AD.1 Pojęcie, przedmiot i zakres pedagogiki specjalnej
Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest człowiek upośledzony. Jaką jednostkę uznaje się za upośledzoną? Pojęcie upośledzenia nie jest jednoznaczne, wskazane jest, więc bliższe sprecyzowanie jego znaczenia i zakresu oraz ustaleń jak jest rozumiane.
Pedagogika specjalna jest tą gałęzią pedagogiki ogólnej, której zakres zwęża się do problematyki opieki wychowawczo – leczniczej nad jednostkami odchylonymi od normy w sposób taki I w takim stopniu, który utrudnia im wyraźnie prawidłowy rozwój I normalne funkcjonowanie w środowisku fizycznym I społecznym, co wymaga stosowania specjalnych metod, urządzeń, itp. Przywracających te jednostki do normy.
Stąd zadaniem pedagogiki specjalnej jest przywracanie powierzonym swej opiece jednostkom w taki czy inny sposób uszkodzonym lub niedostosowanym społecznie, normy możliwej do osiągnięcia przez wielokierunkowe oddziaływanie na ich zaburzone warunki bio – psycho – społeczne dla umożliwienia im znalezienia należnego im miejsca w społeczeństwiei w życiu osobistym. Zadanie to obejmujemy terminami: rewalidacja, resocjalizacja, rehabilitacja, readaptacja, a również niekiedy ortopedagogika.
Jako dyscyplina naukowa zalicza się zasadniczo do nauk praktycznych, jako gałąź wiedzy której zadaniem jest zmienienie zastanej rzeczywistości, a nie jej obiektywne stwierdzenie, co jest celem nauk teoretycznych. Trzeba jednak stwierdzić, że ta gałąź pedagogiki ogólnej bardziej niż jakakolwiek inna jest jednocześnie naukową dyscypliną teoretyczmą, ponieważ jej zadanie naprawienia uszkodzonego stanu rzeczy wymaga, podobnie jak w medycynie, dobrej orientacji w tym stanie rzeczy i w przyczynach które go zaburzyły, a również w prawach rządzących procesami naprawy.
Pedagogika specjalna musi sięgać przede wszystkim do praw ustalonych przez nauki przyrodnicze i humanistyczne, zwłaszcza fizjologię, neurologię, psychologię, psychopatologię, patosocjologię, medycynę i inne na podstawie właściwych metod, ale korzystanie z tych metod musi mieć charakter twórczy. Pedagogika specjalna będąca dyscypliną naukowąjest jednocześnie rodzajem teorii działalności praktycznej, do której potrzebna jest nie tylko znajomość warsztatu zawodowego, opartego na prawch ustalonych przez tę gałąź teoretyczną, ale i znajomości walorów osobowości pedagoga specjalnego, którego jednym z narzędzi oddziaływania są jego własne wartości moralne i społeczne oraz tzw. talent pedagogiczny.
AD 2 Cele pedagogiki specjalnej
PEDAGOGIKA SPECJALNA – jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednak mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń.
Cel Nadrzędny Pedagogiki (wg Grzegorzewskiej) – rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.
Cel Pedagogiki (wg Lipkowskiego)
HUMANITARNY – jednostce upośledzonej i słabszej zapewnić należy szczególne prawa do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju.
INTELEKTUALNY – jednostkę upośledzoną trzeba wszechstronnie kształcić i umożliwić jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadanie społeczne.
EKONOMICZNY – jednostkę upośledzoną należy jak najlepiej przygotować do przyszłych sytuacji w pracy zawodowej i w miarę możliwości uniezależnić ją od pomocy społecznej
Cele pedagogiki specjalnej
Humanitarny - jednostce upośledzonej i słabszej należy zapewnić szczególne prawo do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju i uznania w środowisku społecznym
Ekonomiczny, utylitarny - upośledzonego należy przygotować jak najlepiej do przyszłych sytuacji w pracy zawodowej i w miarę możliwości uniezależnić go od pomocy społecznej.
Wychowawczy - osobę upośledzoną należy wszechstronnie kształcić i umożliwić jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadania społeczne.
Profilaktyczny - zapobieganie zaburzeniom rozwoju społecznego u dzieci niepełnosprawnych, m.in. poprzez odpowiednią opiekę zdrowotną, terapię i edukację, pomoc w możliwej do osiągnięcia niezależności i nawiązywania prawidłowych interakcji z otoczeniem, stanowi szansę na lepsze życie w każdym okresie jego trwania.
Swoistym więc celem, specyficznym dla pedagogiki specjalnej jest osłabienie lub likwidowanie funkcjonalnych hamulców wychowania, a przez to dążenie do osiągania nadrzędnych celów pedagogiki ogólnej (za: H. Hanselmann).
Ad. 3 Podstawowe systemy i kierunki pedagogiki spec.
Ad. 4 Problematyka pedagogiki specjalnej w aspekcie historycznym
Ad.5 Współczesne czynniki wpływające na rozwój pedagogiki specjalnej.
Ad. 6 Współczesna organizacja diagnostyki i metody rozpoznawania upośledzeń
Aby określić upośledzenie umysłowe potrzebne są:
a) badania psychologiczne - poziom funkcjonowania intelektualnego (I.I.)
testy rzetelne, trafne, wystandaryzowane,
- oddzielne mierzenie poszczególnych funkcji
(profil funkcjonowania);
b) badanie poziomu dojrzałości społecznej techniki: rzetelne, trafne,
wystandaryzowane.
Ad 7 Kryteria upośledzeń i ich psychopedagogiczna analiza.
Kryteria upośledzenia
Wg Tredgolda – kryteria niedorozwoju umysłowego;
Wyników nauki szkolnej (po analizie odrzucił)
Inteligencji, mierzonej testami inteligencji (po analizie odrzucił)
Przystosowanie biologiczne i społeczne (zwolennik)
Wg Kraepelina – 3 stopnie niedorozwoju umysłowego;
• Głęboki (idiotyzm)
• Średni (imbecylizm)
• Lekki (debilizm)
Wg Dolla – 6 kryteriów;
• Niedojrzałość społeczna (upośledzona zdolność realizacji swoich potrzeb, kierowania swoimi sprawami, niezaradność życiowa)
• niedojrzałość skutkiem zahamowania rozwoju inteligencji (niski stopień rozwoju umysłowego)
• niedojrzałość społeczna i zahamowanie rozwoju intelektualnego powstaje w okresie rozwoju dziecka (zahamowanie sprawności intel. Trwałe i będące konsekwencją choroby, urazu)
• niedorozwój umysłowy nie przemija w miarę dojrzewania (nie zmienia się)
• z tego stanu nie można wyrosnąć, wyleczyć się. Stan uwarunkowany dziedzicznie, wskutek urazów, chorób, stan pochodzenia konstytucjonalnego,
stan nieodwracalny
Kryteria upośledzenia
Psychologiczne – uwzględnia się osobowość człowieka. Bada się przede wszystkim główne procesy regulacji do których zalicza się procesy orientacyjno-poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli oraz procesy wykonawcze. Zwraca się uwagę na ważne społecznie cechy osobowości. Wnikliwe badania pozwalają stwierdzić czy u danej osoby są istotne odchylenia od normy w zakresie procesów regulacji oraz jakie ujawnia cechy osobowości.
Ewolucyjne – badacz porównuje poziom rozwoju czynności orienatacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych (poziom rozwoju mowy) badanego dziecka z poziomem rozwoju czynności prawidłowo rozwijającego się dziecka. Realizacje tego kryterium umożliwiają techniki, które pozwalają na obliczenie wieku rozwoju poszczególnych procesów. Wiek rozwoju np. percepcji figury i tła, percepcji figur geometrycznych, percepcji pozycji figury w przestrzeni, , koordynacji wzrokowo-ruchowej, pamięci słów, zdań, tekstów, cyfr wskaże nam, jakiemu wiekowi życia dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym odpowiada w przybliżeniu dany proces badanego przez nas dziecka lub dorosłego. Porównując musimy mieć na uwadze to, że u dzieci umysłowo upośledzonych stwierdza się różnice w profilach percepcji, pamięci, motoryki i innych mimo takiego samego globalnego wieku inteligencji. Badania pozwalają również na obliczenie ilorazu rozwoju danego procesu u danej jednostki. Globalny iloraz inteligencji wskaże na globalne upośledzenie umysłowe, poszczególne zaś ilorazy rozwoju wskażą na parcjalne deficyty, gdy globalny poziom inteligencji nie odbiega od normy.
Społeczne - bierze pod uwagę zaradność ogólną jednostki, jej wzrastającą w miarę upływu lat niezależność od innych, samodzielność, odpowiedzialność, uspołecznienie; innymi słowy uwzględnia ono zdolność radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych i społecznych stosownie do wieku życia i środowiska społecznego, z którego ona pochodzi, jej odpowiedzialność społeczną i inne. Realizację tego kryterium ułatwia Skala Dojrzałości Społecznej E. A. Doiła, Skala Zachowania Przystosowawczego dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych K. Nihiry i współpracowników oraz inne.
pedagogiczne - uwzględnia: a) zasób wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania przedszkolnego i szkolnego, w tym umiejętność rysowania, malowania, lepienia, liczenia, czytania, pisania itp. stosownie do wieku życia i grupy przedszkolnej lub klasy, do której dziecko uczęszcza; należy przy tym wziąć pod uwagę metody nauczania dziecka, systematyczność uczęszczania do przedszkola lub szkoły, współpracę domu ze szkołą; b) rodzaj i stopień trudności w nauce przedszkolnej lub szkolnej; c) tempo uczenia się, tempo nabywania określonych wiadomości i umiejętności przedszkolnych lub szkolnych. Tempo to jest różne u jednostek o różnym stopniu upośledzenia umysłowego i normalnych o jednakowym wieku życia. Tempo uczenia się pozwala na odróżnienie dziecka zaniedbanego środowiskowo i dydaktycznie od dziecka umysłowo upośledzonego.
Realizację tego kryterium umożliwia: a) wnikliwa analiza tempa nabywania wiadomości i umiejętności przez dziecko w toku jego nauczania przedszkolnego i szkolnego; b) pomiar zasobu wiadomości i umiejętności dziecka przy zastosowaniu rzetelnych, trafnych oraz znormalizowanych p.a reprezentatywnej próbce populacji testów osiągnięć szkolnych; c) pomiar tempa uczenia się przy zastosowaniu szeregu testów, jak np. Test 15 Słów A. Reya, Test Uczenia się Wzrokowo-Słuchowego, Chińskie Litery, Greckie Litery Obrazki, Test Kopiowania Figur Geometrycznych mierzący tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego i inne.
Kryterium lekarskie - uwzględnia całokształt badań lekarskich, w tym badania pracowniane. W kryterium tym bierze się pod uwagę: a) wyniki badań somatycznych, a w tym charakterystyczne cechy somatyczne dla dość wielu, choć niestety nie dla wszystkich, zespołów lub jednostek chorobowych, w przebiegu których może wystąpić (bądź często występuje) upośledzenie umysłowe, jak np. cechy somatyczne charakterystyczne dla choroby Bourneville'a (stwardnienia guzowatego), choroby Aperta (akrocefalosyndaktylii), fenyloketonurii, niedoczynności tarczycy, zespołu Downa, b) wyniki badań neurologicznych, psychiatrycznych, okulistycznych, audiologicznych itp.; c) wyniki badań biochemicznych, jak np. w fenyloketonurii, galaktozemii, homocystynurii; d) wyniki badań elektroencefalogra-ficznych, pneumoencefalograficznych i innych; e) wyniki badań cytogenetycznych, ujawniających aberracje chromosomalne występujące w około 100 znanych już zespołach, jak np. zespół Dawna, Pataua, Edwardsa,
AD.8 Proces rewalidacji i jego organizacja
Podstawowe gałęzie pedagogiki specjalnej to:
OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - pedagogika dotycząca upośledzeń umysłowych
SURDOPEDAGOGIKA - pedagogika dotycząca upośledzeń słuchu i mowy
TYFLOPEDAGOGIKA - pedagogika dotycząca upośledzeń wzroku
PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA - pedagogika dotycząca zaburzeń zachowania się na tle organicznym i środowiskowym
PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA - pedagogika dotycząca różnego typu kalectw wrodzonych i nabytych oraz schorzeń przewlekłych.
W literaturze pojęcie „REWALIDACJA” używane jest naprzemiennie z pojęciem „rehabilitacja”. „Podobnie i pojęcia „rewalidacja” i „rehabilitacja” stosowane są również w znaczeniu węższym: jako działanie zmierzające do przywrócenia w miarę możliwości poprzedniego stanu sprawności psychofizycznej, oraz w znaczeniu szerszym: jako działanie, które przy stosowaniu specjalnych metod i środków zmierza do umożliwienia jednostce ograniczonej lub upośledzonej jak najlepszego rozwoju fizycznego i psychicznego i przystosowania do społecznych zadań pomimo istniejących braków” (za: Lipkowski O.).
W rewalidacji osób upośledzonych trwale na zdrowiu oddziałujemy (w aspekcie ich zaburzeń i opóźnień rozwojowych) na trzech płaszczyznach:
• usprawnienie lub rehabilitacja fizyczna;
• psychoterapia;
• rehabilitacja społeczna, socjalizacja lub resocjalizacja.
Dostrzeganie związków pomiędzy tymi trzema formami oddziaływań jest bardzo istotne, bowiem dopiero ich łączny efekt determinuje zachowanie człowieka i stopień jego adaptacji do normalnego życia.
Dykcik W. stwierdza, że rewalidacja to termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja i oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości (czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących).
