Pojęcia pedagogiczne (wykłady z wszechnicy świętokrzyskiej)

Pojęcie pedagogiki.
Pedagogika nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.
Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się: rodzinę, przedszkole i szkołę. Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.
Celem pedagogiki jest wychowanie człowieka wszechstronnie, harmonijnie rozwiniętego zdolnego do aktywnego udziału w różnych formach życia społecznego.

Problematyka pedagogiki
Cele wychowania to wychowanie w kategorii nawyków wychowanka, postaw czy cech osobowości, które ukierunkowują działalność wychowania np. kształtowanie odpowiedzialności, sumienności, uczciwości.
Tworzenie form organizacyjnych, metod, sposobów i środków, które umożliwiają realizację przyjętych celów. Pedagogika opisuje i wyjaśnia istniejące zjawiska wychowawcze, a także stara się przekształcić rzeczywistość wychowania zgodnie z przyjętym celem i kierunkami rozwoju społecznego.

SZKOŁA
Szkoła ma być miejscem uczenia się życia społecznego i zawodowego. Rezultaty tej pracy edukacyjnej to wiedza, ogólna orientacja w świecie oraz kompetencje.
Szkoła spełnia trzy podstawowe funkcje edukacyjne: wychowawczą (zaspokajanie potrzeb uczniów); kształcącą(uczenie się, zdobywanie umiejętności); opiekuńczą(spełnianie potrzeb dzieci).
Szkoła to typ instytucji społecznej i zarazem podstawowa jednostka organizacyjna systemu oświaty, której zadaniem jest kształtowanie oraz wychowywanie dzieci i młodzieży. Do funkcji szkoły należą: Rekonstrukcyjna (odtworzenie- polega na odtwarzaniu kultury, przekazywaniu uczniom ciągłości dorobku historycznego poprzednich pokoleń); adaptacyjna (polega na przystosowaniu uczniów do zastanych warunków życia społecznego i zawodowego); Emancypacyjna (polega na przygotowani uczniów do aktywności, do dbania o własny rozwój, do przekształcania siebie i otaczającego świata).

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
pedagogika środowisk wychowawczych, zajmuje się badaniem warunków środowiskowych, w jakich przebiegają procesy wychowania człowieka od urodzenia aż do śmierci np. ustala jak organizować środowisko wychowawcze, aby zaspokoić potrzeby wychowanków.

PEDAGOGIKA SPECJALNA
Zajmuje się wychowaniem i nauczaniem osób odbiegających od normy psychofizycznej lub społecznej w stopniu utrudniającym prawidłowy rozwój i współżycie w środowisku społecznym. W skład wchodzi: ped. Niepełnosprawnych: a) ped. Rewalidacyjna (niepełnosprawnych)-oligofrenopedaggika (upośledzenie umysłowe), -tyflopedagogika (niewidomi i niedosłyszący), sudrodopedagogika (głusi i niedosłyszący), -ped. Terapeutyczna lub lecznicza (osoby przewlekle chore, kalekie, agresywne i znerwicowane); b) ped. Resocjalizacyjna (niedostosowanych społecznie) – ped. Szczególnie uzdolnionych

WYCHOWANIE
Całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka i przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Określa się jako:- świadomy proces oddziaływania człowieka czyli system oddziaływań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych; - efekt tego procesu czyli zespół ukształtowanych cech.
Rodzaje wychowania:- naturalne samorzutne, dokonuje się dzięki uczestnictwu dzieci i młodzieży w życiu dorosłych,- organizowane świadomo i celowo na tle procesu wychowania naturalnego, - organizowane celowo w specjalnych instytucjach wychowawczych.
Obejmuje ono:- świadome i celowe oddziaływanie na jednostkę odpowiedzialnych za wychowanie osób;- system wychowania równoległego;- wysiłki człowieka nad kształtowaniem własnej osobowości.
Sfery wychowania: Wych. Umysłowe- działania kształcące i rozwijające aktywność umysłową, rozwój intelektualny, kształtowanie przekonań i postaw, rozwijanie zainteresowań, zachowań zdolności i uzdolnień; wych. Moralne- działania mające na celu ukształtowanie postaw moralnych i interpersonalnych, tak, aby tworzyły pewną całość, i były zgodne z przyjętymi normami społecznymi; wych. Estetyczne- wszystkie działania obejmujące swym zasięgiem sferę emocjonalną, uwrażliwienie człowieka; wych. Fizyczne- działania, które maja na celu podtrzymywania zdrowia, rozwijanie sprawności fizycznej oraz regenerowanie sił.

