Interakcje ludzkie

Najnowsze środki komunikowania się(media) w dużym stopniu modyfikują funkcjonowanie tradycyjnych wzorców komunikacji społecznej. Ludzie coraz częściej mają coraz mniej czasu na prowadzenie zwykłych rozmów twarzą w twarz, na przyjemną konwersację w bezpośredniej bliskości fizycznej, emocjonalnej i społecznej. Niewielu ludzi wymienia między sobą tradycyjne listy czy karty pocztowe, bowiem wypierają je rozmaite formy komunikacji elektronicznej. Formy komunikowania się polegają po prostu na prowadzeniu żywej, prawdziwej, zaangażowanej, ciekawej rozmowy, dyskusji w której istnieje możliwość spoglądania na siebie, dotykania się itp.
Istota pojęcia "komunikowanie społeczne" bywa różnie definiowana, w tym interpretuje się je w następujący sposoby:
-komunikowanie jako transmisja informacji. idei, emocji itp.
- komunikowanie jako rozumienie innych osób i bycie rozumianym
-komunikowanie jako oddziaływanie ludzi na siebie
-komunikowanie jako kształtowanie wspólnoty
- komunikowanie jako interakcja społeczna - komunikowanie jako wymiana znaczeń między ludźmi - komunikowanie jako składnik innych procesów społecznych

Do podstawowych wymiarów komunikacji społecznej należą:
-komunikacja z samym sobą, ze swoimi uczuciami, myślami, doświadczeniami, czyli komunikacja intrapersonalna
-komunikacja między co najmniej dwoma, ale nie więcej niż kilkoma osobami, czyli komunikacja interpersonalna
-komunikacja między członkami małych grup społecznych czyli komunikacja wewnątrzgrupowa (intragrupowa)
-komunikacja między małymi grupami społecznymi czyli komunikacja międzygrupowa
-komunikacja między dużymi strukturami społecznymi czyli komunikacja instytucjonalna
-komunikacja potencjalnie i realnie łącząca wszystkie możliwe podmioty społeczne dzięki możliwościom technik medialnych czyli komunikacja powszechna(masowa)
Trudno sobie wyobrazić powstanie i rozwój człowieka jako gatunku, jednostki, społeczności, kształtowanie się kultury i cywilizacji ludzkiej bez komunikacji interpersonalnej. Jest ona swoistym fenomenem aktywnego życia oraz prozaicznym przejawem działania powszechnie obecnym w życiu społecznym. Każdy z nas nieustannie występuje w licznych bezpośrednich i pośrednich sytuacjach społecznych, w których ludzie oddziałują na siebie komunikacyjnie. Nie tylko wtedy, kiedy mówimy do siebie miłe bądź przykre słowa, korespondujemy za pośrednictwem telefonu, faxu czy komputera, czytamy lekturę szkolną czy ulubiony "dreszczowiec". Także wtedy, gdy zbywamy wysiłki komunikacyjne jakiejś osoby milczeniem, unikamy obecności innego człowieka.

Na czym polega komunikacja międzyludzka?
Komunikacja interpersonalna jest to wielowymiarowy proces nadawania, przesyłania i odbierania zróżnicowanych formalnie i treściowo sygnałów, którego celem jest doskonalenie porozumienia, współpracy i współdziałania między kilkoma osobami. Wymiana sygnałów(informacji, emocji, doświadczeń, opinii, postaw) na ogół przebiega dwoma sposobami: niewerbalnie i werbalnie. Komunikujące się osoby przeważnie dążą do koordynowania i usprawniania wzajemnych zachowań. Jednakże bywa nierzadko i tak, że ludzi łączą relacje przeciwne niż współpraca, tzn. więzi rywalizacji, konkurencji a nawet zdecydowanej walki. Tego typu kooperacja interpersonalna implikuje swoistą formą zachowań komunikacyjnych. Trzecią odmianą relacji komunikacyjnych jest neutralność, obojętność, obcość.