Rozpatrując w aspekcie psychologicznym proces rewalidacji osób odchylonych pod jakimś względem od przyjętej normy, H.Larkowa określa jego cel jako pomoc w kształtowaniu osobowości zdolnej utrzymać równowagę psychiczną i funkcjonować tak, by zaspokoić własne wymagania wewnętrzne (potrzeby) i zewnętrzne (społeczne cele i zadania) oraz rozwijać swe możliwości w optymalny, a jednocześnie realny sposób z uwzględnieniem istniejących ograniczeń. Rewalidację można więc ogólnie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.
Działalność rewalidacyjna - to bardzo szeroka i zróżnicowana forma usprawniania, która wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów oraz pomocy społeczeństwa. Nie można jej zawęzić tylko do leczenia, czy tylko do nauczania i wychowania, gdyż powoduje to ograniczenie wyników ogólnej rewalidacji. Występuje tutaj wzajemne powiązanie: dobrze prowadzone leczenie sprzyja procesowi nauczania, a prawidłowy proces nauczania - procesowi leczenia.
W rewalidacji upośledzonych umysłowo oprócz działalności pedagogicznej i terapeutycznej niezbędna jest również działalność opiekuńcza i społeczna. Działalność opiekuńczą prowadzą najczęściej członkowie rodzin tych osób lub personel pomocniczy w zakładach opieki społecznej, zaś działalność społeczną - powołane do tego stowarzyszenia i instytucje, które zabiegają o wydanie odpowiednich ustaw i zarządzeń regulujących sprawy osób upośledzonych, mając na uwadze ich ogólne warunki rozwoju, leczenia, kształcenia i zatrudnienia. Bez tej działalności leczenie i nauczanie sprowadzałoby się do stosunkowo krótkich kontaktów lekarza i pedagoga specjalnego z jednostką upośledzoną umysłowo, co w efekcie dawałoby nikłe wyniki pracy rewalidacyjnej. W miarę możliwości działalność ta powinna być rozszerzona na dom rodzinny, zakłady pracy i organizacje społeczne, by - po odpowiednim przygotowaniu - kontynuowały rozpoczęte przez specjalistów zabiegi leczniczo-wychowawcze.
Kierunki działań rewalidacyjnych
1. maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone;
2. wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych;
3. wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych.
Maria Grzegorzewska - założycielka pierwszego w Polsce Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (1922 r.) - powiedziała:
„Miłość jest dźwignią życia, jakby największym impulsem natury ludzkiej do harmonii, do ładu, do nawiązania łączności między ludźmi, do życzliwej względem nich postawy. Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.”
Według M. Grzegorzewskiej zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, akcję korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, jej rewalidację psychiczną i uspołecznienie. W stosunku do każdego rodzaju upośledzenia, działania te są inne, muszą być bowiem dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka.W każdym jednak przypadku punktem wyjścia i podstawą każdej działalności rewalidacyjnej w stosunku do jednostek upośledzonych umysłowo jest dokładne rozpoznanie stopnia, rodzaju i etiologii tego upośledzenia, a następnie dostosowanie pracy do sił i możliwości tych jednostek. A także zorientowanie się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach osób rewalidowanych, uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego i stosowanie metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących oraz zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną .
W pracy pedagogicznej z dziećmi upośledzonymi umysłowo należy uwzględnić kilka podstawowych zagadnień, które powinny znaleźć miejsce w programie wychowania:
1. Cel pracy i wynikające z niego zadania
2. Zasady pracy (reguły postępowania pedagogicznego)
3. Metody (sposoby oddziaływania na wychowanka)
4. Formy, środki oddziaływania (organizacja zajęć, materiały, za pomocą których pedagog, terapeuta będzie realizować założony program, czas i terminy prowadzenia poszczególnych zajęć)
5. Osoby realizujące program
Zadania rewalidacji
Wobec osób upośledzonych umysłowo termin „rewalidacja” oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną, której zadaniem jest:
zapobieganie pogłębianiu się istniejącego już niedorozwoju lub powstawaniu innych dodatkowych upośledzeń;
leczenie i usprawnianie elementów chorych lub zaburzonych oraz wzmacnianie osłabionych;
stymulowanie i dynamizowanie ogólnego rozwoju przy wykorzystaniu własnych sił organizmu oraz korzystnych czynników środowiskowych;
wychowanie i nauczanie specjalne (ogólne i zawodowe), dostosowane do wieku, sprawności fizycznych i umysłowych rewalidowanego oraz zapotrzebowania społecznego;
kompensowanie istniejących braków i trwałych uszkodzeń organicznych w celu podniesienia ogólnej sprawności psychomotorycznej.
A zatem, przez działalność rewalidacyjną należy rozumieć bardzo szeroką i zróżnicowaną formę usprawniania, która wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów oraz pomocy całego społeczeństwa. Dobrze prowadzone leczenie sprzyja procesowi nauczania, a prawidłowy przebieg nauczania procesowi leczenia. Oprócz działalności pedagogicznej i terapeutycznej w rewalidacji upośledzonych umysłowo niezbędna jest również działalność opiekuńcza i społeczna. Dlatego też w programach nauczania szkół specjalnych (tzw. „szkół życia”) uwzględnia się problematykę społeczną i przyrodniczą dotyczącą najbliższego otoczenia dziecka. Zakres wiadomości z arytmetyki ogranicza się do wytworzenia podstawowych pojęć liczbowych, przestrzennych i czasowych oraz obliczeń na konkretach w zakresie 20, dodawania i odejmowania pełnymi dziesiątkami w granicach 100, a poza tym rozpoznawanie godzin na zegarze, pieniędzy (monet i banknotów), mierzenie i odmierzanie linijką. Nauka języka polskiego polega głównie na ćwiczeniach w mówieniu i czytaniu prostych napisów, a pisanie na odwzorowywaniu krótkich wyrazów i cyfr. Z zajęć technicznych dzieci upośledzone umysłowo uczą się przede wszystkim operowania prostymi narzędziami i zasad bezpieczeństwa. Duży nacisk kładzie się na usprawnienia fizyczne (gimnastyka, rytmika) oraz wychowanie społeczne i udział w życiu środowiska. Zachodzi więc potrzeba stworzenia takich warunków pracy i zabawy, aby sprzyjały one aktywizacji całego organizmu i pozwalały na częste zmiany form zajęć. Pełna działalność rewalidacyjna obejmuje nie tylko leczenie, usprawnianie i rozwijanie, ale również zapobieganie pogłębianiu się istniejących upośledzeń oraz powstawaniu dodatkowych anomalii fizycznych, psychicznych i społecznych.
Pracę z dziećmi zaczyna się zwykle od poprawiania funkcji najmniej zaburzonych. Najważniejszym defektem w upośledzeniu umysłowym są nieprawidłowości w przebiegu spostrzegania, różnicowania, porównywania oraz uogólniania. Korekcja musi uwzględniać wszystkie uszkodzenia. Pracę prowadzi się całościowo, uwzględniając w bardzo szerokim zakresie indywidualne właściwości psychofizyczne poszczególnych wychowanków. Zakres działalności korekcyjnej organizuje się głównie wokół poprawiania motoryki, mowy, samoobsługi i zachowania w środowisku społecznym. Miejscem tej działalności jest dom rodzinny, dzienny ośrodek usprawniania, przedszkole specjalne, szkoła specjalna („szkoła życia”), klasa integracyjna, warsztat terapii zajęciowej, zakład pracy chronionej.
Metody - to przede wszystkim ukierunkowana zabawa, dobrze zorganizowana praca dająca stosunkowo szybko zamierzone efekty, ćwiczenia w mówieniu, samoobsłudze, gimnastyka korekcyjna i rytmika. Szczegółowe opisy metod sukcesywnie zaprezentujemy w naszym Poradniku.
Rewalidacja to termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja i oznacza on długotrwałą działalność terapeutyczno-wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości (czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących). Rewalidację można ogólnie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.
Według M. Grzegorzewskiej zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, akcję korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, jej rewalidację psychiczną i uspołecznienie. W stosunku do każdego rodzaju upośledzenia, działania te są inne, muszą być dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka. W każdym jednak przypadku punktem wyjścia i podstawą każdej działalności rewalidacyjnej w stosunku do jednostek upośledzonych umysłowo jest dokładne rozpoznanie stopnia, rodzaju i etiologii tego upośledzenia, a następnie dostosowanie pracy do sił i możliwości tych jednostek. A także zorientowanie się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach osób rewalidowanych, uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego i stosowanie metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących oraz zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną.
W pracy pedagogicznej z dziećmi upośledzonymi umysłowo należy uwzględnić kilka podstawowych zagadnień, które powinny znaleźć miejsce w programie wychowania:
1. Cel pracy i wynikające z niego zadania rewalidacyjne
2. Zasady pracy (reguły postępowania pedagogicznego)
3. Metody (sposoby oddziaływania na wychowanka)
4. Formy, środki oddziaływania (organizacja zajęć, materiały, za pomocą których terapeuta będzie realizować założony program, czas i terminy prowadzenia poszczególnych zajęć)
5. Osoby realizujące program
Podstawowe cele kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo zmierzają do optymalnego ich rozwoju oraz przystosowania do życia w społeczeństwie (w granicach indywidualnych właściwości jednostki).
W pracy z osobami upośledzonymi umysłowo, gdzie opieka, wychowanie i nauczanie ściśle związane są z rehabilitacją, obowiązują wszystkie podstawowe zasady wychowania, dydaktyki oraz terapii. Są to:
1. Zasada akceptacji - w myśl której dziecko upośledzone powinno być akceptowane nie jako „dziecko specjalne”, ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami rozwojowymi i z racji tej specyficznej sytuacji ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy. Szkoła i społeczeństwo zobowiązane są wspierać je w rozwoju, zaś swoje wymagania dostosować do sił i możliwości wychowanka.
2. Zasada pomocy - mająca na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z upośledzenia. Zasada ta ukierunkowana jest także na kształtowanie właściwej atmosfery i odpowiednich warunków wychowawczych w środowisku dziecka.
3. Zasada indywidualizacji - polegająca na dostosowaniu treści kształcących, metod, środków i organizacji nauczania do indywidualnych możliwości dziecka oraz uwzględnieniu jego własnego celu kształcenia (uwarunkowanego przez różne czynniki, jak uzdolnienia, sprzyjające okoliczności materialne czy środowiskowe).
4. Zasada terapii pedagogicznej - polegająca na wspieraniu działań terapeutycznych lekarza i współdziałaniu z psychoterapeutami przy równoczesnym prowadzeniu terapii pedagogicznej niezależnej od innych form leczniczych. Terapia ta realizowana jest na ogół w 3 fazach:
a. przygotowawczej, zmierzającej do ustalenia na podstawie badań anamnestycznych osobniczych i środowiskowych możliwie dokładnej diagnozy trudności wychowawczych;
b. oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa, zmierzającego do korekty i polepszenia sytuacji wychowawczej, której dziecko przebywa;
c. stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w grupie wychowawczej, rozmowy indywidualne, terapię zabawową, itp.
5. Zasada współpracy z rodziną - to zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka istotny dla jego rozwoju. Wielkie znaczenie dla całokształtu oddziaływań rewalidacyjnych ma dobrze prowadzona pedagogizacja rodziców, która może przyczynić się do zmiany form postępowania rodziców z dzieckiem, a przez to do poprawy warunków rozwojowych (za: Lipkowski O.).
Natomiast. Dykcik W. wyróżnia następujące zasady pracy terapeutycznej:
1. Zasada akceptacji dziecka - takim, jakim ono jest.
2. Zasada podmiotowości i indywidualności łącząca się ściśle z poszanowaniem praw dziecka upośledzonego i jego możliwościami, potrzebami i oczekiwaniami oraz z partnerskim podejściem do niego we wszelkich działaniach rewalidacyjnych.
3. Zasada refleksyjności polegająca na systematycznym analizowaniu podjętych działań i twórczym modyfikowaniu ich w zależności od postępów w rozwoju dziecka.
4. Zasada systematyczności i konsekwencji dająca swym „uporządkowaniem działań” poczucie bezpieczeństwa, przewidywalność zdarzeń, a przez to szansę na przygotowanie się do nich oraz poczucie niezależności i wzmocnienie poczucia własnej wartości.
5. Zasada komfortu psychicznego wymagająca pozytywnych stosunków między dzieckiem upośledzonym a pedagogiem, terapeutą, odpowiedniego czasu prowadzenia zajęć i wykorzystywania optymalnych momentów (o szczególnej motywacji do podjęcia zajęć przez upośledzonego) jako istotnych wyznaczników efektywności pracy rewalidacyjnej.
6. Zasada liczenia się z innymi osobami uczestniczącymi w realizacji programu wychowawczego (uwzględnienie potrzeb, możliwości i oczekiwań rodziny oraz najbliższego dziecku kręgu osób).
Rewalidacja – (łac. re – znów, valius – mocny) jest to oddziaływanie zmierzające do
przywrócenia pełni sił osobom osłabionym poważną choroba lub urazami.
Celem zajęć rewalidacyjnych nie jest wyrównywanie braków. Rewalidacja przystosowuje
upośledzonego do życia w społeczeństwie. Jej celem jest stawianie na mocne strony dziecka
oraz szukanie tego, co w nim jest najlepsze.
Główne kierunki oddziaływań rewalidacyjnych:
• Maksymalne usprawnianie, rozwijanie, fortioryzacja tych wszystkich funkcji
psychicznych i fizycznych, które są najsilniejsze i najmniej uszkodzone.
