Koloryzm, konstrktywizm, formizm

KOLORYZM
Tendencja w malarstwie polegająca na akcentowaniu koloru w kompozycji malarskiej przy jednoczesnym osłabieniu znaczenia formy i linii. Koloryzm wystąpił po raz pierwszy w twórczości impresjonistów, następnie w kierunkach postimpresjonistycznych. Koloryzm polski, kierunek w malarstwie polskim lat 30. XX w. , reprezentowany głównie przez ugrupowania: kapistów, Jednoróg, Zwornik i Pryzmat. Charakteryzuje go akcentowanie koloru w kompozycji malarskiej oraz traktowanie obrazu jako "rozmazanej powierzchni płótna". Dominująca tematyka to pejzaż, martwa natura i studium portretowe.
FORMIZM
W Polsce ekspresjonizm reprezentowany był przez formistów (A. Pronaszko, Z. Pronaszko, F. Czyżewski, A. Zamoyski, L. Chwistek, K. Winkler, St. I. Witkiewicz i inni). Artyści ci uprawiali sztukę silnie zrytmizowaną, wynikającą z wyobraźni konstrukcyjnej. Formalnie najbardziej byli zbliżeni do futurystów (futuryzm). Wywarli długotrwały wpływ na malarstwo polskie XX w.

KONSTRUKTYWIZM
Kierunek w rosyjskiej sztuce nowoczesnej, rozwijający się w latach 1913-1925 zwłaszcza w dziedzinie rzeźby, obejmujący twórczość takich artystów, jak: W. J. Tatlin, A. M. Rodczenko, El Lissitzky, N. Gabo, A. Pevsner. Twórcy ci pomijając funkcję dzieła sztuki eksponowali jego konstrukcję oraz materiały stosowane w przemyśle (mosiądz, stal, szkło) montowane tak, aby obiekt przypominał maszynę. Termin konstruktywizm został po raz pierwszy użyty przez Tatlina, a najbardziej reprezentatywną pracą dla całego kierunku jest jego projekt Pomnika III Międzynarodówki z 1920. Niektórzy konstruktywiści (Tatlin, Rodczenko, Popow) od 1918 akcentowali potrzebę organizowania życia przez przemysł i kreowania sztuki użytecznej w ramach konstruktywizmu utylitarnego. Ich przeciwnicy (K. Malewicz, Gabo, Pevsner) koncentrowali się nad zagadnieniem formy, odrzucając bryłę, jako środek wypowiedzi w rzeźbie, na rzecz płaszczyzny i linii. Konstruktywizm odbił się szerokim echem w sztuce światowej lat 20. i 30. stanowiąc np. punkt wyjścia w nauczaniu Bauhausu. W Polsce wywarł wpływ na członków grup: a. r. , Blok, Praesens. Również awangardowy kierunek w rosyjskiej poezji w latach 20. XX w. , silnie związany z ówczesną nowatorską plastyką. Konstruktywiści pragnęli połączyć nowoczesność z zaangażowaniem politycznym, unikając aspektu propagandowego. Nawiązywali do symbolizmu i futuryzmu, np. poeta E. G. Bagricki.
GRAFIKA
Jedna z podstawowych dziedzin plastycznych, w której właściwym dziełem sztuki jest odbitka z płyty graficznej, dającej możliwość powielania na papierze lub tkaninie. W odróżnieniu od malarstwa operującego plamą barwną, u jego podstaw leży kreska i stopniowanie walorów. Grafik zazwyczaj opanowuje proces powstawania odbitki czyli ryciny, od powstania projektu przez dobór techniki, formę druku i wykonania odbitek. Ich liczba zależy od autora i może podlegać numeracji. Jest to wówczas grafika warsztatowa, inaczej artystyczna lub autorska. Podstawę grafiki użytkowej (projektowej, stosowanej), stanowi płyta sporządzona metodami fotochemicznymi wg projektu artysty forma drukarska np. klisza, pozwalająca na powielanie odbitek w dużych nakładach. Podstawowy podział technik graficznych wyróżnia techniki wypukłe np. drzeworyt, linoryt, metaloryt oraz wkłęsłe np. miedzioryt, staloryt, mezzotinta a z technik trawionych akwaforta, akwatinta, miękki werniks. Do technik płaskich należą litografia, algrafia, cynkografia. Odrębną technikę druku stanowi sitodruk (seligrafia). Najstarsze grafiki wywodzą się ze sztuki odciskania pieczęci na tkaninach, glinie i wosku. W starożytnych Chinach odbitki z kamieniorytów sporządzano w okresie Han (200 p. n. e. - 400 p. n. e.). W Europie grafika rozpowszechniła się w poł. w. XIV w postaci drzeworytów i miedziorytów, osiągając wyżyny artystyczne w 2. poł. w. XV. W XVII w. dużą popularność zdobyły techniki kwasorytnicze, np. akwaforta, w której celowali włoscy malarze manierystyczni oraz Holendrzy z Rembrandtem na czele. We Flandrii epoki baroku rozwój miedziorytu był związany ze szkołą P. P. Rubensa. Francja zaczęła przodować w XVIII w. , kiedy to obok grafiki książkowej i reprodukcyjnej rozwinęli działalność mistrzowie wykonujący samoistne ryciny wg własnych projektów. Grafika w klasycznej postaci jest sztuką czarno-białą operującą szeroką skalą odcieni. Barwne ryciny można uzyskać we wszystkich technikach przez częściowe nakładanie koloru na formę bądź oddzielne kolorowe fragmenty z osobnych płyt odbijać kolejno na jednej rycinie.