Komunikujące się podmioty pełnią równolegle dwie funkcje: nadają i odbierają komunikaty. Poszczególne sygnały i komunikaty mają określone znaczenia. Ich treść i forma powinny być czytelne, zrozumiałe dla obu partnerów interakcji. Ważne jest, by nadawca i odbiorca przypisywali podobne znaczenie przekazywanym sygnałom
Funkcje komunikacji interpersonalnej
Komunikujące się między sobą podmioty społeczne wspólnie mogą osiągać różnorodne pożądane wartości oraz cele. Obie podstawowe formy porozumiewania się, tzn. komunikacja werbalna i niewerbalna spełniają określone funkcje.
Do ważniejszych funkcji języka mówionego i pisanego, czyli komunikacji werbalnej można zaliczyć:
-funkcje deskryptywną (umożliwia nazywanie i opisywanie postrzeganego środowiska materialnego i społecznego oraz abstrakcyjne wyobrażenie spostrzeżeń, wyobrażeń, myśli, poglądów)
-funkcje ekspresyjną (zapewnia możliwość spontanicznego wyrażania nastrojów, przeżyć, uczuć oraz ekspresji osobowości)
-funkcje impresyjną (umożliwia świadome, uporządkowane przekazywanie i odbieranie różnych informacji)
-funkcje socjotechniczną (powoduje optymalizację porozumienia i współdziałania dzięki stosowaniu swoistych technik wywierania wpływu na inne osoby)
-funkcje socjalizacyjną (zapewnia uczenie się różnych ról społecznych, wdrażania w świat wartości, norm akceptowanych społecznie)
Ludzie posługują się dwoma "odmiennymi" językami. Są nimi język sformalizowany oraz język potoczny. Każdy z nich ma inne przeznaczenie. Język formalny cechuje precyzyjnie określona i schematyczna forma oraz dobrze zorganizowany przekaz treści. Język potoczny kreuje bardziej ludzką atmosferę relacji interpersonalnych, pozwala pokonywać nadmierny dystans między komunikującymi się osobami. Charakteryzuje go niekategoryczność, swoboda, giętkość, symboliczność, obrazowość, zaangażowanie emocjonalne, znaczna częstotliwość sygnałów niewerbalnych. Służy do wzmacniania więzi koleżeńskich, przyjacielskich, towarzyskich.
Komunikacja interpersonalna za pośrednictwem słów i zdań mówionych i pisanych jest najbardziej złożoną, swoistą tylko dla człowieka formą porozumiewania się

Komunikacja niewerbalna "język ciała" spełnia odmienne funkcje. Są to m.in.:
-powtarzanie tej samej informacji drogą słowną i pozawerbalną np. słowne i gestykulacyjne wyrazy uznania, nagany
-zastępowanie wypowiedzi słownej komunikatem pozajęzykowym np. zamiast słowa "podejdź do mnie" energiczne przywołanie ruchem ręki
-regulowanie konwersacji, czasu wypowiedzi, przerw, kolejności itp.
-wzmacnianie sygnałów mówionych przez ekspresję mimiki, gestów, dotyku, wzroku itp.
-ukrywanie rzeczywistych myśli, odczuć, postaw np. statyczny wyraz twarzy, nieadekwatne relacje dotykowe, unikanie wzroku
Można wymienić także inne funkcje tego sposobu porozumiewania się w tym:
-funkcje semantryczną (zaprzeczenie, akcentowanie, rozszerzenie znaczenia, specyfikacja odniesienia)
-funkcje syntaktyczną (niewerbalna organizacja zachowań rozmówców)
-funkcje pragmatyczną (oddziaływanie na zachowania partnera, wyrażania tożsamości indywidualnej i grupowej, wyrażanie stosunku do rozmówcy)
-funkcje regulacji rozmowy (np. zachęcanie lub zniechęcanie rozmówcy, przerywanie, uważanie)
Do podstawowych form komunikacji pozawerbalnej należą: gestykulacja, mimika, postawy ciała, kontakt wzrokowy, relacje fizyczne, przestrzeń interpersonalna, ubiór i wygląd fizyczny, dźwięki paralingwistyczne, wokalizacja wypowiedzi, organizacja środków komunikacji.