• Optymalne korygowanie funkcji zaburzonych i uszkodzonych, defektów i
zniekształceń.
• Kompensowanie, czyli wyrównywanie przez zastępowanie.
• Dynamizowanie rozwoju (stymulowanie).
O zajęciach rewalidacyjnych dla danego ucznia po wcześniejszej diagnozie decydują:
lekarz , psycholog, wychowawca klasy oraz nauczyciel rewalidacji
Organizacja zajęć rewalidacyjnych i pracy terapeutycznej.
Główne działania w organizacji pomocy dzieciom z odchyleniami od normy to wczesne
wykrywanie nieprawidłowości i zaburzeń rozwojowych, zapobieganie trudnościom i
niepowodzeniom szkolnym oraz wyrównywanie braków i zaburzeń.
Pomoc ta odbywać się może w szkole lub innej placówce w formie:
• Zajęć dydaktyczno – wyrównawczych i zajęć specjalistycznych: korekcyjno –
kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapii.
• Klas wyrównawczych.
• Klas terapeutycznych.
• Świetlic terapeutycznych
Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne są przeznaczone dla uczniów u których
nieprawidłowości rozwojowe utrudniają opanowanie określonych umiejętności. Zajęcia
prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej. Liczba
uczestników tych zajęć powinna wynosić od 2 do 5 osób.
Klasy terapeutyczne tworzy się dla uczniów wykazujących jednorodne lub sprzężone
zaburzenia wymagające indywidualizacji nauczania i długotrwałej pomocy specjalistycznej.
Liczba uczniów w tych klasach powinna wynosić 10 do 15 osób.
Wyróżniamy dwa rodzaje form pracy terapeutycznej z dziećmi przejawiającymi zaburzenia
funkcji percepcyjno- motorycznych.
• Zajęcia indywidualne – prowadzone są najczęściej w poradniach psychologicznopedagogicznych
dla dzieci dyslektycznych, w przedszkolach i innych placówkach. Na
zajęcia te kieruje się dzieci z głębokimi, sprzężonymi zaburzeniami rozwoju oraz z
poważnymi wadami wymowy.
• Zajęcia zbiorowe – organizuje się w zespołach dziecięcych, dobranych pod kątem
zbliżonych rodzajów trudności w nauce oraz możliwości poznawczych.
Zajęcia te mogą być realizowane w ramach następujących form organizacyjnych:
4
- zespoły korekcyjno – kompensacyjne
- klasy terapeutyczne
- ośrodki szkolno – wychowawcze
- kolonie zdrowotno – specjalistyczne
- szkoły dla dzieci dyslektycznych
W pracy terapeutycznej ważną rolę może odgrywać współpraca z rodzicami. Podczas zajęć
rodzice obserwują ich przebieg, stosowane formy i metody pracy oraz zachowanie swojego
dziecka na tle grupy. Udział rodziców w zajęciach zwiększa zaangażowanie emocjonalne w
problemy dzieci, co pozwala na kształtowanie właściwych postaw rodzicielskich wobec
niepowodzeń szkolnych. Kontynuacja zajęć w domu poprzez maksymalizację działań może
przyspieszyć osiąganie pozytywnych efektów pracy. Dodatkowym czynnikiem
motywacyjnym jest więź emocjonalna, gdyż we wspólnej pracy czy zabawie z matką dziecko
chętniej wykonuje nie lubiane czynności, angażujące zaburzone funkcje.
Etapy pracy:
1. Etap przygotowawczy:
W etapie tym głównym celem jest kształtowanie dojrzałości dziecka do rozpoczęcia nauki
czytania i pisania poprzez stymulowanie i korygowanie funkcji percepcyjnomotorycznych
oraz ich koordynacji. Ćwiczenia w tym etapie dzielimy na następujące
grupy:
• Ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności ruchowe i sprawności manualne.
• Ćwiczenia funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej na podstawie
konkretnego materiału(obrazkowego) i abstrakcyjnego (geometrycznego i
literowego – bez czytania)
• Ćwiczenia funkcji słuchowej na podstawie dźwięków świata otaczającego,
muzyki i dźwięków mowy.
2. Terapia właściwa:
W tym etapie ćwiczenia mają na celu przezwyciężenie specyficznych trudności dzieci
dyslektycznych w opanowaniu podstawowych umiejętności czytania i pisania,
wykorzystując materiał literowy stosowany w przedszkolu.
Ćwiczenia te polegają na dalszym usprawnianiu funkcji wzrokowej, słuchowej i
kinestetyczno – ruchowej szczególnie w zakresie rozwijania zdolności dokonywania
analizy i syntezy oraz kształcenia pamięci i koordynacji wzrokowo – słuchowo –
ruchowej w różnych czynnościach, z przechodzeniem stopniowo do ćwiczeń czytania i
pisania.
3. Doskonalenie umiejętności:
Etap ten uwzględnia dalsze prowadzenie ćwiczeń korekcyjno – kompensacyjnych,
usprawniających funkcje: wzrokową, słuchową i kinestetyczno – ruchową oraz
koordynacje w czasie czytania i pisania.
Podstawą planowania zajęć jest diagnoza, która określa objawy i przyczyny trudności
szkolnych dziecka. Należy również zwrócić uwagę na stan emocjonalny dziecka, typ
układu nerwowego oraz ewentualne zaburzenia zachowania.
5
Na podstawie tych informacji można sporządzić ramowy indywidualny plan pracy z
dzieckiem, który powinien uwzględniać następujące kierunki pracy z działań:
- ćwiczenia korekcyjne zaburzonych funkcji
- ćwiczenia korekcyjno – kompensacyjne zaburzonych funkcji
- ćwiczenia relaksacyjne i odpoczynkowe
- oddziaływania psychoterapeutyczne
W pracy terapeutycznej nie obowiązują żadne terminy ani rygory czasowe, jak w realizacji
programu nauczania. Jedynym kryterium przejścia do następnego stopnia trudności są
faktyczne osiągnięcia dzieci. Każdą pracę i ćwiczenie należy doprowadzić do końca i
pozytywnie a za razem obiektywnie ocenić, porównując do poprzednich osiągnięć dziecka.
Struktura jednostki metodycznej zajęć korekcyjno- kompensacyjnych jest odmienna od
jednostki lekcyjnej, ponieważ opiera się na zasadach terapii pedagogicznej. Sformułowanie
tematu może zawierać problem dydaktyczny oraz cele korekcyjne. Ten sam temat może
powtarzać się w kilku kolejnych jednostkach zajęciowych lub występować na zmianę z
innymi zajęciami. Dzięki uważnej obserwacji można ustalić optymalny czas trwania ćwiczeń.
Jednostka metodyczna składa się z następujących etapów pracy:
1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym.
2. Sprawdzenie stopnia opanowania uprzednio opracowanego materiału literowego.
3. Ćwiczenia na materiale bezliterowym służące realizacji celów.
4. Prezentacja znaku graficznego(nauczyciel na tablicy, dzieci z pamięci w powietrzu, na
blacie stołu, na tacce z solą, kredą lub węglem na dużej kartce, mazakiem, kredką w
szerokiej liniaturze, kredką w zeszycie, ołówkiem w większych liniach, długopisem w
zeszycie)
5. Zakończenie(ćwiczenia relaksujące, ćwiczenia oddechowe, śpiew piosenki z
pokazywaniem)
9. Zasady ortodydaktyki
ZASADY ORTODYDAKTYKI OBOWIĄZUJĄCE PRZY KONSTRUOWANIU PROGRAMU KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO.
1. Zasada gruntownej znajomości dziecka i przychodzenia mu z racjonalną, specjalistyczną pomocą.
2. Zasady dostosowania poczynań pedagogicznych do możliwości i potrzeb uczniów oraz warunków środowiskowych:
o Zasada indywidualizacji wymagań, metod, doboru środków dydaktycznych oraz organizacji i tempa pracy,
o Zasada przystępności treści nauczania,
o Zasada stopniowania trudności.
3. Zasada aktywnego i świadomego udziału dziecka w procesie nauczania- uczenia się.
4. Zasada wszechstronnej poglądowości i przykładu.
5. Zasada zintegrowanego oddziaływania (korelacja międzyprzedmiotowa, współdziałanie specjalistów).
6. Zasady trwałości osiągnięć, umiejętności korzystania z nich i dalszego ich doskonalenia:
o Zasada systematyczności (planowy i logiczny układ materiału nauczania),
o Zasada trwałości wiedzy (stałe utrwalanie nabytych wiadomości i umiejętności),
o Zasada wiązania teorii z praktyką (zastosowanie w życiu codziennym).
Nieodzowne zatem w kształceniu specjalnym jest:
• Uwzględnienie poziomu rozwoju dziecka upośledzonego,
• Dokładne poznanie diagnozy psychologiczno-pedagogicznej,
• Odpowiedni dobór zadań i treści programowych, w taki sposób, aby były realnie osiągalne przez ucznia i mieściły się w sferze jego najbliższego rozwoju,
• Dostosowanie wymagań do możliwości psychofizycznych dziecka,
• Działanie wychowawczo-terapeutyczne mające na celu usprawnienie zaburzonych funkcji psychomotorycznych, kompensowanie, eliminowanie lub łagodzenie przejawów zaburzeń uniemożliwiających prawidłowy rozwój, uczenie się i prawidłowe zachowane się,
• Określenie kierunków oddziaływań rewalidacyjnych,
• Indywidualizacja pracy z dzieckiem.
10. cele i zadania szkoły specjalnej
Szkoła realizuje cele i zadania wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające program wychowawczy szkoły, a w szczególności zapewnia uczniom:
a. poznawanie wymaganych pojęć i zdobywanie rzetelnej wiedzy na poziomie umożliwiającym co najmniej kontynuację nauki na następnym etapie kształcenia;
b. traktowanie wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą samą w sobie, w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie;
c. rozwijanie sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań,
d. znalezienie w szkole środowiska wychowawczego sprzyjającemu wszechstronnemu rozwojowi (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym, duchowym) w oparciu o przepisy prawa, a także zobowiązania wynikające z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Deklaracji Praw Dziecka oraz Konwencji o Prawach Dziecka przyjętych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ z 20. 11. 1989 r.;
e. sprawuje opiekę nad uczniami z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa oraz promocji i ochrony zdrowia;
f. udziela uczniom pomocy psychologicznej i pedagogicznej.
następuje poprzez:
a. integrację wiedzy nauczanej przez:
o kształcenie zintegrowane w klasach I – III,
o bloki przedmiotowe,
o ścieżki edukacyjne: prozdrowotną, regionalną, ekologiczną, czytelniczą i medialną, patriotyczno – obywatelską oraz wychowanie do życia w społeczeństwie;
b. oddziaływanie wychowawcze skierowane na:
o etykę, hierarchię wartości,
o personalizację życia w rodzinie, w grupie koleżeńskiej, w szerszej społeczności,
o wpajanie zasad kultury życia codziennego;
c. prowadzenie kół zainteresowań i kół przedmiotowych, zajęć dydaktyczno – wyrównawczych, zajęć korekcyjnych, kompensacyjno – wyrównawczych;
d. prowadzenie lekcji religii w szkole;
e. pracę pedagoga szkolnego wspomaganą badaniami i zleceniami Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej , współpracą z sądem rodzinnym, Posterunkiem Policji w dzielnicy Polanka, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej;
f. naukę języka obcego w klasach młodszych.
1. Szkoła dba o bezpieczeństwo uczniów i ochrania ich zdrowie poprzez:
a. dyżury nauczycieli w budynku wg grafiku wywieszonego w pokoju nauczycielskim;
b. zapewnienie opieki na zajęciach pozalekcyjnych i nadobowiązkowych;
c. organizowanie wycieczek szkolnych zgodnie zarządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 września 1997 r. w sprawie zasad i warunków organizowania przez szkoły i placówki publiczne krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. MEN Nr 9, poz. 40);
d. omawianie zasad bezpieczeństwa na godzinach wychowawczych;
e. przeznaczenie do nauki oddzielnego piętra dla uczniów klas I – III;
f. zapewnienie pobytu w świetlicy szkolnej dzieciom z klas I – VI;
g. szkolenie pracowników szkoły w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
h. dostosowanie stolików uczniowskich, krzeseł i innego sprzętu szkolnego do wzrostu uczniów i rodzaju pracy;
i. systematyczne omawianie przepisów ruchu drogowego, kształcenie komunikacyjne, oraz przeprowadzanie egzaminu na kartę rowerową; dożywianie dzieci;
j. uwzględnienie w tygodniowym rozkładzie zajęć dydaktyczno – wychowawczych równomiernego rozłożenia zajęć w każdym dniu;
k. różnorodność zajęć w każdym dniu;
l. niełączenie w kilkugodzinne jednostki lekcyjne zajęć z tego samego przedmiotu.
1. Uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc, szkoła udziela wsparcia poprzez:
a. pomoc pedagogiczną i psychologiczną udzielaną przez pedagoga szkolnego i instytucje świadczące specjalistyczne poradnictwo;
b. terapię pedagogiczną, grupową i indywidualną;
c. zapewnienie pobytu w świetlicy szkolnej dzieciom z klas I – VI;
d. zapewnienie dożywiania w formie drugiego śniadania i obiadów finansowanych przez sponsorów;
e. zorganizowanie pomocy materialnej i rzeczowej w ramach akcji charytatywnych.
1. Celem dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów szkoła zapewnia pomoc udzielaną przez pedagoga szkolnego, Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną w Krośnie w formie:
a. kierowania na badania uczniów z deficytami rozwojowymi;
b. wydawanie zaleceń o odroczeniu lub przyśpieszeniu obowiązku szkolnego, nauczaniu indywidualnym, rewalidacji indywidualnej, o nauczaniu trybem szkoły specjalnej;
c. spotkań terapeutycznych;
d. zajęć z preorientacji zawodowej.