ZADANIA PEDAGOGIKI WG MUSZYŃSKIEGO można podzielić na trzy grupy: 1. gromadzenie wiedzy o rzeczyw. wychowawczej, rzetelny opis wyników tej obserwacji oraz stwierdzenie jak przebiegają procesy wych. wyrażone w formie zadań sprawozdawczych. 2. uogólnienie zebranych wyników obserwacji, wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wych., formowanie wniosków w postaci zadań ogólnych, przedstawiających prawidłowości procesów wych., wyjaśnianie tych związków, klasyfikacje które z nich odnoszą pożądane skutki, 3. dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcenia rzeczywistości wych. ,ustalenie celów i zasad wychowania, wytyczenie metod postępowania wych. i sprawdzenie ich skuteczności.

FUNKCJE PEDAGOGIKI – diagnostyczna – gromadzenie wiedzy o tym co było lub jest w obiektywnej rzeczyw., stwierdzenia jej obiektywnego stanu; prognostyczna – określenie na podst. poznanych prawidłowości przebiegu zjawisk, przyszłych zmian i rozwoju obiektywnej rzeczywistości; instrumentalno–techniczna – informowanie o sposobach i środkach realizacji zamierzonych celów; humanistyczna – zaspokojenie potrzeb intelektualnych i emocjonalnych człowieka w dziedzinie poznawania obiektywnej rzeczywistości oraz kształtowanie naukowego poglądu na świat.


PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGICZNE
SOCJALIZACJA - [od łac. socialis — społeczny]:
l) ogól działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa; 2) ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.
SAMOWYCHOWANIE - samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów. Rozwijanie w procesie wychowania rodzinnego czy szkolnego motywacji pobudzającej dzieci i młodzież do pracy nad sobą jest działaniem, które zwielokrotnia wpływ wychowawczy rodziny i szkoły.
KULTURA - [łac. cultura — uprawa], ogól stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Współcześnie zaczyna się pojmować k. szeroko, a więc zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno--cywilizacyjne. Przedmiotem niektórych kontrowersji jest obecnie sprawa k. elitarnej i k. masowej. Niektóre koncepcje filozoficzne traktowały k. jako wytwór grup lub jednostek wyjątkowych, o szczególnych predyspozycjach, im też tylko przypisywały zdolność do przeżywania najcenniejszych dóbr kultury, wytworzonych przez ludzkość.
KSZTAŁCENIE - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Rezultatem k. jest -> wykształcenie. Rozróżniamy k. ogólne, które sprzyja opanowaniu wiadomości i sprawności niezbędnych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od ich przyszłego zawodu, i k. specjalne, czyli zawodowe, zapewniające zdobycie kwalifikacji w zakresie jakiejś specjalności zawodowej.
NAUCZANIE - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i przeżywając je w procesie n. kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości. Tak szeroko rozumiane n. umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych\' dyspozycji do uczenia się.
UCZENIE SIĘ - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. U.s. jest jedną z podstawowych form działalności ludzi — prócz pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej. Istnieją różne teorie u.s., jak np. asocjacjonizm, teoria postaci, pawłowizm, operacjonizm; każda z nich ujmuje jakąś stronę tej bardzo zróżnicowanej formy działalności ludzi i zwierząt.
OSOBOWOŚĆ - termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju o., w którym szczególnie ważną rolę grają pierwsze lata życia. Nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do przezwyciężenia wpływ na całe jego życie.
ŚRODOWISKO - całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-oświatowych i instytucjonalnych — w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu ś. jest przestrzenią, w obrębie której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.
CZAS WOLNY - czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych: pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych.
Czas wolny racjonalnie przeznacza się na: l) odpoczynek, tj. regenerację sił fizycznych i psychicznych,2) rozrywkę, która sprawia przyjemność,3) działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym,4) rozwój. zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną, techniczną, naukową czy sportową.