Czym są zanieczyszczenie gleb?

Zanieczyszczeniami gleb i gruntów są wszelkie związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które występują w glebach w zwiększonych ilościach.

Do najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń gleb i gruntów zaliczamy:
· związki organiczne - pestycydy, detergenty
· metale ciężkie - ołów (Pb), miedź (Cu), rtęć (Hg), kadm (Cd), arsen (As) i inne
· sole - azotany, siarczany, chlorki

Źródła zanieczyszczeń gleb
W wyniku niewłaściwej działalności rolniczej do gleb i gruntów przedostają się zanieczyszczenia pochodzące z użytych w nadmiarze nawozów mineralnych i organicznych. Szczególnie niebezpieczne związki pochodzące z tej gałęzi gospodarki to pestycydy i inne środki ochrony roślin. Bardzo szkodliwe działanie dla środowiska mają wszelkie zanieczyszczenia nawozów sztucznych. Przykładem może tu być kadm, występujący w nawozach fosforowych. Najbardziej rozpowszechnione zanieczyszczenia gleb to: związki org. (np. pestycydy), metale ciężkie (np. ołów, rtęć) i azotany. Nadmierna ilość nawozu w glebie zmniejsza zdolność do rozkładu materii organicznej i produkcji składników odżywczych dla roślin.

Skutki zanieczyszczania gleb
Zanieczyszczenia zmieniają gleby pod względem chemicznym, fizycznym i biologicznym.
Szkodliwe substancje zmieniają w znaczny sposób odczyn gleb. Zwiększone zakwaszenie lub alkalizacja gleb negatywnie wpływa na stan mikrofauny i mikroflory glebowej. Na skutek tego zmniejsza się szybkość rozkładu organicznych szczątek roślinnych i zwierzęcych i tworzenia humusu. Ograniczony rozwój bakterii azotowych powoduje zmniejszenie tempa. Zmniejsza się ich wartość użytkowa. Zanieczyszczenia gleby obniżają jej urodzajność, a więc powodują zmniejszenie plonów i obniżenie ich jakości, zakłócają przebieg wegetacji roślin, niszczą walory ekologiczne i estetyczne szaty roślinnej, a także mogą powodować korozję fundamentów budynków i konstrukcji inżynierskich, np. rurociągów. Groźne zanieczyszczenie gleby stanowią również występujące w nadmiarze azotany, których źródłem jest nadmierne nawożenie gleb azotem, zanieczyszczona atmosfera lub ścieki. Azotany opóźniają dojrzewanie roślin zmniejszając ich odporność na choroby, szkodniki i wyleganie oraz powodują zanik przyswajalnej miedzi. Rośliny uprawiane na glebach o nadmiernej zawartości azotu szkodzą zdrowiu ludzi i zwierząt. Rośliny pochodzące z zanieczyszczonych terenów zawierają toksyczne substancje. Po spożyciu mogą więc powodować u ludzi zatrucia pokarmowe.
Zanieczyszczenia gleb mogą ulegać depozycji do środowiska wodnego na skutek wymywania szkodliwych substancji. Powodują tym samym zanieczyszczenie wód. Całokształt procesów niszczących strukturę gleb i gruntów oraz zatruwających żyjące w nich organizmy nazywamy degradacją gleby.
Ochrona i rekultywacja gleb
Aby nie dopuścić do całkowitego zniszczenia gleb, powinniśmy zacząć przeciwdziałać pogarszaniu stanu gleb i gruntów na skutek działalności człowieka. Gleby zdewastowane na skutek działalności człowieka należy rekultywować - przywrócić im dawną funkcję biologiczną i wartość użytkową.
Aby przywrócić glebie jej pierwotną zawartość składników mineralnych w naturalnych proporcjach, należy uzupełniać niedobory ważnych dla życia pierwiastków. W celu niedopuszczenia do nadmiernego zakwaszania gleb, należy odpowiednio korygować odczyn pH gleby, np. poprzez wapnowanie. Obecnie w Polsce około 80% gleb wymaga stałego wapnowania.
Gleby całkowicie zniszczone przez przemysł mogą zostać odtworzone poprzez pokrycie ich powierzchni grubą warstwą próchnicy lub warstwą nietoksycznych odpadów. Jednak w przypadku gleb silnie zanieczyszczonych substancjami toksycznymi nie wystarczy już tylko pokrycie ich powierzchni nową warstwą. Takim glebom można przywrócić ich dawną wartość użytkową jedynie w wyniku dość kosztownej neutralizacji za pomocą odpowiednich środków chemicznych.
Formą ochrony gleb może być również właściwa lokalizacja dróg i innych szlaków komunikacyjnych względem żyznych, urodzajnych gleb. Użytkując grunty należy zapewnić ochronę gleb przed erozją, niszczeniem mechanicznym oraz zanieczyszczeniem substancjami szkodliwymi dla człowieka, roślin i zwierząt, a w przypadku użytkowania rolniczego lub leśnego należy stosować właściwe metody i środki uprawy, tj. nawożenie organiczne, niezbędne do zachowania lub stworzenia właściwych warunków rozwoju organizmów i stosunków wodnych w glebie. Środki chemiczne i biologiczne, wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio do gleby, należy stosować w ilościach i w sposób nie naruszający równowagi przyrodniczej, a zwłaszcza nie powodujący szkodliwego zanieczyszczenia gleby lub wody, niszczenia zwierząt i roślin oraz funkcjonowania ekosystemów. Wyczerpywaniu się składników troficznych (pokarmowych) zapobiega się przez nawożenie gleb odpowiednimi nawozami w optymalnych ilościach, z zachowaniem praw nawożenia, a więc prawa minimum (J. von Lebiega), prawa zwrotu składników pokarmowych (A. Voisina), prawa równowagi substancji mineralnych (J. Loeba) i prawa maksimum oraz prawa nadwyżek mniej niż proporcjonalnych (E.A. Mitscherlicha).