Celem Szkoły Specjalnej Przysposabiającej do Pracy jest kształcenie teoretyczne i praktyczne w zakresie przysposobienia do pracy.
Do zadań szkoły należy m.in. :
1) umożliwienie uczniom ( w miarę możliwości szkoły) rozwoju ich talentów, zainteresowań poznawczych, społecznych, artystycznych i sportowych,
2) umożliwienie uczniom opieki pedagogicznej,
3) zapewnienie uczniom pełnego bezpieczeństwa w szkole oraz w czasie wszystkich zajęć organizowanych przez szkołę
4) tworzenie pozytywnie oddziałującego środowiska wychowawczego
5) zorganizowanie opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc i wsparcie.
12.Rozwój szkolnictwa specjalnego w Polsce
W zależności od specjalnych potrzeb edukacyjnych, rodzaju i stopnia niepełnosprawności dzieci i młodzieży, w szczególności: upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, z uszkodzonym wzrokiem, słuchem, autyzmem, przewlekle chorych, niepełnosprawnych ruchowo, zagrożonych uzależnieniem, z zaburzeniami zachowania, niedostosowanych społecznie oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi, organizowane są:
oddziały specjalne w ogólnodostępnych przedszkolach publicznych,
oddziały integracyjne w ogólnodostępnych przedszkolach publicznych,
oddziały przedszkolne w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej,
przedszkola specjalne,
przedszkola integracyjne, gdzie wszystkie oddziały i klasy są integracyjne,
klasy specjalne w ogólnodostępnych szkołach publicznych,
oddziały integracyjne w ogólnodostępnych szkołach publicznych,
oddziały szkolne w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej,
szkoły podstawowe specjalne,
szkoły podstawowe integracyjne,
szkoły przysposabiające do pracy zawodowej (przeznaczone szczególnie dla młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, ze sprzężoną niepełnosprawnością, nie rokującej ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej),
szkoły zasadnicze,
szkoły średnie (licea zawodowe, licea ogólnokształcące, technika),
szkoły policealne,
indywidualne nauczanie i wychowanie (organizowane w miejscu pobytu dziecka, które ze względu na dysfunkcję narządu ruchu albo przewlekłą chorobę nie może okresowo lub stale uczęszczać do szkoły lub przedszkola),
ośrodki szkolno-wychowawcze (przedszkola i szkoły z internatem przeznaczone dla tych dzieci i młodzieży, które z różnych względów nie mogą uczęszczać do przedszkola czy szkoły w miejscu zamieszkania).
Szkolnictwo specjalne w Polsce
Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, przygotowując zmiany w polskiej oświacie, wyznaczyło ważną rolę przemianom, jakie powinny następować w kształceniu uczniów niepełnosprawnych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Część uczniów niepełnosprawnych może się uczyć w szkołach ogólnodostępnych, odpowiednio przygotowanych do realizacji tego procesu. Część dzieci i młodzieży, szczególnie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim lub znacznym, wymaga kształcenia w szkołach specjalnych.
W propozycji reformy kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi opracowanej przez Zespół ds. reformy kształcenia specjalnego, opublikowanej przez MEN w marcu 1998 roku, została udowodniona teza, że organizacja kształcenia specjalnego uczniów z niepełnosprawnościami jest integralną częścią systemu kształcenia w Polsce. Oznacza to, że reforma edukacji obejmuje również kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. MEN ma nadzieję, że nowe uregulowania prawne przyczynią się również do podmiotowego traktowania wszystkich uczniów, obligatoryjnego realizowania prawa każdego dziecka do nauki, zgodnie z jego możliwościami, przez rodziców, organy prowadzące szkoły i placówki oraz przez twórców polityki edukacyjnej.
Na continuum od edukacji segregacyjnej do edukacji włączającej Polska znajduje się zdecydowanie bliżej krańca segregacyjnego. Jednakże dzięki determinacji rodziców niepełnosprawnych dzieci i młodzieży oraz dorosłych zrzeszonych w rosnącej lawinowo liczbie organizacji pozarządowych, a także zaangażowaniu wielu nauczycieli powstaje coraz więcej klas integracyjnych w szkołach powszechnych. Inicjatywy te należy widzieć jako istotny krok w kierunku realizacji ostatecznego celu - edukacji włączającej.
Zakłady dla dzieci upośledzonych umysłowo
Od końca XVIII w. pojawiły się, zwłaszcza w środowiskach lekarskich, ślady zainteresowania zjawiskami upośledzenia umysłowego i chorób psychicznych.
Pierwszą szkołę dla tych dzieci założył w 1816 r. G.G. Gugfenmoos (Hallein), która z braku funduszy została zamknięta. Kolejną próbą nauczania małych dzieci upośledzonych umysłowo podjęto w 1837 r. na oddziale dziecięcym w paryskim szpitalu psychiatrycznym kierowanym przez Edwarda Segiuna (1812-1880). Wychodził on z założenia, że wiedzę zdobywa się przez poznanie zmysłowe, uaktywnienie zahamowanych funkcji, wykorzystanie zdolności do naśladownictwa, zachęcanie do zwiększonego wysiłku. Swoją działalność kontynuował w USA.
Pierwszy zarys teorii wychowania dzieci upośledzonych przedstawili w publikacji, w 1861 r. H.M. Deinhardt i J.D. Georgens, nauczyciele zakładu opiekuńczego w Lewant koło Wiednia.
Szczególną wagę przywiązywano do tej kwestii w Niemczech, gdzie powstało nawet Towarzystwo Popierania Kształcenia Dzieci Niemoralnych i Niedorozwiniętych, założone przez K. Kerna.
Za przykładem Niemiec poszły inne państwa: Norwegia, Austria, Anglia i USA. We Francji systematyczne kształcenie dzieci specjalnej troski pojawiło się na początku XX w.
W Anglii pierwsze szkoły specjalne powstały w 1892 r. w Manchester i Londynie, ale obowiązek szkolny dla dzieci upośledzonych umysłowo wprowadzono w 1925 r. Szkoły te rozwijały się dzięki samorządom i dobroczynności.
W zaborze pruskim pierwsza placówka dla dzieci lekko upośledzonych powstała w 1896 r. w Poznaniu, a od 1907 r. zorganizowano w Zakładzie Psychiatrycznym w Owińskach k. Poznania klasę specjalną dla głębiej upośledzonych, a następnie otworzono szkoły w Toruniu, oraz w szpitalach psychiatrycznych w Wejcherowie i Świeciu. Najwięcej szkół specjalnych powstało na Śląsku: w 1900 r. w Królewskiej Hucie (Chorzowie), Piekarach Śląskich, Katowicach, Bytomiu, Rybniku, Oleśnicy Opolskiej, Lublińcu. Oprócz języka niemieckiego i rachunków uczono tan prawie wyłącznie rzemiosła – stolarstwa, koszykarstwa, szewstwa.
We wszystkich placówkach zajmujących się opieką i nauczaniem dzieci niepełnosprawnych językiem wykładowym był niemiecki.
W Galicji w roku 1907 powstał Komitet Opieki nad Dzieckiem i Młodzieżą, który założył we Lwowie (1911) i Krakowie (1912) placówki dla dzieci upośledzonych. Działalność opiekuńcza prowadzona była przez stowarzyszenie charytatywno-filantropijne, fundacje i zakony.
Według współczesnych określeń głównym objawem upośledzenia umysłowego jest znacznie niższy od przeciętnego (dwa odchylenia standardowe poniżej średniej) ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego (kryterium A), któremu towarzyszy istotne ograniczenie funkcjonowania przystosowawczego, co najmniej w zakresie dwóch, spośród następujących rodzajów sprawności: porozumiewania się, troski o siebie, trybu życia domowego, sprawności społeczno-interpersonalnych, korzystania ze środków zabezpieczenia pracy, sposobów organizowania wolnego czasu (wypoczynku) oraz troski o zdrowie i bezpieczeństwo (kryterium B). Musi też występować przed 18. rokiem życia (kryterium C) (za: Kostrzewski 1997).
Przytoczone określenie jest rozszerzeniem przyjętej w 1968 roku przez Światową Organizację Zdrowia definicji upośledzenia umysłowego stwierdzającej istotne obniżenie poziomu funkcjonowania intelektualnego oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym występujące przed 18. rokiem życia. Wyróżnia się tu trzy kryteria diagnostyczne: obniżenie intelektu, trudności przystosowawcze oraz wiek wystąpienia zaburzeń. Przyjęcie kryterium ilościowego ujmowania funkcji intelektualnych spowodowało wyodrębnienie czterech stopni upośledzenia umysłowego: lekkiego (iloraz inteligencji 52-67), umiarkowanego (36-51), znacznego (20-35) i głębokiego (iloraz inteligencji 0-19).
Charakteryzując osoby dotknięte tym kalectwem, zwraca się również uwagę, w zależności od stopnia niedorozwoju, na rozległe zaburzenia ruchowe, zaburzenia w zakresie widzenia i słyszenia, ograniczone porozumiewanie się za pomocą mowy lub brak tej możliwości, a także towarzyszące choroby, np. padaczka czy zaburzenia psychiczne.
Początki zorganizowanej opieki pedagogicznej nad dziećmi upośledzonymi umysłowo sięgają ostatniego ćwierćwiecza XIX wieku i objęto nią tylko uczniów z lekkim stopniem niedorozwoju umysłowego. Okres ten nie był korzystny dla rozwoju szkolnictwa w Polsce ze względu na specyficzne trudności państwa będącego pod zaborami. Stosunkowo najlepsza sytuacja była w zaborze pruskim i na Śląsku. Toteż właśnie w Poznaniu w 1896 roku otwarto pierwszą szkołę dla lekko upośledzonych umysłowo. W późniejszych latach powstały również podobne placówki, m.in. w Toruniu, Katowicach, Bytomiu (S. Mauersberg 1990).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pojawiła się nadzieja na stworzenie nowoczesnego systemu oświaty i wychowania, w tym również szkolnictwa specjalnego. Dekret o obowiązku szkolnym z 7 lutego 1919 roku wprowadził do szkolnictwa nakaz siedmioletniego kształcenia dzieci, ale dopiero postanowienia konstytucji z 17 marca 1921 roku objęły także dzieci niepełnosprawne. Przyczyniło się to do otwarcia siedmioletnich szkół dla lekko upośledzonych umysłowo, natomiast dla dzieci głębiej upośledzonych (tzn. upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym) nielicznych zakładów opiekuńczych.
W okresie powojennym obserwujemy dalszy rozwój szkolnictwa dla dzieci z lekkim stopniem niedorozwoju umysłowego; powstały specjalne szkoły podstawowe, ośrodki szkolno-wychowawcze, szkoły zawodowe. Z inicjatywy rodziców dzieci z głębszym upośledzeniem umysłowym w 1963 roku powstała w Warszawie pierwsza tzw. szkoła życia. Od tego przełomowego wydarzenia obserwuje się powstawanie nowych placówek tego typu, rozwój metod rewalidacji, tworzenie programów i wydawanie podręczników, kształcenie pedagogów specjalnych. Dzieci z głębokim niedorozwojem umysłowym, przebywające zarówno we własnych domach, jak i w zakładach opiekuńczych, ciągle nie mogły jednak liczyć na żadną zorganizowaną pomoc pedagogiczną. Zagadnienia związane z ich edukacją nie mieściły się w systemie oświatowym, a problematyka ich rewalidacji nigdy nie znalazła się w centrum zainteresowania pedagogiki specjalnej.
13 Organizacja i formy kształcenia w specjalnej szkole podstawowej i zawodowej
Specjalne działania opiekuńczo-wychowawcze w jednostkach organizowane są, w szczególności w następujących formach:
1) indywidualnych programów terapeutycznych i resocjalizacyjnych;
2) zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów (np. czytelniczych, plastycznych, teatralnych, wokalno-muzycznych);
3) gier, zabaw oraz zajęć sportowych, turystycznych i krajoznawczych.
6. 1. W jednostkach mogą być organizowane specjalne:
1) przedszkola;
2) szkoły podstawowe;
3) gimnazja;
4) szkoły ponadgimnazjalne.
2. Przedszkola specjalne zorganizowane w jednostkach realizują programy wychowawcze, zgodnie z podstawą programową wychowania przedszkolnego.
3. Szkoły, o których mowa w ust. 1, zorganizowane w jednostkach realizują programy nauczania, zgodnie z podstawami programowymi kształcenia ogólnego i z ramowymi planami nauczania przewidzianymi dla danego typu szkoły.
4. W przedszkolach i w szkołach, o których mowa w ust. 1, zajęcia prowadzą nauczyciele ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym, odpowiednim do rodzaju zaburzeń i odchyleń rozwojowych dzieci i młodzieży, oraz specjaliści prowadzący zajęcia terapeutyczne, socjoterapeutyczne lub resocjalizacyjne.
5. Uczniom (wychowankom), którzy posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, zapewnia się:
1) realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
2) odpowiednie warunki do nauki oraz dostępność otoczenia;
3) realizację programów nauczania dostosowanych do możliwości psychofizycznych i potrzeb edukacyjnych;
4) prowadzenie zajęć socjoterapeutycznych lub resocjalizacyjnych, w zależności od potrzeb.
Do szkoły podstawowej specjalnej mogą uczęszczać uczniowie od 7 roku życia do ukończenia 21 lat.
2.Do szkoły ponadpodstawowej specjalnej mogą uczęszczać uczniowie od 15 roku życia do jej ukończenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nich 24 lat.
