Piramowicz Grzegorz - biografia

Piramowicz Grzegorz (1735-1801), ksiądz, pedagog, działacz oświatowy, pisarz. Autor podręczników i rozpraw pedagogicznych. W latach 1754-1773 członek zakonu o.o. jezuitów, po jego kasacie proboszcz w Kurowie, Końskowoli i Międzyrzeczu Podlaskim. Nauczyciel w kolegiach zakonnych.

Pracownik Komisji Edukacji Narodowej od jej powołania, był współtwórcą nowoczesnego ustawodawstwa szkolnego, w latach 1775-1787 sekretarzem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, wizytatorem. Członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Autor prac: Powinności nauczyciela (1787), Nauka obyczajowa dla ludu - fragment Elementarza dla szkół parafialnych (1785, wydanie osobne 1800), podręcznika Wymowa i poezja (część 1-2 1792, część 3 1819). Publikował wiersze okolicznościowe w Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych (1771-1776).

Zwolennik i teoretyk literatury polskiego rokoka. W serii Biblioteki Narodowej ukazały się Powinności nauczyciela oraz wybór mów i listów (1958).
Komisja Edukacji Narodowej, właściwie Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca, podległy królowi, państwowy zarząd nad oświatą w Polsce. Pierwsza w Europie państwowa instytucja oświatowa o charakterze odrębnego ministerstwa, której podlegały wszystkie szkoły od akademii do szkół parafialnych, z wyjątkiem Szkoły Rycerskiej.

Powstanie KEN

Utworzona na mocy uchwały Sejmu z 14 X 1773. Powstanie KEN wiązało się z kasacją zakonu Jezuitów, który skupiał w swych rękach całe niemal szkolnictwo Rzeczpospolitej. Na jej potrzeby przeznaczono majątki po skasowanym zakonie. Przejąwszy sieć szkół jezuickich i opierając się na ich funduszach KEN przeprowadziła zeświecczenie szkolnictwa, zarówno w doborze zespołu nauczającego, jak i przedmiotów nauczania.

Przeprowadzone reformy

Akademię Krakowską i Wileńską poddano gruntownym reformom, z sekularyzowano programy nauczania i grono pedagogiczne, jako obowiązujący język wykładów wprowadzono język polski, rozbudowano badania matematyczno-przyrodnicze. Zmieniając ich nazwy na Szkołę Główną Koronną w Krakowie i Szkołę Główną Litewską w Wilnie KEN zleciła akademiom zwierzchnictwo nad szkołami średnimi i przygotowywanie dla nich kadry nauczycielskiej. Podjęła próby stworzenia uniwersytetu w Warszawie.

Pod kierownictwem KEN pozostawały 74 szkoły średnie, podzielone na 10 szkół wydziałowych i podlegające im szkoły podwydziałowe. Komisja opracowała dla nich nowe programy, w których duży nacisk położono na nauki ścisłe, poznanie języka polskiego, historii i geografii ojczystej oraz etyki świeckiej, ograniczono natomiast rolę łaciny i usunięto teologię.

KEN zainicjowała zakładanie szkół elementarnych, zwanych parafialnymi, udostępniając je dzieciom chłopskim. Z powodu braku odpowiednich funduszy własnych podjęła nieudaną próbę opodatkowania na rzecz szkolnictwa elementarnego probostw. Fiasko tego doświadczenia kazało Komisji poprzestać na zaleceniach dla działających już szkół wiejskich. KEN żywo interesowała się ich losem, przystępując do wydawania specjalnie dla nich opracowanych podręczników.

Po raz pierwszy w Polsce zorganizowała seminaria nauczycielskie, które miały uniezależnić szkolnictwo od nauczycieli duchownych (księży i zakonników). KEN zajęła się opracowaniem nowoczesnych podręczników. Powołane przez Komisję w 1775 Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, złożone z pedagogów i uczonych, opracowało 27 nowych podręczników, w większości dla szkół średnich, ale także m.in. Gramatykę języka polskiego i Elementarz.