FORMIZM

Czyżewski Tytus (1880-1945), polski poeta, malarz, krytyk i teoretyk sztuki. Studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, kontynuowane w Paryżu, gdzie zainteresował się kubizmem. Znany twórca polskiej awangardy literackiej i artystycznej. Założyciel (wraz z A. Pronaszką i Z. Pronaszką) grupy Formistów Polskich (stąd nazwa kierunku w plastyce - formizm) oraz pisma Formiści. Uczestniczył w ruchu futurystycznym (futuryzm). 1922-1925 pracownik ambasady RP w Paryżu. Utwory napisane w czasie okupacji uległy zniszczeniu w powstaniu warszawskim. Pierwsze tomiki wierszy Zielone oko, Poezje formistyczne, elektryczne wizje (1920) i Noc-Dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny (1922) są oryginalną mieszanką idei futuryzmu, dadaizmui innych tendencji związanych z awangardą, łącząc fascynację naturą i biologicznymi instynktami z pochwałą cywilizacji technicznej i wielkomiejskiej. W Pastorałkach (1925) sięgnął do tradycji ludowej, a w poemacie Lajkonik do folkloru krakowskiego. Ponadto m. in. poematy filozoficzno-historyczne - Robespierre i Rapsod (1927).

Chwistek Leon (1884-1944), polski logik, matematyk, teoretyk i krytyk sztuki, malarz. Szerokie wykształcenie w trakcie studiów w Krakowie, Getyndze i Paryżu, gdzie interesował się awangardą artystyczną. W malarstwie zwolennik futuryzmu, w ramach którego sformułował teorię strefizmu, tzn. podziału płaszczyzny obrazu na strefy rysunkowo-geometryczne i strefy barwne. Zafascynowany zjawiskiem ruchu, czemu dał wyraz w dynamice kompozycji i "kinematograficznym" ujęciu faz ruchu powstałym pod wpływem włoskiego symultanizmu, np. obraz Szermierka (1920). Ulubionym tematem było miasto jako zorganizowany i będący w ruchu twór, stąd częsty tytuł jego prac - Miasto.