Mogą być tworzone szkoły dla dzieci i młodzieży z różnymi rodzajami i stopniami niepełnosprawnoci, a w szczególnoci dla:
1) upoledzonych umysłowo w stopniu lekkim,
2) upoledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym,
3) niesłyszących,
4) słabosłyszących,
5) niewidomych,
6) słabowidzących,
7) przewlekle chorych,
8) niepełnosprawnych ruchowo,
9) niedostosowanych społecznie, zagrożonych uzależnieniem, z zaburzeniami zachowania.
2.Szkoła może być utworzona przy minimum czterech oddziałach lub oddziałach łączonych.
Działalność szkoły i obowiązki nauczyciela
Funkcjonowanie szkoły specjalnej uzależnione jest głównie od nauczyciela i od zrozumienia przez niego swojej roli w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Nauczyciel podejmujący pracę w szkole specjalnej powinien przede wszystkim posiadać wiedzę pedagogiczną i umiejętności metodyczne, znać specyfikę zaburzeń swoich uczniów oraz charakter działalności szkoły.
Kierunek działalności szkół specjalnych wyznaczają cele określone w Zarządzeniu nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z 4 X 1993 r. mówiące, iż celem szkoły specjalnej jest wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia, a w szczególności przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy, rozbudzenie i umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej, wdrożenie do poszanowania mienia społecznego.
Obecnie wszystkie szkoły podstawowe i gimnazja obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego, zawarta w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 15 II 1999 r. Podstawy programowe określają, jakim celom ma służyć kształcenie szkolne i jakie zadania edukacyjne na poszczególnych szczeblach realizować. Zawierają również wzorzec podstawowych treści nauczania. Na bazie podstaw programowych oraz ramowych planów nauczania powstały nowe programy dla poszczególnych rodzajów szkół, w tym program nauczania do I i II etapu edukacyjnego szkoły specjalnej dla uczniów lekko upośledzonych umysłowo.
Pierwszy etap szkoły podstawowej trwający trzy lata obejmuje kształcenie zintegrowane. Oznacza to, że nie ma podziału na przedmioty. Nauczyciel prowadzi zajęcia według ustalonego przez siebie planu, regulując czas nauki i przerw w zależności od aktywności uczniów. Drugi, także trzyletni, etap edukacji szkolnej w klasach IV-VI jest częściowo zintegrowanym nauczaniem blokowym. Obejmuje on kilka przedmiotów-bloków, z których wyróżniają się dwa podstawowe, zbudowane z kilku dyscyplin: humanistyczny, łączący treści z języka polskiego, historii nauki o społeczeństwie, i sztuki oraz przyrodniczy, łączący się z wiedzą z zakresu geografii, chemii, fizyki. Ponadto obejmuje on także tradycyjne przedmioty, jak matematyka, wychowanie fizyczne, technika, religia lub etyka oraz nowe przedmioty - wychowanie komunikacyjne, informatykę, język obcy.
Obecnie w trakcie zajęć edukacyjnych nauczyciel realizuje też tematykę tzw. ścieżek edukacyjnych. Zawierają one istotne ze względów wychowawczych treści i umiejętności. Podstawa programowa odnosząca się do II etapu nauczania wyszczególnia następujące ścieżki edukacyjne: prozdrowotna, ekologiczna, czytelnicza i medialna, wychowanie do życia w społeczeństwie, wychowanie do życia w rodzinie.
W programie I i II etapu edukacyjnego sześcioletniej szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim uwzględniono dodatkowo treści z wychowania komunikacyjnego. Do II poziomu edukacyjnego dołączono jeszcze informatykę i język obcy.
Program określa cele edukacyjne w pięciu zakresach:
1. Usprawnianie, korygowanie i kompensowanie zaburzonych funkcji dziecka oraz wspomaganie rozwoju jego zdolności i zainteresowań.
2. Kształtowanie umiejętności umożliwiających zdobywanie wiedzy, takich jak słuchanie, mówienie, pisanie, czytanie, rachowanie, obserwowanie, odtwarzanie i tworzenie.
3. Kształtowanie prawidłowej postawy społeczno-etycznej i umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne.
4. Uwrażliwianie na piękno środowiska przyrodniczego i kulturalnego.
5. Uświadomienie konieczności dbania o zdrowie, higienę i bezpieczeństwo.
W programie określone są również cele ogólne dla poszczególnych przedmiotów- bloków i pojedynczych przedmiotów.
Niezbędnym warunkiem podjęcia właściwych działań przez nauczyciela jest zaznajomienie się i odpowiednie wykorzystanie w swej pracy celów zawartych w aktach prawnych i opracowaniach naukowych. Pozwalają one bowiem nauczycielowi na lepsze zrozumienie uczniów i dostosowanie się do stawianych oczekiwań. Ze względu na powyższe cele jego zadaniem będzie określenie celów bardziej szczegółowych dla poszczególnych jednostek metodycznych. Zanim jednak nauczyciel przystąpi do formułowania celów szczegółowych nauczanych treści, powinien wcześniej opracować plan dydaktyczny na cały rok szkolny. Do tej czynności przystępuje przed formalnym objęciem obowiązków, czyli w czasie wakacji lub ewentualnie na początku roku szkolnego.
Taki plan ma pomóc nauczycielowi w sprawnej organizacji zajęć, zapobiegając chaotyczności i przypadkowości. W planowaniu jest niezbędna dobra znajomość programu nauczania, podręczników, a przede wszystkim możliwości, potrzeb i zainteresowań uczniów. Wstępnych informacji o uczniu dostarczy nauczycielowi analiza dokumentacji dziecka z poradni psychologiczno-pedagogicznej, rozmowa z psychologiem szkolnym, logopedą, pedagogiem. W trakcie roku szkolnego nauczyciel uzupełni informacje o uczniu o własne obserwacje i wywiad środowiskowy.
Dobra znajomość każdego ucznia jest niezbędnym warunkiem trafnych i skutecznych czynności nauczyciela. Nie można przecież podejmować odpowiednich oddziaływań, nie wiedząc, jakie zaburzenia mają uczniowie czy też jak funkcjonują. Niezbędnym elementem działalności nauczycielskiej jest też zwrócenie uwagi, jak uczniowie przyswoili sobie program nauczania z poprzednich klas. W razie zauważenia jakichkolwiek braków należałoby uwzględnić je w planie i pracować nad ich usuwaniem.
Działalność szkoły i obowiązki nauczyciela
Funkcjonowanie szkoły specjalnej uzależnione jest głównie od nauczyciela i od zrozumienia przez niego swojej roli w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Nauczyciel podejmujący pracę w szkole specjalnej powinien przede wszystkim posiadać wiedzę pedagogiczną i umiejętności metodyczne, znać specyfikę zaburzeń swoich uczniów oraz charakter działalności szkoły.
Kierunek działalności szkół specjalnych wyznaczają cele określone w Zarządzeniu nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z 4 X 1993 r. mówiące, iż celem szkoły specjalnej jest wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia, a w szczególności przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy, rozbudzenie i umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej, wdrożenie do poszanowania mienia społecznego.
Obecnie wszystkie szkoły podstawowe i gimnazja obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego, zawarta w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 15 II 1999 r. Podstawy programowe określają, jakim celom ma służyć kształcenie szkolne i jakie zadania edukacyjne na poszczególnych szczeblach realizować. Zawierają również wzorzec podstawowych treści nauczania. Na bazie podstaw programowych oraz ramowych planów nauczania powstały nowe programy dla poszczególnych rodzajów szkół, w tym program nauczania do I i II etapu edukacyjnego szkoły specjalnej dla uczniów lekko upośledzonych umysłowo.
Pierwszy etap szkoły podstawowej trwający trzy lata obejmuje kształcenie zintegrowane. Oznacza to, że nie ma podziału na przedmioty. Nauczyciel prowadzi zajęcia według ustalonego przez siebie planu, regulując czas nauki i przerw w zależności od aktywności uczniów. Drugi, także trzyletni, etap edukacji szkolnej w klasach IV-VI jest częściowo zintegrowanym nauczaniem blokowym. Obejmuje on kilka przedmiotów-bloków, z których wyróżniają się dwa podstawowe, zbudowane z kilku dyscyplin: humanistyczny, łączący treści z języka polskiego, historii nauki o społeczeństwie, i sztuki oraz przyrodniczy, łączący się z wiedzą z zakresu geografii, chemii, fizyki. Ponadto obejmuje on także tradycyjne przedmioty, jak matematyka, wychowanie fizyczne, technika, religia lub etyka oraz nowe przedmioty - wychowanie komunikacyjne, informatykę, język obcy.
Obecnie w trakcie zajęć edukacyjnych nauczyciel realizuje też tematykę tzw. ścieżek edukacyjnych. Zawierają one istotne ze względów wychowawczych treści i umiejętności. Podstawa programowa odnosząca się do II etapu nauczania wyszczególnia następujące ścieżki edukacyjne: prozdrowotna, ekologiczna, czytelnicza i medialna, wychowanie do życia w społeczeństwie, wychowanie do życia w rodzinie.
W programie I i II etapu edukacyjnego sześcioletniej szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim uwzględniono dodatkowo treści z wychowania komunikacyjnego. Do II poziomu edukacyjnego dołączono jeszcze informatykę i język obcy.
Program określa cele edukacyjne w pięciu zakresach:
1. Usprawnianie, korygowanie i kompensowanie zaburzonych funkcji dziecka oraz wspomaganie rozwoju jego zdolności i zainteresowań.
2. Kształtowanie umiejętności umożliwiających zdobywanie wiedzy, takich jak słuchanie, mówienie, pisanie, czytanie, rachowanie, obserwowanie, odtwarzanie i tworzenie.
3. Kształtowanie prawidłowej postawy społeczno-etycznej i umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne.
4. Uwrażliwianie na piękno środowiska przyrodniczego i kulturalnego.
5. Uświadomienie konieczności dbania o zdrowie, higienę i bezpieczeństwo.
W programie określone są również cele ogólne dla poszczególnych przedmiotów- bloków i pojedynczych przedmiotów.
Niezbędnym warunkiem podjęcia właściwych działań przez nauczyciela jest zaznajomienie się i odpowiednie wykorzystanie w swej pracy celów zawartych w aktach prawnych i opracowaniach naukowych. Pozwalają one bowiem nauczycielowi na lepsze zrozumienie uczniów i dostosowanie się do stawianych oczekiwań. Ze względu na powyższe cele jego zadaniem będzie określenie celów bardziej szczegółowych dla poszczególnych jednostek metodycznych. Zanim jednak nauczyciel przystąpi do formułowania celów szczegółowych nauczanych treści, powinien wcześniej opracować plan dydaktyczny na cały rok szkolny. Do tej czynności przystępuje przed formalnym objęciem obowiązków, czyli w czasie wakacji lub ewentualnie na początku roku szkolnego.
Taki plan ma pomóc nauczycielowi w sprawnej organizacji zajęć, zapobiegając chaotyczności i przypadkowości. W planowaniu jest niezbędna dobra znajomość programu nauczania, podręczników, a przede wszystkim możliwości, potrzeb i zainteresowań uczniów. Wstępnych informacji o uczniu dostarczy nauczycielowi analiza dokumentacji dziecka z poradni psychologiczno-pedagogicznej, rozmowa z psychologiem szkolnym, logopedą, pedagogiem. W trakcie roku szkolnego nauczyciel uzupełni informacje o uczniu o własne obserwacje i wywiad środowiskowy.
Dobra znajomość każdego ucznia jest niezbędnym warunkiem trafnych i skutecznych czynności nauczyciela. Nie można przecież podejmować odpowiednich oddziaływań, nie wiedząc, jakie zaburzenia mają uczniowie czy też jak funkcjonują. Niezbędnym elementem działalności nauczycielskiej jest też zwrócenie uwagi, jak uczniowie przyswoili sobie program nauczania z poprzednich klas. W razie zauważenia jakichkolwiek braków należałoby uwzględnić je w planie i pracować nad ich usuwaniem
System edukacji dla osób niepełnosprawnych
1. Głębokie upośledzenie umysłowe.
30.01.1997 roku Rozporządzenie MEN Edukacja dla Głęboko upośledzonych
Ustawa psychiatryczna –1994 rok.
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze – dla dzieci od 3 do 25 r.ż. , obowiązek
i przywilej. Obowiązek od 7 r.ż. do 18 r.ż.
Musi być orzeczenie z poradni i skierowanie do zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.
Mogą to być zajęcia indywidualne i grupowe.
Indywidualne trwają 2 godziny dziennie.
Grupowe trwają 4 godziny dziennie, grupa może liczyć od 2 do 4 osób.
Zajęcia prowadzi nauczyciel® pedagog lub psycholog (pod warunkiem, że jest
zatrudniony na stanowisku nauczyciela.
Zajęcia mogą być prowadzone w ośrodku zdrowia, szpitalu, przedszkolach, domach, szkołach...
Gdy zajęcia odbywają się w domu wówczas rodzic jest opiekunem.
W trakcie zajęć ruchowych obecny musi być opiekun (nie rodzic).
Zakresy pracy z dziećmi głęboko upośledzonymi:
- komunikacja (nawiązanie dobrego kontaktu),
- usprawnienie motoryczne (psychomotoryczne),
- samoobsługa,
- pobudzanie do aktywności (wiąże się z autonomią).
Dokumentacja:
- indywidualny program edukacyjny,
- indywidualny program rehabilitacji,
- rejestrowanie wyników pracy, postępów dziecka,
- dziennik zajęć.
