Aleksander III Wielki

Aleksander III Wielki, zwany Macedońskim (356 p.n.e. -323 p.n.e.), król Macedonii od 336 p.n.e. Syn Filipa II i Olimpias. Wychowanek Arystotelesa. Od wczesnej młodości brał udział w wielu wyprawach wojennych (m.in. bitwa pod Cheroneją 338 p.n.e.). Po zamordowaniu ojca przez Pauzaniasza (336 p.n.e.) objął władzę, usuwając pretendentów do tronu. Kontynuator polityki ojca. Aby zapewnić sobie poparcie Greków odnowił z nimi w Koryncie przymierze i jako hegemon Związku Korynckiego został naczelnym wodzem. Przy poparciu armii i wodzów przygotował plan podboju Persji (walka o niepodległość greckich miast w Azji Mniejszej, co zapewniało popularność wśród Greków).
Mimo tego ludność Teb powstała na pogłoskę o śmierci Aleksandra Wielkiego, co skończyło się zniszczeniem miasta i sprzedażą ludności w niewolę. Oficjalną przyczyną wojny było zniszczenie przez Kserksesa świątyń greckich i udział króla perskiego w zamordowaniu Filipa II. Wiosną 334 p.n.e. armia Aleksandra Wielkiego (30 tys. piechoty i 5 tys. jazdy) wyruszyła przeciw królowi Dariuszowi III Kodomanowi. Na straży państwa zostało 15 tys. żołnierzy pod wodzą Antypatra. Aleksander Wielki przeprawił się przez Hellespont, rozbił wojska perskie nad Granikiem. W 334 p.n.e. opanował zachodnie prowincje Azji Mniejszej. Jedynie Milet i Halikarnass usiłowały stawiać opór.
Podboje Aleksandra Wielkiego
Aleksander Wielki postanowił zdobyć Bliski Wschód, aby uniemożliwić działanie flocie fenickiej. Przekroczył góry Taurus i jesienią 333 p.n.e. stoczył zwycięską bitwę pod Issos, gdzie rozbił wojska Dariusza i zmusił go do ucieczki. Potem ruszył na południe. Zdobył Tyr, a flotę fenicką zmusił do poddania. Bez walki zajął Egipt (tam traktowany jako wybawiciel z niewoli perskiej). W 332 p.n.e. założył Aleksandrię, odwiedził sanktuarium Amona w oazie Siwa i koronował się na faraona Egiptu. Przekonany o swym boskim pochodzeniu i posłannictwie uważał się za predystynowanego do władzy nad światem. Przyjął formy i obrzędy na wzór absolutnych władców Wschodu, odrzucając tradycje greckie.
Wiosną 332 p.n.e. przybył do Mezopotamii. Pod Gaugamelą wygrał decydującą bitwę i stał się panem perskiego imperium. Zajął Suzę, Babilon, Persepolis (spalenie pałacu królewskiego). Z Ekbatany rozpuścił część kontygentu greckiego, otaczając się jedynie Macedończykami. Po śmierci Dariusza (330 p.n.e.) ogłosił się jego następcą, przejmując cały ceremoniał perski. Następnie tocząc ciężkie walki opanował Afganistan i północnym-wschodzie Iran (329-327 p.n.e.). Wiosną 327 p.n.e. wyruszył na podbój Indii. Po początkowych sukcesach udało mu się dotrzeć do rzeki Indus, jednak bunt wojsk zmusił Aleksandra Wielkiego do odwrotu. 326 p.n.e. spłynął rzeką Indus, po czym przez Iran ruszył na Zachód, ponosząc w czasie marszu olbrzymie straty.
Losy imperium po śmierci Aleksandra Wielkiego
Po powrocie marzył o następnej wyprawie (podbój Arabii, Kartaginy, Italii, krajów za słupami Herkulesa). Niestety w Babilonie zapadł na nagłą gorączkę, która po 10 dniach skończyła się zgonem. Dzieło Aleksandra Wielkiego nie przetrwało jego śmierci. Tuż po niej diadochowie zaczęli kłócić się o spadek po wodzu. Imperium rozpadło się na kilka wojujących ze sobą części. Jednak legenda Aleksandra Wielkiego przetrwała. Aleksander Wielki przerastał swoich współczesnych umysłowością i śmiałością planów. Był opanowany i posiadał ogromną siłę charakteru. Jednak w niektórych okolicznościach w gniewie nie oszczędzał nikogo, nawet najbliższych przyjaciół (Klejtos, Parmenion, Filotas).
Bez skrupułów też usuwał przeszkody na drodze swego działania. Jego hojność chwilami przewyższała zawartość skarbca. Był wielkim talentem wojskowym. Ulepszył taktykę wojska (szyk ukośny, nowe zadania dla konnicy). Swoją postwą dał początek kultowi władców (państwa hellenistyczne, cesarski Rzym). Odrzucił tradycyjny podział na Greków i barbarzyńców, traktując tak samo swych Macedończyków i lojalnych wodzów perskich. Jego działalność przyczyniła się do rozprzestrzenienia kultury greckiej, rozwoju handlu i wprowadzenia jednolitego systemu gospodarczego (pieniądz).
Podboje Aleksandra Wielkiego miały też ogromny wpływ na rozwój greckiej nauki, która otrzymała łatwość kontaktu z innymi osiągnięciami naukowymi oraz możliwość badań porównawczych. W wyniku odkryć wzbogacił się obraz świata, a przenikanie się wielu kultur zaowocowało w przyszłości szeregiem wielkich dzieł sztuki i literatury. Aleksander Wielki obrał dla siebie za wzór Achillesa. Sam doczekał się wielu biografii pióra słynnych uczonych starożytnych (Diodor, Kurcjusz Rufus, Plutarch, Arrian). Postać Aleksandra Wielkiego obrosła wieloma legendami, zwłaszcza wśród ludów arabskiego Wschodu, gdzie żyje jako Iskander Dzoul-Garnein (A. Dwurogi).
W świadomości ludów basenu Morza Śródziemnego istnieje w tzw. romansie Aleksandrowym, który od średniowiecza upowszechniał legendę Aleksandra Wielkiego. Legenda ta dotarła też do Polski (XV w.) i tu cieszyła się dużym powodzeniem. Już W. Kadłubek usiłował połączyć dzieje Polski z historią Aleksandra Wielkiego. Również frapujące jest stałe poszukiwanie grobu Aleksandra Wielkiego, którego ciało Ptolemeusz I Soter sprowadził do Memfis, a następnie pochował je we wspaniałym grobowcu w Aleksandrii.