Najbardziej popularną formą porozumiewania się jest rozmowa dwóch osób(dialog) lub polilog, czyli wymiana informacji między kilkoma osobami. Należy mówić i pisać szczerze, jasno, na temat, logicznie , ciekawie i życzliwie.

Zasady dojrzałej komunikacji interpersonalnej:
-reguła zrozumiałości i poprawności gramatycznej
-reguła spójności
-reguła ekspresyjności (pozytywne emocjonalne nastawienie do rozmówcy)
-reguła ekonomiczności
-zasada grzeczności
-zasada aprobaty
-zasada skromności
-zasada spójności interpersonalnej, która zakłada, że bardzo ważne jest dążenie do niwelowania różnic zdań
-zasada kooperacji
-zasada ironii
-zasada cierpliwości, która artykułuje potrzebę potwierdzania zainteresowania tym co komunikuje rozmówca, jego osobą
-zasada Pollyanny, opierająca się na przekonaniu, że bardzo ważnym czynnikiem usprawniającym komunikację międzyludzką jest preferowanie klimat optymizmu, nadziei, podejmowania problemów przyjemnych, radosnych oraz unikanie kwestii trudnych
W procesie komunikowania się występują liczne czynniki, które mogą zakłócać, obniżać efektywność relacji społecznych. Owe warunki destrujące porozumiewanie się ludzi towarzyszą nie tylko interakcjom rywalizacji, walki, konkurencji.
T. Gordon wymienia dwanaście następujących barier komunikacji interpersonalnej:
-rozkazywanie, kierowanie, komenderowanie
-moralizowanie, kaznodziejstwo, nadmierne proszenie
-nadmierne doradzania, sugerowanie, proponowanie "oczywistych" rozwiązań
-ostrzeganie, namawianie, proszenie
-przekonywania za pomocą logicznej argumentacji
-osądzanie, krytykowanie, potępianie, pochlebstwo
-wyzywanie, wyśmiewanie, zawstydzanie
-interpretowanie, analizowanie, ocenianie
-nieadekwatne upewnianie, uspokajanie, pocieszanie, współczucie
-nadmierne badanie, wypytywanie, przesłuchiwanie
-odwracanie uwagi, zmiana przedmiotu rozmowy, zabawianie
Właściwości dojrzałego porozumiewania się
Najbardziej popularnym sposobem wymiany informacji, uczuć, opinii, doświadczeń między dwoma, kilkoma osobami jest rozmowa. Powinna ona zawierać trzy zintegrowane etapy:
-nawiązywanie, rozpoczęcie rozmowy
-prowadzenie rozmowy właściwej
-zakończenie rozmowy
Teoria i praktyka konwersacji podpowiada dziesięć następujących formalnych przykazań prowadzenie rozmowy:
-czas trwania rozmowy, kolejność wypowiadania się oraz poruszane problemy powinny mieć swobodny, spontaniczny charakter
-w rozmowach sformalizowanych, oficjalnych można odpowiednio zaplanować i zorganizować czas i kolejność wypowiedzi
-w zależności od potrzeb i sytuacji liczebność dyskutantów może ulegać zmianie
-w rozmowie kilkunastoosobowej (nieformalnej) kolejność wypowiadania się jest przeważnie na żywo, tu i teraz odpowiednio ustalona przez uczestników polilogu
-wypowiedzi mogą być na bieżąco przekazywane lub kontynuowane, w zależności od zamiarów rozmówcy
-podstawową zasadą jest założenie, że jeżeli jednego osoba właśnie mówi pozostali partnerzy powinni uważnie i cierpliwie milczeć i słuchać
-w momencie przejmowania głosu zdarza się, że kilka osób jednocześnie podejmuje próbę mówienia; po przejęciu dominacji konwersacyjnej wielogłos zanika
-przerwa w wypowiedzi dłuższa niż jedna-dwie sekundy lub dłuższe milczenie znaczy, że osoba słuchająca z różnych względów nie zamierza przejąć roli mówcy; czas przejmowania głosu trwa około jednej sekundy
-osoba kończąca wypowiedź może wskazać następnego rozmówce
-kolejne wypowiedzi mogą być ograniczone do jednego, kilku zdań, do jednej, kilku minut; mogą też mieć formę dłuższych monologów, kontrolowanych na gorąco w sposób niewerbalny.