Program terapii może być prowadzony, gdy jest zrobiona diagnoza
funkcjonalna ( dotyczy pracy z głęboko upośledzonymi).
Diagnoza jest połączona z terapią u osób upośledzonych w stopniu głębokim.
2. Umiarkowane i znaczne upośledzenie umysłowe.
Dzieci z umiarkowanym i znacznym upośledzeniem umysłowym mogą
uczęszczać do:
- przedszkola specjalnego dla głębiej upośledzonych umysłowo;
*celem takiego przedszkola nie jest przygotowanie dzieci do podjęcia
nauki szkolnej;
*głównym celem jest wspomaganie rozwoju dziecka ;
*konstruuje się grupy rozwojowe, a nie wiekowe;
*zatrudnia się specjalistów (rehabilitant, logopeda...);
*grupy są mniej liczne (8-12 dzieci);
*dziecko może przebywać w takim przedszkolu do 10 r.ż. (na wniosek rodziców);
*przedszkole ma inne przepisy, inne zajęcia.
- przedszkola integracyjnego, które musi spełniać warunki:
*do wspomagania rozwoju,
*3-5 dzieci niepełnosprawnych
integracja ®to nie selekcjonowanie dzieci .
- przedszkola ogólnodostępnego.
Po ukończeniu przedszkola dzieci z umiarkowanym i znacznym upośledzeniem
umysłowym powinny uczęszczać do szkoły. Od 1963 roku była to szkoła dla osób
z umiarkowanym i znacznym upośledzeniem umysłowym. Pierwsza szkoła powstała
z inicjatywy rodziców („szkoła życia” – nazwa zwyczajowa). Do szkoły takiej
uczęszczały dzieci od 7 r.ż. ; szkoła była 8 klasowa i dzieci mogły do niej uczęszczać
do 21 r.ż. Obowiązywał jeden obligatoryjny program ® podzielony na
poziomy edukacyjne:
I poziom – klasy I-III
II poziom – klasy IV-VI
III poziom – klasy VII-VIII.
Obecnie dzieci z umiarkowanymi znacznym upośledzeniem umysłowym
uczęszczają do szkoły podstawowej specjalnej, a później do gimnazjum – dzięki
temu dziecko może przechodzić do szkoły integracyjnej.
Nauka dzieli się na III etapy:
I etap - 3 klasy nauczania I , II i III klasa ( nauczanie zintegrowane)
II etap - 3 klasy nauczania IV , V i VI klasa ( podział na przedmioty, np.:
funkcjonowanie w środowisku,
wychowanie do życia, muzyka
z rytmiką...)
III etap - gimnazjum - 3 klasy ( dochodzi technika)
Zajęcia rewalidacyjne na wszystkich szczeblach nauki wspomagają rozwój dziecka.
Wspólna podstawa programowa dla szkoły podstawowej i gimnazjum.
Określa ona cele i strukturę organizacji edukacji i proponuje treści do edukacji.
Kryteria doboru treści:
• poziom wiadomości i umiejętności oraz aktualnych możliwości,
• możliwości pedagoga i zaplecze,
• częstości występowania zjawiska, elementu w otoczeniu
( np.: w mieście-autobusy, tramwaje, na wsi-las...)
14. Upośledzenie umysłowe i jego uwarunkowania
15. Wychowanie i nauczanie dz upośledzonych umysłowo
Trudności wychowawcze
Innym obszarem działalności nauczyciela - poza czynnościami przygotowawczymi - jest realizacja przyjętych założeń. Na efektywność pracy nauczyciela ma wpływ jego właściwa postawa, umiejętność doboru odpowiednich metod, form, stosowanie środków dydaktycznych. Niezwykle ważna jest też współpraca z rodziną, z gronem pedagogicznym, środowiskiem lokalnym.
Jak wykazuje praktyka, nauczyciel szkoły specjalnej dość często napotyka w swej pracy różnorodne trudności wychowawcze. Podłoże owej sytuacji bywa bardzo różne. Może przykładowo wynikać z właściwości psychofizycznych wychowanka, z negatywnego wpływu rodziny bądź grupy rówieśniczej na dziecko. Zadaniem nauczyciela będzie poznanie przyczyny bądź przyczyn negatywnych form zachowania wychowanka oraz znalezienie odpowiedniej metody przeciwdziałającej owemu zachowaniu i je korygującej. Oczywiście problem jest obszerny i wymaga niezwykłej umiejętności działania nauczyciela.
Poza tym należy pamiętać, iż każdy wychowanek jest odrębną jednostką i w związku z tym każdy przypadek trzeba traktować indywidualnie, pomimo nawet tego samego przewinienia. Powszechnie stosowany system kar i nagród wymaga również zindywidualizowania. Chciałabym zaznaczyć, iż pochwała (nagroda) ma niejednokrotnie większe szanse powodzenia wychowawczego aniżeli kara. Praktyka wychowawcza wykazuje, iż z reguły efekty działania kary są krótkotrwałe.
Istotną cechą wychowania - zgodnie z założeniami psychologii humanistycznej - jest podejście skoncentrowane na wychowanku jako osobie ludzkiej. To znaczy, że traktuje się wychowanka jako jednostkę autonomiczną, niepowtarzalną i zasługującą na szacunek bez stawiania wstępnych warunków. Dzięki temu zapewnia się mu większą niezależność, zawierza się jego pozytywnym i twórczym możliwościom; daje się mu do zrozumienia, że sam jest w stanie poradzić w szkole sobie z powstałymi problemami; metody lub techniki wychowawcze uważa się za sprawę drugorzędną, a nawet poniekąd mało znaczącą.
Strategia humanistyczna jest niezwykle trudna do stosowania i łatwo jest o popełnienie błędu w jej wykorzystaniu. J. Grochulska (1998) przestrzega przed takimi błędami, jak uleganie dziecku we wszystkim, zapominanie, że wolność podejmowania decyzji wiąże się w sposób naturalny z odpowiedzialnością za własne czyny; uleganie dziecku do czasu wyczerpania się cierpliwości, wówczas rodzice czy wychowawcy w szkole stosują karę, przechodząc do innej strategii, aby następnie, z poczuciem winy za krzywdzenie dziecka lub brak konsekwencji, znowu cierpliwie ulegać; okazywanie zrozumienia dziecku wyłącznie wtedy, gdy przejawia ono skruchę i dopuszczanie go do podejmowania decyzji pod warunkiem, że jest ona taka sama, jak proponuje dorosły opiekun.
Każdy nauczyciel może opracować własną strategię wychowawczą, która powinna być oparta na rozległej wiedzy pedagogicznej i psychologicznej oraz własnej praktyce. Jak słusznie podkreśla J. Grochulska, przed podjęciem ostatecznej decyzji należy się upewnić, czy dobrze rozumiemy analizowane strategie. Po dokonaniu wyboru określonej strategii wychowawczej nie można pod żadnym warunkiem łamać zasad w niej zawartych.
Innym obszarem działalności nauczyciela - poza czynnościami przygotowawczymi - jest realizacja przyjętych założeń. Na efektywność pracy nauczyciela ma wpływ jego właściwa postawa, umiejętność doboru odpowiednich metod, form, stosowanie środków dydaktycznych. Niezwykle ważna jest też współpraca z rodziną, z gronem pedagogicznym, środowiskiem lokalnym.
Jak wykazuje praktyka, nauczyciel szkoły specjalnej dość często napotyka w swej pracy różnorodne trudności wychowawcze. Podłoże owej sytuacji bywa bardzo różne. Może przykładowo wynikać z właściwości psychofizycznych wychowanka, z negatywnego wpływu rodziny bądź grupy rówieśniczej na dziecko. Zadaniem nauczyciela będzie poznanie przyczyny bądź przyczyn negatywnych form zachowania wychowanka oraz znalezienie odpowiedniej metody przeciwdziałającej owemu zachowaniu i je korygującej. Oczywiście problem jest obszerny i wymaga niezwykłej umiejętności działania nauczyciela.
Poza tym należy pamiętać, iż każdy wychowanek jest odrębną jednostką i w związku z tym każdy przypadek trzeba traktować indywidualnie, pomimo nawet tego samego przewinienia. Powszechnie stosowany system kar i nagród wymaga również zindywidualizowania. Chciałabym zaznaczyć, iż pochwała (nagroda) ma niejednokrotnie większe szanse powodzenia wychowawczego aniżeli kara. Praktyka wychowawcza wykazuje, iż z reguły efekty działania kary są krótkotrwałe.
Istotną cechą wychowania - zgodnie z założeniami psychologii humanistycznej - jest podejście skoncentrowane na wychowanku jako osobie ludzkiej. To znaczy, że traktuje się wychowanka jako jednostkę autonomiczną, niepowtarzalną i zasługującą na szacunek bez stawiania wstępnych warunków. Dzięki temu zapewnia się mu większą niezależność, zawierza się jego pozytywnym i twórczym możliwościom; daje się mu do zrozumienia, że sam jest w stanie poradzić w szkole sobie z powstałymi problemami; metody lub techniki wychowawcze uważa się za sprawę drugorzędną, a nawet poniekąd mało znaczącą.
Strategia humanistyczna jest niezwykle trudna do stosowania i łatwo jest o popełnienie błędu w jej wykorzystaniu. J. Grochulska (1998) przestrzega przed takimi błędami, jak uleganie dziecku we wszystkim, zapominanie, że wolność podejmowania decyzji wiąże się w sposób naturalny z odpowiedzialnością za własne czyny; uleganie dziecku do czasu wyczerpania się cierpliwości, wówczas rodzice czy wychowawcy w szkole stosują karę, przechodząc do innej strategii, aby następnie, z poczuciem winy za krzywdzenie dziecka lub brak konsekwencji, znowu cierpliwie ulegać; okazywanie zrozumienia dziecku wyłącznie wtedy, gdy przejawia ono skruchę i dopuszczanie go do podejmowania decyzji pod warunkiem, że jest ona taka sama, jak proponuje dorosły opiekun.
Każdy nauczyciel może opracować własną strategię wychowawczą, która powinna być oparta na rozległej wiedzy pedagogicznej i psychologicznej oraz własnej praktyce. Jak słusznie podkreśla J. Grochulska, przed podjęciem ostatecznej decyzji należy się upewnić, czy dobrze rozumiemy analizowane strategie. Po dokonaniu wyboru określonej strategii wychowawczej nie można pod żadnym warunkiem łamać zasad w niej zawartych.
16. metody rewalidacji upośledzonych umysłowo
Cele, metody i formy procesu rewalidacji jednostki upośledzonej umysłowo.
„Im większe w człowieku wewnętrzne rozbicie, poczucie słabości, niepewność i lęk, tym większa tęsknota za czymś co go z powrotem scali, da pewność i wiarę w siebie”
(A. Kępiński, 1973r.).
Rewalidacja to wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju. Pojęcie to oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną.
Zadania tej działalności są następujące:
- zapobieganie pogłębieniu się istniejącego już niedorozwoju powstawaniu innych upośledzeń,
- leczenie i wspieranie elementów chorych lub zaburzonych, wzmacnianie osłabionych,
- stymulowanie i dynamizowanie ogólnego rozwoju,
- wychowanie i nauczanie specjalne dostosowane do wieku, sprawności fizycznych i umysłowych,
- kompensowanie istniejących braków i trwałych uszkodzeń organicznych.
Działalność rewalidacyjna jest szeroką i zróżnicowaną formą usprawniania, wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów, a także pomocy społeczeństwa. W rewalidacji upośledzonych umysłowo jest działalność opiekuńcza i społeczna, w związku z tym dużą rolę w tej działalności odgrywa dom rodzinny, zakłady pracy, organizacje społeczne.
Celem rewalidacji jest ogólny rozwój oraz optymalne usprawnienie psychofizyczne i społeczne, prowadzące do poprawy myślenia, przeżywania doznań estetycznych oraz działania niezbędnego w pracy zawodowej i codziennym życiu.
Wg. Grzegorzewskiej realizowanie celów i zadań w pracy rewalidacyjnej należy oprzeć na:
1. „poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju,
2. uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego jednostki,
3. poznanie stopnia stanu frustracji i jej typu reakcji negatywnej,
4. zorientowanie się w charakterze oddziaływań środowiska na daną jednostkę,
5. uwzględnienie czynników podnoszących próg tolerancji na frustrację,
6. zastosowanie warunków, które pozwolą przyjąć postawę pozytywna wobec frustracji,
7. dostosowanie pracy do sił i możliwości jednostki,
8. stosowanie metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących,
9. unikanie bodźców wpływających niekorzystnie na ośrodkowy układ nerwowy,
10. kształtowanie warunków korzystnych dla przebiegów emocjonalnych,
11. uwzględnienie kształtowania się i przekształcania stereotypów dynamicznych,
12. uwzględnienie selekcji i dostosowania do grup programu i metod pracy,
13. uwzględnienie swoistych właściwości każdej z grup upośledzonych”.
(M. Grzegorzewska, 1964r.).
Szukając metod rewalidacyjnych niezbędne jest przestrzeganie podstawowych zasad.
Żeby zrozumieć potrzeby psychiczne wychowanka upośledzonego należy wyjść od znajomości człowieka zdrowego, jego potrzeb, motywacji i dążeń.
Dobór metody do pracy rewalidacyjnej musi opierać się na zasadzie, że każda jednostka stanowi jedność psychofizyczną. Należy więc przeanalizować diagnozę, na podstawie której zostaną poznane cechy jednostki, które będą przydatne dla tworzenia planu rewalidacyjnego.