Czołowe postacie związane z KEN

W 1783 KEN ogłosiła zbiór przepisów regulujących pracę szkół, których podstawy opracował H. Kołłątaj. Głównymi działaczami KEN byli: A.K. Czartoryski, I. Potocki, M. Poniatowski, A. Zamoyski, a współpracownikami: G. Piramowicz, H. Kołłątaj, K. Narbutt i A. Popławski.

KEN istniała do połowy kwietnia 1794, jej działalność stanowiła jedno z największych osiągnięć kulturalnych Polski czasów Oświecenia. Pod względem poziomu i organizacji szkolnictwa Polska znalazła się w czołówce krajów europejskich, jako pierwsza wcielała w życie nowe idee pedagogiczne. KEN dążyła do zmniejszenia różnic stanowych w oświacie, zajęła się domowym wychowaniem dziewcząt. Domagając się wychowania patriotycznego wpłynęła na kształtowanie się nowoczesnej świadomości obywatelskiej i narodowej.

Jezuici

Zakon Kościoła katolickiego założony przez byłego oficera, Hiszpana, I. Loyolę w 1534. Podstawą reguły zakonu uczynił surowe posłuszeństwo dogmatom i prawu kościelnemu, wyrzeczenie się wszelkiej wolności osobistej, bezgraniczne zaufanie do Kościoła i papieża, w myśl hasła: Sentire cum Ecclesia (Zawsze z Kościołem). Zgromadzenie jezuitów zostało zatwierdzone bullą papieską Regimini militantis eclesiae przez Pawła III w 1540. Jako cel działalności jezuici postawili sobie walkę z reformacją oraz wszelkimi przejawami odstępstwa od oficjalnych zasad wiary dla umocnienia władzy papieskiej.

Obok trzech zwykłych ślubów zakonnych jezuici składają ślub bezwzględnego posłuszeństwa papieżowi. Zakon jezuitów wcielił w życie ideę żołnierzy Chrystusowych ("militia Christi"), w walce o dobro Kościoła rzymskiego stawali zawsze na najbardziej zagrożonych pozycjach. Byli spowiednikami i powiernikami królów i książąt, a zwłaszcza dam dworu. Do największego rozkwitu doszedł zakon w okresie kontrreformacji, w w. XVII, opanował szkolnictwo średnie i wyższe, trzymając je w rękach przez kilka stuleci. Wykazywał niezwykłą gorliwość w duszpasterstwie robotników, występując nieraz w roli trybunów ludowych.

Szczególne zasługi jezuitów dla Kościoła podkreślał papież Urban VIII, w swojej bulli z 1623 zaliczył I. Loyolę w poczet świętych kościoła. Celem rzetelnej służby papiestwu jezuitów obowiązywała zasada kosmopolityzmu, realizowana w praktyce przez częste zmienianie miejsca zamieszkania, oderwanie od rodziny, środowiska i narodu. Jezuicki kosmopolityzm napotykał na zdecydowany sprzeciw monarchii absolutnych. W 1759 zostali wypędzeni z Portugalii, w 1764 z Francji, w 1767 z Hiszpanii i Neapolu. Pod naciskiem wielu rządów, papież Klemens XIV bullą Dominus ac Redemptor z 1773 zarządził kasatę zakonu.

Za zgodą carycy Katarzyny II zakon przetrwał jedynie na terenie Rosji do chwili gdy Pius VII bullą Sollicitudo omnium ecclesiarum z 1814 przywrócił istnienie zakonu w całym Kościele. Aktualnie jezuici prowadzą własne uniwersytety oraz seminaria wychowujące elitę duchowieństwa. Wydają własne czasopisma w 50 językach, mają własne rozgłośnie radiowe i ośrodki telewizyjne. Nadal zajmują się zwalczaniem wszelkiej opozycji wobec papieża, zarówno w płaszczyźnie teologicznej, jak i społecznej.

Zakres działalności

Stworzyła jednolity system szkolnictwa o układzie hierarchicznym, począwszy od szkół elementarnych, przez podwydziałowe i wydziałowe, po Szkoły Główne w Krakowie i Wilnie. Najważniejsza rola w tym systemie przypadła szkołom głównym, będącym w XVIII w. w stanie upadku.