruszczowa pozwoliła na wyprodukowanie bardziej indywidualnych filmów, jak np. Grigorija Czuchraja „Czterdziesty pierwszy”(1956) czy Michała Kałatozowa(1903-73) „Lecą żurawie”. Inne filmy zasługujące na wymienienie, to wersja „Hamleta”(1964) Grigorija Kozincewa(1905-73) oraz „Wojna i pokój” Siergieja Bondarczuka. Andrej Tarkowski(1932-88) zdobył międzynarodowy rozgłos za różnorodność tematyczną swoich filmów, począwszy od „Andrieja Rublowa”(1966), subiektywnego obrazu życia średniowiecznego malarza, aż do filmów z gatunku science-fiction, jak np. „Solaris”(1971). Tarkowski zakończył swoją karierę artystyczną za granicą, gdyż wzrastająca niezależność myśli jego filmów nie spotykała się z aprobatą oficjalnych czynników filmowych w Rosji.
Produkcja filmów w krajach bałkańskich nie wpłynęła istotnie na rozwój kinematografii filmowej, z wyjątkiem wczesnych filmów Michaela Cacoyannisa „Stella”(1955) oraz „Elektra”(1961), którymi reżyser zwrócił uwagę na kino greckie, jak też i twórczość niedozwolonego na rynku Stanów Zjednoczonych reżysera amerykańskiego Julesa Dessina „Nigdy w niedzielę”(1959). Międzynarodową karierę zyskał również film Theodora Angelopoulosa „Podróż komediantów”(1975).
Twórczość duńskiego reżysera Carla Dreyera(1889-1968) oraz nieliczne filmy szwedzkie, jak „Czarownica”(Benjamin Christensen,1922) oraz „Gosta Berlinga”(Mauritz Stiller,1924) przyciągnęły uwagę publiczności w niektórych krajach, jednak dopiero aktorstwo Grety Garbo, która zagrała tytułową rolę w tym filmie, stanowiło największy wkład do popularyzacji skandynawskiego kina niemego. W latach 40. Alf Sjoberg(1903-80) osiągnął zamorskie sukcesy swoim filmem „Skandal”(1944), jednakże to jego scenarzysta Ingmar Bergman miał dopiero zdominować współczesne kino szwedzkie. Po alegorycznym filmie „Siódma pieczęć”(1957) w swoich następnych filmach ciągle wracał do obsesyjnych wątków psychologicznych.
Do najwcześniejszych filmów dźwiękowych powstałych w Niemczech należą „Opera za trzy grosze”(1931) oraz „Braterstwo ludów”(1931) Georga Pabsta (1887-19676),a reżyser Fritz Lang(1890-1976) nakręcił swój pierwszy film „M-morderca”(1931) przed przeprowadzeniem się do Hollywood. Wraz z dojściem do władzy Hitlera na kinematografię zostały nałożone liczne ograniczenia, chociaż filmy propagandowe, jak „Tryumf woli”(1934) oraz „Olimpiada”(1938) wykazały talent reżyserski Leni Riefenstahl.
W latach 60. twórczość grupy młodych niemieckich reżyserów zaczęła przyciągać uwagę międzynarodowej widowni. Werner Herzog znany jest najbardziej ze swoich filmów „Aguirre, gniew boży”(1973) oraz „Fitzcarraldo” (1982), a Wim Wenders z filmów „Amerykański przyjaciel”(1977) oraz „Niebo nad Berlinem”(1987). Filmy Rainera Wernera Fassbindera(1946-82) są nierówne w poziomie artystycznym, a ich tematem są próby zgłębienia duszy człowieka.
Wczasach panowania Mussoliniego cenzura nie zezwalała na kręcenie innych filmów niż rozrywkowe. Dopiero film Luchino Viscontiego(1906-76) „Opętaniec”(1942) złamał z tradycją konwencji romantycznych, a sam twórca został nazwany neorealistą, ukazującym prawdziwe życie w prawdziwym otoczeniu. Po wyzwoleniu Włoch Roberto Rossellinii(1906-77) kontynuował ten styl w obrazie o włoskim ruchu oporu „Rzym miasto otwarte” (1945). Scenariusz filmu powstał jeszcze w okupowanym mieście, nakręcony został dopiero po wkroczeniu aliantów, a grali w nim głównie nieznani aktorzy. W następnych latach powstawały bardzo znaczące filmy o tematyce społeczno-obyczajowej, jak np.„Złodzieje rowerów”(1948) Vittoria De Siki(1901-74)
Czy „Ziemia drży” Viscontiego(1948).
Neorealizm wywarł wielki wpływ na kino światowe od Indii do Brazylii. Szczególnie zaznaczył się w twórczości reżyserów hiszpańskich, nadal tworzących w systemie kontrolowanym przez reżim faszystowski-Juana Badema oraz Luisa Garcii Berlangi. To dzięki Bademowi do Hiszpanii powrócił Luis Bunuel, który nakręcił „Viridianę”(1961), natychmiast zakazaną przez cenzurę. W końcu jednak dzięki filmowi Victora Erice`a „Duch roju”(1973) kinematografia hiszpańska mogła uczciwie rozliczyć się z najnowszą historią swojego kraju.