Ważne jest zorientowanie się, jakie w danej jednostce struktury funkcjonalne nie zostały uszkodzone, które są najmocniejsze, które najsłabsze, a które likwidować lub zmniejszać wpływ.
Drugą podstawową zasadą w szukaniu metod jest to, że należy wśród uszkodzeń struktur funkcjonalnych wyodrębnić te mniej lub bardziej uszkodzone oraz ukazać ich współzależność, a także dostrzec akcję samoobrony adaptacyjnej, którą trzeba wzmocnić i rozwijać.
Kolejną zasadą o charakterze organizacyjnym jest wielostronnie pojmowana indywidualizacja polegająca na dostosowaniu oddziaływań do aktualnych możliwości jednostki jak również do pożądanych możliwości wymagających wzmocnienia.
Ostatnia zasada szczególnie podkreślana przez Marię Grzegorzewską to maksymalne oddanie się nauczyciela wychowawcy pracy rewalidacyjnej i jego odpowiedzialność zawodowa i osobista.
Drogi oddziaływań rewalidacyjnych są następujące: o charakterze kompensacyjnym, korektury, usprawniania i dynamizowania.
Kompensacja to zastąpienie jakiegoś braku innym czynnikiem lub funkcją, to zasadniczy czynnik terapeutyczno-wychowawczy w zakresie rewalidacji. Działanie kompensacyjne zmierza w kierunku wyrównywania braków przez rozwój funkcji zastępczych. Celem tego działania jest dążenie do tego, by upośledzenie w określonej dziedzinie nie spowodowało niedorozwoju całej osobowości Kompensacja może mieć różny charakter, należy ją rozpatrywać z punktu widzenia potrzeb danego osobnika.
Drugim czynnikiem zasadniczym w akcji rewalidacyjnej jest korektura jakiegoś niesprawnego działania, zaburzonej funkcji organicznej, psychicznej czy psychospołecznej np. korektura wyrazistości mowy u głuchego. Ważna jest konieczność współdziałania psychicznego w odbywanych ćwiczeniach. Innym polem działania w akcje korygowania są niedostatecznie adekwatne wyobrażenia i pojęcia osób niepełnosprawnych. Korekturę zaczyna się od poprawienia funkcji najmniej zaburzonych. Należy uwzględnić wszystkie uszkodzenia lecz nie równocześnie. Ustalenie kolejności zależy od indywidualnych właściwości psychofizycznych.
Wzmacnianie i usprawnianie to także droga do pełniejszego rozwoju jednostki upośledzonej np. jeśli uszkodzenie organów poznawczych nie jest całkowite, należy dążyć do maksymalnego wykorzystania pozostałych możliwości rozwoju. Jakość i siła wzmocnienia zależy od dokonywanej korekty. Upośledzenie umysłowe ma charakter totalny uszkadza wszystkie funkcje organizmu, ale niektóre z nich są tylko osłabione i do przywrócenia równowagi wymagają odpowiednich pobudzeń.
Do czynników zasadniczych w akcji rewalidacyjnej należy akcja dynamizowania, która wybitnie wzmaga aktywność upośledzonej jednostki, jej inicjatywę, zapał do pracy, siłę woli. Wyzwala to własny dynamizm jednostki. Drogą do wyzwalania dynamizmu jednostki jest stwarzanie jej takich warunków by mogła realizować własne potrzeby o charakterze społecznym, intelektualnym artystycznym czy moralnym.
Zatem działalność rewalidacyjna to stosowanie takich metod i form w oparciu o wymienione wyżej podstawowe zasady, które umożliwią optymalne usprawnienie psychofizyczne i społeczne jednostki upośledzonej.
AD 17 Pojęcie i klasyfikacje odchyleń od normy
Odchylenia od normy jednostek, którymi zajmuje się pedagog specjalny, mają różnorodną etiologię. Najbardziej znane klasyfikacje tych czynników są następujące:
1. Klasyfikacja według okresu – czynniki dziedziczone i wrodzone oraz czynniki nabyte w ciągu życia.
2. Klasyfikacja według charakteru czynników uszkadzających: wewnątrzpoochodne i zewnątrzpochodne.
3. Klasyfikacja według charakteru i przypuszczalnego czasu trwania uszkodzenia (zaburzenia).
Klasyfikacja według podziału na czynniki uszkadzające, podstawowe w danym wypadku i wtórne
Istnieją różnorodne klasyfikacje jednostek odchylonych od normy:
- upośledzeni fizycznie, w tym sensorycznie, psychoruchowo, chorzy somatycznie,
- upośledzeni psychicznie,
- jednostki z zaburzeniami o charakterze społecznym,
- upośledzeni niewychowalni i niewyuczalni (idiotyzm),
- wychowalni, ale niewyuczalni w sensie nauki szkolnej (imbecylizm),
- wychowalni i wyuczalni, upośledzeni umysłowo w stopniu najlżejszym.
Klasyfikacja uwzględnia stopień samowystarczalności życiowej:
- ci którzy mogą zarobić na swoje życie, aczkolwiek zupełnie samodzielna praca jest dla nich niedostępna,
- ci których praca musi być stale nadzorowana,
- ci którzy muszą być otoczeni stałąopieką we wszystkich chwilach życia.
Cele Oligofrenopedagogiki
1. wykrywanie i ustalanie ogólnych prawidłowości w rozwoju psychofizycznym i społecznym osób upośledzonych umysłowo
2. określenie celów i zadań pracy rewalidacyjnej w zależności od stopnia upośledzenia umysłowego
3. ukierunkowanie pracy rewalidacyjnej w zakresie doboru treści, form i środków dydaktyczno-wychowawczych
4. przygotowanie jednostek upośledzonych umysłowo do życia osobniczego i do życia w społeczeństwie realizowanych w działaniu pedagogicznym, wychowawczym, terapeutycznym – rewalidacja
Zadania Oligofrenopedagogiki
a) obserwacja i badanie osób upośledzonych umysłowo
b) ustalenie takiego metodycznego toku działalności wychowującej, aby umożliwić jednostką upośledzonym osiągnięcie wszechstronnego rozwoju, do szczytu swoich indywidualnych możliwości.
c) Całość zadań realizuje się w działaniu pedagogicznym, wychowawczym, terapeutycznym, - rewalidacja (proces przywracania jednostce upośledzonej możliwości i uzdolnień do pracy społeczno-użytecznej-Grzegorzewska).
upośledzenie umysłowe – istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się ze zmianami w ośrodkowym w ośrodkowym układzie nerwowym.
Niedorozwój umysłowy (oligofrenia) - nazywa te przypadki upośledzenia umysłowego które powstały w okresie ciąży, w okresie porodu lub po urodzeniu się dziecka do 3 roku życia.
Mimo intensywnej stymulacji i rewalidacji nie osiągają one normalnego poziomu funkcjonowania
intelektualnego i społecznego
Otępienie (demencja) – upośledzenie umysłowe powstało po 3 roku życia. Postępujące obniżenie się poziomu funkcjonowania intelektualnego.
Globalne otępienie – stwierdzamy wtedy gdy rozwój intelektualny dziecka przebiegał do pewnego okresu
mniej lub bardziej prawidłowo, a w wyniku określonego procesu chorobowego nastąpił rozpad pełnosprawnych
funkcji intelektualnych , ich regresja do niższego poziomu funkcjonowania.
Zahamowanie rozwoju intelektualnego
Okresowe – zatrzymanie rozwoju rokujące powrót do normy. Badania inteligencji wykazują wen sam wiek inteligencji w następujących po sobie latach, ale po okresie zastoju następne badania wykazują dalszy wzrost.
Trwałe – mimo przemijania czasu, wiek inteligencji dziecka pozostaje nie zmieniony, co wreszcie doprowadza
do różnicy o 2 lub więcej odchylenia standardowe od normy i staje się stanem niedorozwoju umysłoweg
(upośledzenie umysłowe).
Obniżenie sprawności intelektualnych
Obniżenie rozpoznajemy tylko wówczas gdy rozwój intelektualny dziecka do pewnego okresu przebiegał
prawidłowo, a w wyniku określonego czynnika chorobowego uległ zahamowaniu (lub regresja) i poziom
intelektualny jest niższy o 1 lub 2 odchylenia standardowe.
Opóźnienie rozwoju intelektualnego
Aktualny rozwój intelektualny dziecka nie odpowiada wiekowi życia większości jego normalnych rówieśników
i środowisku z którego pochodzi czyli WR < WŻ (przyspieszenie WR > WŻ).terminem tym należy określać te
przypadki w których istotnie niższy niż przeciętny poziom jest spowodowany indywidualną różnicą w tempie
dojrzewania umysłowego, być może uwarunkowaną różnicą tempa dojrzewania mózgowia, oraz istnieje
prawdopodobieństwo, iż poziom ten osiągnie normę.
Tempo Rozwoju – szybkość z jaką dokonuje się zmiany ilość-jakość w obszarze psychomotoryki dziecka
stosunku do wieku jego życia. WR=WŻ
Rytm Rozwoju – stopień zgodności, w jakim rozwijają się poszczególne funkcje z obszaru psychomotoryki dziecka. Rytm rozwoju=rozwój harmonijny. Nierównomierność – rozwój nieharmonijny.
Upośledzenie GLOBALNE – odchylenia od normy w poziomie funkcjonowania intelektualnego, jest wtedy gdy poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych , poziom zachowania przystosowawczego jest istotnie niższy (o 2 odchylenia standardowe lub więcej).
Upośledzenie PARCJALNE – albo fragmentaryczne deficyty - gdy od normy odbiega jedna funkcja, dwie lub kilka (np. tylko percepcja wzrokowa lub słuchowa) przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektualnego.(
18. Etiologia upośledzeń i zaburzeń rozwojowych
19. Pojęcie, cele i zadania wychowania specjalnego
20. Wychowanie i nauczanie dzieci z upośledzeniem słuchu
Logorytmika to program (zbiór) ćwiczeń muzyczno-ruchowych, realizowanych z dziećmi z zaburzeniami mowy, z zaburzeniami zachowania oraz z upośledzonym słuchem lub wzrokiem, ściśle podporządkowanych terapii logopedycznej. Logorytmika to swoiste połączenie rytmiki i terapii logopedycznej. Wykorzystuje bowiem możliwość oddziaływania na sferę słuchową, słuchowo-ruchową i ruchową pacjenta w ścisłym połączeniu z metodologią pracy logopedycznej.
Pojęcie i zasady procesu rewalidacji.
Rewalidacja jest procesem nauczania i wychowania specjalnego polegającym na dążeniu do " przywrócenia każdemu upośledzonemu człowiekowi warunków możliwie największego, wszechstronnego rozwoju do pożytecznego włączenia się w życie społeczne "[2].
Proces rewalidacji osób z uszkodzonym słuchem oparty jest na dokładnej znajomości stopnia, rozwoju wystąpienia głuchoty, jej przyczyn oraz warunków dotychczasowego rozwoju jednostki. W pracy z dziećmi niesłyszącymi wyróżnia się następujące kierunki działania rewalidacyjnego:
1. Maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych i zadatków, które są najmniej uszkodzone. U dzieci niesłyszących następuje przerzucenie funkcji słuchu na sprawniej działające analizatory wzroku i dotyku.
2. Wzmocnienie i usprawnienie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych. U dzieci z wadą słuchu za pomocą aparatu słuchowego możemy uaktywnić resztki słuchu.
3. Wyrównywanie i zastępowanie deficytów biologicznych i rozwojowych przez rozwój funkcji zastępczych. U dzieci niesłyszących jest to nauka mowy, odczytywania mowy z ust.
Według O. Lipkowskiego[3] najważniejszymi zasadami w procesie rewalidacji są:
1. Zasada akceptacji, zgodnie z którą dziecko z racji upośledzenia ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej pomocy.
2. Zasada pomocy, która ma na celu aktywizację sił biologicznych, usamodzielnienie, pomoc w przezwyciężaniu trudności, ale wymaga unikania postawy nadopiekuńczej.
3. Zasada indywidualizacji, która zakłada konieczność dostosowania treści kształcących, metod, środków i organizacji nauczania do możliwości indywidualnych, w celu optymalnego rozwoju jednostki.
4. Zasada terapii pedagogicznej, która wspomaga działania terapeutyczne lekarza, psychologa, gdy wystąpią zaburzenia funkcjonalne.
5. Zasada współpracy z rodziną, w celu pomocy rodzicom w postępowaniu z dzieckiem upośledzonym.
Metody i formy pracy w szkole dla dzieci niesłyszących.
W procesie nauczania dzieci niesłyszących wykorzystuje się trzy grupy metod:
v Ogólne metody nauczania, stosowane we wszystkich typach szkół,
v Metody specjalne, stosowane w zależności od przedmiotu i treści nauczania.
v Metody specyficzne, jak metody rozwijania sprawności językowej, odczytywanie wypowiedzi z ust[4].
Metody nauczania stosowane w kształceniu dzieci z wadą słuch różnią się od metod stosowanych w szkołach masowych tym, że ich stosowanie to równocześnie nauczanie i rewalidowanie. W kształceniu dzieci niesłyszących najczęściej stosowane są:
1. Metody oparte na słowie: pogadanka, opowiadanie, opis, praca z książką.
2. Metody oparte na obserwacji: pokaz, pomiar.
3. Metody oparte na działaniu praktycznym: zajęcia praktyczne, metoda laboratoryjna.
O skuteczności kształcenia niesłyszących decydują nie tylko metody nauczania lecz także jego formy organizacyjne.
Nauczanie zbiorowe - lekcja jest podstawową formą organizacyjną stosowaną w kształceniu niesłyszących. Na lekcjach uczniowie niesłyszący opanowują wiadomości i współdziałanie z ludźmi słyszącymi np. umiejętności odczytywania mowy z ust, korzystania z aparatu słuchowego.