Witkiewicz Stanisław Ignacy, pseudonim Witkacy (1885-1939) Witkiewicz był przeciwnikiem zarówno realizmu, jak i sztuki abstrakcyjnej. Sformułował teorię czystej formy, w myśl której obraz nie ma przedstawiać niczego konkretnego (ani świata zewnętrznego, ani uczuć), powinien natomiast wywoływać maksimum przeżyć metafizycznych poprzez eksponowanie napięć pomiędzy odpowiednio dobranymi barwami, liniami i kształtami. Takie przekonania zbliżyły Witkiewicza do formistów (1918, wystawiał z nimi do 1922) - dał im wyraz m. in. w książce Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia (1919) oraz w Szkicach estetycznych (1922), stając się teoretykiem tego ugrupowania. Prace z tego okresu - Pocałunek mongolskiego księcia w lodowej pustyni (1915-1918), Portret kobiety (1918), Walka żywiołów (1920), Topielice (1921), Fantazja (1921-1922) i inne - mają formę baśniowych, zaludnionych przez fantastyczne stwory krajobrazów. Cechuje je płaszczyznowość i dysonansowe zestawienia barw, a niektóre z nich mogły powstawać pod wpływem narkotyków. Od 1925 jedyną formą działalności plastycznej Witkiewicza była tzw. Firma Portretowa, w której na zamówienie tworzył pastelami wizerunki klientów, odznaczające się mistrzowską charakterystyką psychologiczną, osiąganą często przy pomocy mniejszej lub większej deformacji rysów portretowanej osoby.
KOLORYZM
Cybis Jan (1897-1972), polski malarz i krytyk sztuki, współzałożyciel grupy kapiści, od 1945 profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, jeden z najwybitniejszych kolorystów, uczeń J. Pankiewicza. Po okresie wpływów P. Czanne'a i P. Bonnarda wykształcił własny styl odznaczający się wysokimi wartościami kolorystycznymi, swobodną, zróżnicowaną fakturą i ekspresywnością plamą. W twórczości dominują pejzaże i martwe natury o grubej i zbrużdżonej materii malarskiej, a zespoły barw nie zawsze liczą się z przedmiotem w dążeniu do efektów autonomicznych. Stąd zatarcie granic między przedmiotami traktowanymi jako wartości czysto malarskie. Wywarł duży wpływ na współczesne malarstwo polskie. Prace m. in. : Martwa natura czerwona (1935), Piwonie (1936), Młyn w Suffczynie (1949), Motyw z Paryża (1947), Stół z butelką i paterką (1955), Gdańsk (1955), Ustka (1964). Nagroda państwowa w 1955 i 1956. Laureat nagrody Fundacji im. Guggenheima w 1956.

Waliszewski Zygmunt (1897-1936), polski malarz. Wykształcony w Tyflisie (Tbilisi), gdzie zetknął się z awangardą rosyjską, od 1921 studiował w krakowskiej ASP u W. Weissa i J. Pankiewicza. Związany najpierw z formistami, a następnie kapistami, przebywał z nimi w Paryżu (1924-1931). Tworzył martwe natury i pejzaże z południa Francji (wpływ postimpresjonizmu i P. Czanne'a), a także portrety, akty i pełne renesansowej radości życia sceny figuralne: uczty, koncerty, sielanki (parafraza malarstwa weneckiego, zwłaszcza P. Veronesego). Obrazy Waliszewskiego odznaczają się wysokim walorami kolorystycznymi. Charakterystyczne dzieła: portret Balzaka (1930), cykle Uczty (1933-1934) i Don Kichot (1934-1935), Wyspa miłości (1935), Koncert - plafon w Kurzej Stopce na Wawelu (1934-1936), ponadto prace scenograficzne w krakowskich teatrach Bagatela (1923) i Cricot (1936).
KONSTRUKTYWIZM

Strzemiński Władysław (1893-1952), polski malarz, teoretyk sztuki, pedagog. Jeden z pionierów sztuki nowoczesnej w Polsce. Studiował w moskiewskim Wchutiemasie (1918-1919), był współpracownikiem K. Malewicza. Od 1920 kierował szkołą artystyczną w Smoleńsku. Od 1922 w Polsce - przebywał najpierw w Wilnie, a od 1932 mieszkał w Łodzi. Członek grup Blok i Praesens, współzałożyciel awangardowej grupy literacko-artystycznej a. r. i pisma Forma. W 1928 sformułował teorię unizmu, zgodnie z którą obraz jest "jednozgodnym działaniem wszystkich swych części", "jednoznacznością wyrazu linii i koloru". Do 1934 powstało wiele dzieł unistycznych - monochromatycznych, złożonych z drobnych falistych form o zróżnicowanej fakturze. Strzemiński był inicjatorem kolekcji sztuki nowoczesnej w muzeum w Łodzi, 1945-1950 wykładał w tamtejszej Państwowej Wyższej Szkole Plastycznej. Poza malarstwem i teorią zajmował się typografią, urbanistyką i architekturą. Niektóre dzieła: Kompozycja architektoniczna 9c (1919), Pejzaż łódzki (1931), Kompozycja abstrakcyjna (1933), Pejzaż morski (ok. 1934), Kompozycja unistyczna 14 (1934), cykl Deportacje (1940), Kobieta w oknie (1948). Główne prace teoretyczne: Unizm w malarstwie (1928), Teoria widzenia (1958).