Tymczasem we Włoszech Frederico Fellini zerwał z neorealizmem i następne filmy poświęcił zgłębieniu swojego poczucia winy i marzeń, jak w „Słodkim życiu”(1959) czy „Osiem i pół”(1963), a Michelangelo Antonioni zwrócił na siebie uwagę intrygującym, o zwolnionej akcji filmem „Przygoda”(1960). Pier Paolo Pasolini(1922-75) nakręcił w 1967 wspaniałego „Króla Edypa”, a jego „Ewangelia według św. Mateusza”(1964) była najlepszym filmem o życiu Chrystusa. Franci Rossi oraz Bernardo Bertolucci kontynuowali krytykę włoskiego społeczeństwa rozpoczętą przez neorealistów, jednakże przy pomocy bardziej rozbudowanych środków. Bertolucci zyskał między narodową sławę dzięki takim filmom, jak „Ostatni cesarz”(1988).
Pod wpływem idei neorealistycznej oraz twórczości brazylijskiego reżysera Glaubera Rochy w Ameryce Pd. Podejmowano kilka prób stworzenia kinematografii polemizującej, na wzór brazylijskiego „cinema nuovo”, z większością skomercjalizowanych przemysłów filmowych Ameryki Łacińskiej oraz przedstawiającej rzeczywisty obraz rodzimych kultur. Liczne komedie z udziałem meksykańskiego komika Cantinflasa spowodowały, iż stał się on równie popularnym aktorem w świecie hiszpańskojęzycznym o Chaplin, jednakże nie osiągnął on nigdy międzynarodowej sławy. Od filmu „Los Olvidados”(1950) do „Anioła zagłady”(1962) Luis Bunuel pracował w Meksyku. W tym czasie Argentyńczyk Leopoldo Torro-Nilsen(1924-78) zyskał sławę dzięki „Ręce w potrzasku”(1961) oraz innym filmem w stylu Bergmana. Jednorazowe sukcesy międzynarodowe uzyskały takie filmy, jak „O`Cangaceiro”(Brazylia,1953) w Reżyserii Lima Berreto (1905-82), „Wspomnienia”(Kuba,1968) Tomasa Gutiereza Aleaza „Pocałunek kobiety pająka”(brazylijsko-amerykański,1985) Hectora Babenco.
Indyjski przemysł filmowy trzy razy więcej filmów rocznie aniżeli amerykański. Filmy te są z reguły utrzymane w stylu melodramatów, których akcja zbudowana jest wokół motywu jakiejś piosenki czy tańca, a grają w nich aktorzy upodabniający się do aktorów hollywoodzkich. Zarówno w kinematografii hinduskiej oraz bengalskiej nie ma tradycji tworzenia filmów o tematyce społeczno-obyczajowej, a filmami, które zyskały światowy pogląd, są prace Satyajita Raya, który stał się znany po zrealizowaniu „Drogi do miasta” (1955).
W pewnym okresie produkcja filmów w Japonii przewyższała indyjską, jednak tylko nieliczne filmy przebiły się na ekrany światowe, jak wojenne dramaty Akira Kurosawy „Siedmiu samurajów”(1954) czy „Ran”(1986). Nagasi Oshima oraz Yasujiro Ozu(1903-63) stają się znani poza Japonią dzięki swoim filmom opisującym życie rodzinne i społeczne w Japonii, natomiast trylogia „Dola człowiecza”(1959-61) Masaki Kobayashi zasłużyła na miejsce w historii filmów antywojennych.
Chiński przemysł filmowy produkuje wiele filmów, lecz ich widownia, poza Chinami znajduje się wyłącznie w Hongkongu, gdzie też nakręcono wiele filmów na rynek chiński, utrzymanych w stylu karate i kung-fu, takich jak „Wejście smoka”(1973), w których grał Amerykanin z pochodzenia Bruce Lee (1940-73).

Najważniejszym twórcą z Bliskiego Wschodu jest turecki reżyser filmowy Yilmaz Guney, który podczas pobytu w więzieniu napisał scenariusz do filmu „Yol”(1981).
Pomimo niewielkiej produkcji Egiptu dla rodzimej widowni, którą rozpoczęto w 1918, kino afrykańskie nie jest znane na rynkach światowych. Niemniej jednak narodowe kino czarnej Afryki powoli zyskuje popularność i osiąga coraz wyższy poziom, jak np. twórczość Souleymana Cisse`a z Senegalu, którego film „Yeelan”(1988) był pokazywany za granicą.