Nauczanie indywidualne - uczeń niesłyszący realizuje zadania dla niego przeznaczone z pomocą nauczyciela. W nauczaniu indywidualnym dąży się do wyrobienia w praktyczny sposób umiejętności kompensowania słuchu za pomocą innych zmysłów.
Wycieczka - odgrywa ogromną rolę w kształceniu dzieci niesłyszących. Wprowadzając w czasie wycieczki nowy materiał językowy, łączymy go z materiałem już znanym, co pomaga w utrwalaniu i systematycznym wzbogacaniu języka dziecka niesłyszącego. Wycieczki należy także wykorzystywać do prowadzenia ćwiczeń usprawniających narządy artykulacyjne oraz ćwiczeń oddechowych i głosowych. Wycieczka spełnia swoje zadanie poznawcze, rewalidacyjne i wychowawcze, jeżeli będzie dobrze przygotowana przez nauczyciela.
Zadanie domowe - jest bardzo ważną formą organizacyjną w kształceniu dzieci niesłyszących. Celem zadania domowego jest utrwalenie materiału przerabianego na lekcji i wdrażanie uczniów do samodzielnej nauki. Praca domowa musi być dostosowana do możliwości indywidualnych uczniów, sprawdzona i oceniona.
Metody nauczania mowy.
Do metod nauczania mowy, które obecnie są stosowane w szkołach dla dzieci niesłyszących należą:
v Metoda ustna,
v Metoda ustno - słuchowa,
v Metoda kombinowana,
v Metoda komunikacji totalnej[5].
Metoda ustna - jej celem nadrzędnym jest nauka i rozwój mowy dźwiękowej. W nauce mowy dźwiękowej wychodzi się od wywołania głoski, ćwiczenie w sylabach i w znanych wyrazach. Wyklucza się stosowanie migów i gestów.
Metoda ustno - słuchowa łączy naukę mowy ustnej z wykorzystaniem resztek słuchu, przy pomocy aparatów słuchowych indywidualnych bądź stacyjnych. Metoda ta wspomagana umownymi gestami to fonogesty. " Metoda fonogestów polega na uzupełnianiu mówienia dodatkowymi ruchami ręki, które łączą się synchronicznie i harmonijnie z określonymi ruchami artykulacyjnymi i tworzą z nimi kontinium mowy tak zróżnicowane, aby można było - patrząc na usta i na rękę - odróżniać i rozpoznawać kolejne, następujące po sobie i w czasie elementy, ściśle odpowiadające struktórze fonologicznej wyrazów "[6].
Metoda kombinowana to system, który opiera się na nauczaniu mowy dźwiękowej z wykorzystaniem alfabetu palcowego i/lub języka migowego.
Totalna komunikacja jest to porozumiewanie się za pomocą wszystkich dostępnych środków: mowy ustnej, języka migowego, daktylografii, fonogestów, odczytywania mowy z ust, pisania, czytania, wykorzystywania resztek słuchu.
Organizowanie rewalidacji indywidualnej w nauczaniu zintegrowanym.
Zadaniem rewalidacji indywidualnej jest praca na rozwojem mowy i wpływanie na wszechstronny rozwój ucznia niesłyszącego[7].
Program nauczania przewiduje w klasach I - III prowadzenie pięciu godzin tygodniowo z zakresu rewalidacji indywidualnej. Godziny wyszczególnione w programie wykorzystuje się na:
1. Zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze.
2. Zajęcia korekcyjne:
- usuwanie wad i zaburzeń mowy oraz jej doskonalenie,
- usprawnianie i doskonalenie technik szkolnych.
3. Usuwanie wad postawy i doskonalenie sprawności fizycznej.
Prowadzenie zajęć z rewalidacji indywidualnej wymaga od nauczyciela dobrej znajomości dziecka. Prowadząc rewalidację indywidualną, należy pamiętać o tym żeby:
v Wszystkie ćwiczenia były prowadzone na podstawie znanego dzieciom materiału językowego.
v Dobierając ćwiczenia zachować stopniowanie trudności.
v Dobór metod dostosować do indywidualnych potrzeb ucznia.
v Prowadzić ćwiczenia w formach interesujących ucznia.
v Chwalić ucznia za najmniejsze nawet osiągnięcia.
v Jak najczęściej powtarzać przerobiony materiał.
Program rewalidacji w klasach I - III obejmuje:
a) Ćwiczenia oddechowe.
b) Ćwiczenia głosowe.
c) Ćwiczenia narządów mowy i ćwiczenia artykulacyjne.
d) Ćwiczenia słuchowe i rytmiczno - słuchowe z wykorzystaniem elementów logorytmiki.
e) Ćwiczenia w odczytywaniu mowy z ust.
Wskazane jest aby zajęcia z rewalidacji indywidualnej odbywały się w specjalnie na ten cel przygotowanym gabinecie specjalistycznym, który powinien być wyposażony w odpowiedni sprzęt i pomoce dydaktyczne. Bardzo często w szkołach, w których są trudne warunki lokalowe zajęcia z zakresu rewalidacji prowadzi się w salach lekcyjnych z wydzielonym miejscem na zgromadzenie najważniejszych środków dydaktycznych.
21. Wychowanie i nauczanie dzieci z wadami wzroku
Obecnie istnieją następujące formy kształcenia dla dzieci niewidomych i słabowidzących:
- kształcenie oparte na współpracy z nauczycielem ( dziecko nie uczy się w ogólnodostępnej klasie publicznej, lecz korzysta z pomocą nauczyciela z różnych pomocy tyflodydaktycznych)
- prowadzenie gabinetów wyrównawczych ( dziecko uczy się w szkole publicznej, a w miarę potrzeb korzysta ze specjalnie wyposażonego gabinetu)
- klasy specjalne ( część lekcji wspólnych dziećmi widzącymi, a część wymagających specjalnych technik oddzielnie)
- szkoły specjalne
- kształcenie zintegrowane z dziećmi widzącymi.
Program dla uczniów niewidomych i słabowidzących powinien być realizowany w pełnym zakresie, wymagając jednak pewnych modyfikacji w postaci poszerzenia go o specjalistyczne, dodatkowe zajęcia nauki funkcjonowania czy usprawniania wzroku.
Cele edukacji specjalnej:
- motywowanie do podejmowania wysiłku uczenia się życia za pomocą nienaruszonych zmysłów oraz zaakceptowania własnej niepełnosprawności,
- nauka pisma dotykowego systemem Braille’a (systemu sześciu punktów rozmieszczonych na obwodzie prostokąta- istnieją 63 znaki)
- nauka orientacji w przestrzeni i samodzielnego poruszania, która obejmuje: ( naukę technik ochraniających, ustalenie kierunku poruszania, rozpoznawanie odgłosów przestrzeni, poznawanie właściwości otoczenia, odnajdywanie upuszczonych przedmiotów, korzystanie z pomocy przewodnika, posługiwanie się laską, chodzenie po schodach, korzystanie ze środków komunikacji miejskiej)
- kształcenie nawyków prozdrowotnych (ruchu, aktywności wypoczynkowo-rekreacyjnej)
- nauka czynności życia codziennego( utrzymanie higieny osobistej, dbałości o wygląd, prace domowe typu porządkowego, przygotowanie posiłków, opieka nad dzieckiem, sposób zachowania się w różnych sytuacjach życiowych, życiowych sklepie, na poczcie itp.)
Najczęściej stosowane przez tyflopedagogów formy pracy to: pogadanka, demonstracja dotykowa, werbalny opis przedmiotów i zjawisk, dodatkowe słowne wyjaśnienia itp. Do potrzeb dzieci z uszkodzonym wzrokiem dostosowywane są również pomoce dydaktyczne tj: linijki z wypukłą podziałką, modele roślin i zwierząt , wypukłe rysunki tzw. reliefy( rysunki geometryczne, ilustracyjne, scenki, plany miast, mapy, diagramy), książki o powiększonym druku czy książki brajlowskie, papier z pogrubioną liniaturą, lupy, maszyny do pisania, urządzenia liczące, magnetofony, notatniki elektroniczne itp. Przy czym dla uczniów słabowidzących i z resztkami wzroku ważne jest, aby elementy pokazywanych im przedmiotów były zróżnicowane pod względem kolorystycznym. W szkole, do której uczęszczają dzieci z uszkodzonym wzrokiem należy pamiętać o kilku regułach tj.
- uczeń z defektem wzroku musi mieć własne miejsce w klasie,
- musi poznać klasę,
- nie wolno zmieniać miejsca przedmiotów, by uniknąć urazów,
- drzwi do klasy muszą być zamknięte, albo całkowicie otwarte,
- nie należy zabraniać samodzielnego poruszania się po szkole,
- należy zadbać o właściwe oświetlenie pomieszczenia
Także nauczyciele pracujący z takimi uczniami stosować się winni do kilku zasad tj.
- dziecko, z uszkodzonym wzrokiem, które nie ma dodatkowych defektów jest zdolne do osiągnięcia normalnego rozwoju psychicznego społecznego
- dziecko takie może osiągnąć normalny rozwój psychiczny i społeczny w takim samym czasie co dzieci normalne,
- procesy poznawcze i działanie dzieci z uszkodzonym wzrokiem są ze swej natury wolniejsze niż dzieci widzących,
- dzieci z uszkodzonym wzrokiem wymagają większego zaangażowania, pracy i cierpliwości oraz współpracy nauczycieli i rodziców.
22. Wychowanie i nauczanie dzieci przewlekle chorych i kalekich
23. Wychowanie osób niedostosowanych społecznie
24. Diagnoza w procesie rewalidacji-etapy procesu diagnostycznego
DIAGNOZA
Do szkoły życia trafiają dzieci na podstawie aktualnego skierowania z gminy i orzeczenia wydanego przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną. Orzeczenie to zawiera z konieczności minimum informacji diagnostycznych o dziecku. Najczęściej podany w nim jest stopień upośledzenia, zalecenia dotyczące terapii oraz kilka podstawowych informacji o funkcjonowaniu społecznym dziecka.
Zadaniem psychologa szkolnego jest właściwe zdiagnozowanie nowego ucznia, co jest podstawą do stworzenia indywidualnego programu nauczania dziecka.
Do najczęściej używanych narzędzi diagnostycznych, stosowanych przez psychologa należą:
- - Skala Inteligencji dla Dzieci WECHSLERA,
- - Skala Inteligencji TERMANN-MERRIL,
- - Inwentarz do Oceny Postępu w Rozwoju Społecznym GUNZBURGA,
- - Profil Psychoedukacyjny SCHOPLERA,
- - Testy organiczne, projekcyjne.
Posługując się wybranymi z powyższej listy testami, psycholog sporządza diagnozę funkcjonalną rozwoju dziecka. Technikami dodatkowymi, również bardzo pomocnymi w dopełnianiu całościowego obrazu dziecka jest:
- - rozmowa z rodzicami, która pozwala zebrać maksimum informacji o dziecku,
- - obserwacja dziecka – pozwalająca te informacje te uzupełnić i/lub weryfikować.
Dopiero w ten sposób zebrane informacje dają kompletny na danym etapie rozwoju obraz dziecka. Ta całościowa wiedza pozwala na skonstruowanie indywidualnego programu pracy z dzieckiem, który pozwoli wszystkim osobom pracującym z dzieckiem najpełniej stymulować jego rozwój.
Oczywiście, postawienie właściwej diagnozy i sporządzenie programu nauczania dla ucznia jest procesem. Dziecko przyjęte do szkoły musi mieć zapewniony okres aklimatyzacji – czyli bezpiecznego wchodzenia w życie szkoły, uczenia się jej norm i wymagań. Pamiętajmy, że w życiu każdego dziecka, a tym bardziej upośledzonego, rozpoczęcie nauki szkolnej jest dużym stresem, rewolucją na tym etapie życia. Dziecko musi mieć czas na oswojenie się z nową sytuacją. Naszym zadaniem jest pomóc mu „poczuć się dobrze w szkole”.
Pierwsze dni i tygodnie w szkole są dobrym czasem na nawiązanie kontaktów z rodzicami, zorientowanie się w ich oczekiwaniach co do szkoły i jej pracowników, zapoznanie się ze środowiskiem domowym dziecka (wizyta domowa), a także obserwację dziecka.
Później przystępujemy do badań.
Z wymienionych metod diagnostycznych chciałabym szerzej opisać dwie. Test PEP-R Schoplera oraz Skala Gunzburga wydają się najlepiej spełniać rolę narzędzia diagnostycznego w szkole życia.
25 Cele i zadania pedagogiki leczniczej
AD.26
Pedagogika resocjalizacyjna
Podzial pedagogiki na spelizacje powstal po 1968r pedagogika resocjalizacyjna jest dzialem pedagogiki specjalnej, która zajmuje się wychowaniem i nauczaniem ludzi ( dzieci,mlodziezy, doroslych) z odchyleniami od normy. Najpierw pedagogika specjalna funkcjonowala jako pedagogika dla uposledzonych umyslowo (przedstawicielka była Maria Grzegorzewska). Grzegorzewska wprowadzila pojecie spolecznego niedostosowania, które pozniej było roznie definiowane. Niektory nazywaja to zaburzeniami spolecznymi. Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się wychowaniem dzieci i mlodziezy, które swoimi zachowaniami odbiegaja od norm prawnych, obyczajowych, moralnych. Pedagogika resocjalizacyjna jest dziedzina interdyscyplinarna, ma kontakt z innymi dyscyplinami nauki.
Czas czytania: 80 minut
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.