Pierwszym krokiem na drodze do skutecznej komunikacji jest umiejętność słuchania. Słuchanie to zaangażowanie i komplement. Słuchanie to przecież próba zrekonstruowania świata widzianego z Twojej perspektywy. Na czym więc polega słuchanie? Czy wystarczy jedynie zachować milczenie, podczas gdy druga osoba mówi? Zdecydowanie nie. Warto odróżniać prawdziwe słuchanie od pseudosłuchania. Co je różni? Przede wszystkim cele. Prawdziwe słuchanie oparte jest na intencji zaangażowania się w jeden z następujących celów:
-zrozumieć rozmówcę
-cieszyć się jego obecnością
-udzielić mu pomocy, wsparcia
Intencją pseudosłuchania nie jest wysłuchanie drugiej osoby, ale osiągnięcie jakiegoś własnego celu. Może to być, np.
-chęć pozyskania sympatii
-chęć upewnienia się czy nic nie zagraża ze strony innych
-chęć „wyłuskania” potrzebnych informacji
-gra na zwłokę
-zbieranie amunicji
-niemożność uwolnienia się od czyjegoś towarzystwa
Teraz przejdę do omówienia barier, które utrudniają uważne słuchanie:
-pierwszą z nich jest porównywanie
-drugą barierą utrudniającą uważne słuchanie jest domyślanie się
-trzecią barierą jest przygotowywanie odpowiedzi
-czwartą barierą jest filtrowanie
-piątą barierą utrudniającą uważne słuchanie jest osądzanie
-szósta bariera to skojarzenia
-siódma bariera to utożsamianie się
-ósma bariera to przygotowywanie rad
-dziewiąta bariera to sprzeciwianie się
-dziesiąta bariera to przekonanie o swojej racji
-jedenasta barierą jest zmiana toru
-dwunasta bariera to zjednywanie
Słuchać to nie znaczy siedzieć nieruchomo i milczeć. Słuchanie jest próbą zrekonstruowania świata widzianego z perspektywy rozmówcy. Czy są jakieś narzędzia, które ułatwiają aktywne słuchanie? Owszem, przede wszystkim jest to parafraza. Parafraza, to powtórzenie własnymi słowami tego co zostało powiedziane. Dzięki tej metodzie łatwiej jest zapamiętać treść rozmowy, łatwiej uniknąć nieporozumień. Parafraza ma określoną konstrukcję, zaczynamy np. w ten sposób: czy chcesz przez to powiedzieć...; innymi słowy...; jeśli Cię dobrze zrozumiałam.... I teraz możliwie wiernie, ale własnymi słowami powtarzamy to, o czym opowiedział nam rozmówca. Jeśli okaże się, że coś zrozumieliśmy niewłaściwie, rozmówca skoryguje to.
Kolejnym narzędziem, które pomaga nam aktywnie słuchać jest precyzowanie. Odnosi się to do tej wypowiedzi, która nie jest wystarczająco jasna. Aby doprecyzować daną wypowiedź mogę zapytać: co masz na myśli? jak to rozumiesz? co to dla Ciebie znaczy? Dla rozmówcy będzie to oznaczać, że jestem zainteresowana jego opowieścią. Podsumowując, nie wystarczy słyszeć, by słuchać. Jeśli słuchaniu towarzyszy chęć zrozumienia rozmówcy, udzielenia mu wsparcia, czy po prostu czerpania przyjemności z jego towarzystwa, to można mieć pewność, że istotnie słuchasz.

Bibliografia:
1."Podstawy psychologii społecznej"- Jan Borkowski
2.Artykuł: "Rola słuchania w komunikacji interpersonalnej" – psycholog Moniki Rzeczkowskiej