W epoce filmu niemego wytwórnie Hollywoodu starały się zdobyć jak najszerszą i różnorodną publiczność. Tak zaczęły powstawać gatunki filmowe. Filmy poszczególnych gatunków miały wiele cech wspólnych-podobne wątki, bohaterów, scenerię. Oferowały fascynującą przygodę, zabawną komedię, napięcie, ckliwy romans i wiele innych wrażeń.
Filmy akcji i przygody to dla widza ucieczka przed szarzyzną codziennego życia. Są to zwykłe proste opowieści o szlachetnych śmiałkach i podłych nikczemnikach, o walce dobra ze złem. Mają szybki tempo, pełno w nich ucieczek, pogoni, pojedynków, śmiałych odsieczy, ale także sporo humoru i płomiennej miłości. Od widzów nie wymagają zbyt wielkiego wysiłku intelektualnego. Najbardziej znane to np. „Znak Zorro”, „Przygody Robin Hooda”, „Trzej muszkieterowie”, „Hrabia Monte Christo”, „Złodziej z Bagdadu”, „Afrykańska królowa”, „Poszukiwacze zaginionej arki”, „Pamięć absolutna”, „Speed”, „Nieuchwytny cel”, „Wsciekły byk” oraz przygody „Agenta 007”
Każdy, komu zdarzyło się opowiedzieć dowcip bez żadnej reakcji słuchacza, wie jak trudną sztuką jest komedia. Reakcji słuchacza i widza nie można przewidzieć. Zawsze ryzykujemy, że nie wszyscy pojmą dowcip, dlatego komedia jest bodaj najtrudniejszym gatunkiem filmowym. Znane komedie to np. „Manhattan”, „Kochanie zmniejszyłem dzieciaki”, „Słomkowy kapelusz”, „Tootsie”, „Bliźniacy”, „Junior”.
Filmy kryminalne przedstawiają złowrogi obraz wielkomiejskiego życia. Na ogół mają wartka akcję, a ich bohaterowie posługują się twardym językiem ulicy. W każdym zaułku czyha gangster, włamywacz, kasiarz lub morderca, umykający przed całą armią policjantów, detektywów i agentów specjalnych. Do znanych kryminałów należą np. „Człowiek z blizną”, „Jestem zbiegiem”, „Dwunastu gniewnych ludzi”, „Bonnie i Clyde”, „Chłopcy z ferajny”, „Niebieska lampka”, „Ojciec chrzestny”, „Wielki sen”, „Wściekłe psy”, „Zawrót głowy”.
Film grozy, zwany horrorem, wywołuje w nas dreszcz emocji. Wiele filmów jest urzeczywistnieniem naszych koszmarów nocnych. Złowrogie cienie, zawodzący wiatr, skrzypiące drzwi, krzyki ofiar straszą nas z ekranów już od wielu lat. Do tego arsenału środków współczesne kino dodaje jeszcze rozmaite efekty specjalne. Znane horrory to np. „Nosferatu”, „Drakula”, „Mumia”, „W masce czerwonej śmierci”, „Frankenstein”, „Koszmar z ulicy Wiązów”, „Milczenie Owiec”, „Ptaki”.
Film muzyczny, czyli musical, jest najczystszą formą rozrywki. Muzyka i taniec odrywają nas od codzienności. Często różne melodie wprawiają nas w określony nastrój lub przywołują wspomnienia. Musical zamienia takie melodie w wielkie widowiska wokalno-taneczne. DO znanych musicali zaliczamy np. „Godzina z tobą”, „Poszukiwaczki złota”, „Panowie w cylindrach”, „Gospoda świąteczna”, „Deszczowa piosenka”, „Czarodziej z Oz”, „Dźwięki muzyki”, „The Beatles”, „Bugsy Malone”, „West Side Story”.
Od początku XX wieku wielu twórców filmowych zajmowało się fantastyką naukową. Akcja wczesnych filmów rozgrywała się w odległej przyszłości lub na nieznanych planetach. Wykorzystywano wszelkie znane triki filmowe i efekty specjalne. Dzisiejsza kinematografia zawdzięcza temu gatunkowi wiele nowych technik. Filmy science-fiction to np. „Plan 9”, „Gwiezdne wojny”, „2001:Odyseja kosmiczna”, „Planeta małp”, „E.T.”, „Obcy”, „Batman”, „Metropolis”, „Park Jurajski”.
Western wraz z nierozłącznymi elementami-dyliżansami, pędzącym bydłem, walkami plemion indiańskich, bójkami w saloonach, szeryfami, złoczyńcami i pojedynkami rewolwerowymi-stanowi specyficznie amerykański wkład do dziejów kina. Westerny najczęściej opowiadają o okresie 30 lat od zakończenia wojny secesyjnej w 1865 roku. Dzięki wspaniałej scenerii, wyrazistym bohaterom, bogatym kostiumom i ekscytującej akcji stale cieszą się wielką popularnością. Znane westerny to np. „Miasto bezprawia”, „Ostatni Mohikanin”, „Dyliżans”, „W samo południe”, „Bez przebaczenia”.