Porównanie dwóch utworów: "Bogurodzicy" oraz "Lamentu Świętokrzyskiego".

Utwory „Bogurodzica” oraz „Żale Matki Boskiej spod krzyża” są najstarszymi zabytkami piśmiennictwa polskiego i bez wątpienia zasługują na miano dzieł o uniwersalnych przesłaniach: jeden ukazuje portret Maryi –matki zarówno Jezusa Chrystusa i wszystkich ludzi, natomiast drugi przedstawia Matkę Boską i Jej pełną humanitaryzmu postawę kobiety rozpaczającej nad śmiercią dziecka. Podobieństwa między nimi są niewielkie i dotyczą informacji podstawowych. Różnice wynikają z odmiennych funkcji tekstów i występują zarówno w budowie składniowej jak i treści oraz nie dotyczą charakteru, ale sposobu przedstawienia Maryi. „Bogurodzica” jest utworem bliższym typowej literaturze.

Jedną z cech łączących teksty jest ich czas powstania. Chociaż badacze literatury do dziś spierają się o dokładny okres powstania „Bogurodzicy”, bez wątpienia teksty zostały napisane w średniowieczu. „Lament Świętokrzyski odwołuje się do XIII wiecznej łacińskiej pieśni "Stabat Mater Dolorosa..." ("Stała Matka boleściwa..."), która rozpowszechniła w Europie motyw Bolejącej Matki stojącej pod krzyżem katowanego Syna. Pierwszego tłumaczenia dokonał Miron Białoszewski. „Bogurodzica” jestnapisana po polsku i dlatego ma ogromną wartość jako zabytek języka. Najdawniejszy tekst, tzw. krakowski, wraz z zapisem nutowym pochodzi z 1407 r. i obejmuje dwie zwrotki.

„Żale Matki Boskiej spod krzyża” mają formę monologu i należą do liryki lamentacyjnej, a „Bogurodzica” jest pieśnią religijną - zbiorową modlitwą, prośbą jakiejś grupy ludzi. Pierwszy tekst składa się z 8 strof, o nieregularnej liczbie wersów, jest asylabiczny oraz nie posiada refrenów. Widoczne są w nim rymy nieparzyste, niedokładne, żeńskie. Występuje w nim czas zaprzeszły, czego nie można zauważyć w „Bogurodzicy”, napisanej podniosłym stylem i zbudowanej z dwóch zwrotek. W tej pieśni widzimy rymy parzyste, dokładne żeńskie. W przeciwieństwie do „Lamentu Świętokrzyskiego” wiersz posiada refren: „Kirieleison”. Jest również asylabiczny. Zarówno w „Bogurodzicy” jak i „Posłuchajcie, bracia miła” pełno najróżniejszych archaizmów.

Cechą wspólną tekstów jest ich temat: oba dotyczą Matki Boskiej. Autor „Bogurodzicy” opisuje ją w jednej strofie, a „Lament Świętokrzyski” jest w całości poświęcony jej osobie. W pieśni Maryja jest pośredniczką między Bogiem, a wiernymi. W drugim utworze, pełną cierpienia niewiastą, która zwraca się do wielu osób. Adresatami lamentu są: Jezus Chrystus, archanioł Gabriel, wszystkie matki i ludzie. Maryja zwraca się do nich w różnoraki sposób: z wyrzutem do Gabriela, ma do niego pretensję i żal, gdyż jej zdaniem nie dotrzymał obietnicy złożonej przy zwiastowaniu. Kieruje również życzenia do innych matek, by nigdy nie musiały przeżywać tego co ona. Natomiast w „Bogurodzicy” adresatką jest sama Maryja, za której pośrednictwem ludzie chcą wyprosić łaski u Jezusa Chrystusa.

Maryja z „Posłuchajcie, bracia miła” stoi pod krzyżem i jest naocznym świadkiem męki Chrystusa. W utworze widoczne są elementy pasyjne. Gotowa jest wziąć na siebie ciężar tortur zadawanych przez Żydów, zadręcza się tym widokiem. Przedstawia swój ogromny ból, który przybiera różne formy. Niekiedy jest to prośba o pocieszenie, wsparcie, pragnienie podzielenia cierpienia z Synem. Jest postacią pozbawioną świętości, jest bezsilna i bezradna wobec śmierci dziecka. Jest czułą matką, o czym świadczą liczne zdrobnienia: np. „główka”, „Synku”.

Natomiast w „Bogurodzicy” Matka Boska jest postacią ugloryfikowaną i znajduje się w Niebie. To istota boska, bardzo bliska ludziom, którzy zanoszą jej swoje prośby. W tym utworze Bóg i Jego Syn to osoby dalekie, a Maryja mimo swej boskości jest bliska, opiekuńcza i oddana ludziom. Ma duży wpływ na decyzje Syna. W obu tekstach zostaje wyróżniona: jest osobą szczególnie ważną, wybraną przez Boga na matkę Zbawiciela.

Podobieństw w tekście jest niewiele. Dominują liczne różnice, dotyczące głównie sposobu przedstawienia Maryi. W „Bogurodzicy” Matka Boska jest pośredniczką między człowiekiem i Jezusem. Natomiast bohaterka „Lamentu Świętokrzyskiego” to pełna protestu niewiasta, która nie może pogodzić się ze swoim losem. Z jej słów przebija wielki ból, a jednocześnie pretensja i żal. Jej monolog to swoisty krzyk rozpaczy i bólu, to wołanie o litość i zrozumienia oraz pytanie skierowane do Boga o sens cierpienia. W jej słowach możemy odnaleźć analogię do rozpaczy biblijnego Hioba.