XIX i XX wieczne filozofie rasistowskie

XIX i XX wieczne filozofie rasistowskie
(Gobineau, Chamberlain, Lapouge)

Rasa to systematyczna grupa w obrębie gatunku ludzkiego wyróżniona na podstawie cech dziedzicznych, np. kształtu czaszki, nosa, układu żuchwy, barwy skóry i włosów, ogólnych proporcji szkieletu i innych cech, też fizjologicznych i biochemicznych, jak grupy krwi. Wyróżnia się ogólnie rasę białą, czarną i żółtą. Z pomieszania ras biorą się mulaci (biała+czarna), metysi (biała z żółtą, czarna z żółtą).
Od słowa rasa pochodzi rasizm, czyli teoria oparta na pseudonaukowych przesłankach o rzekomej niższości jednych ras względem drugich, oparta dalej na twierdzeniu o niepełnowartościowości biologicznej, społecznej, intelektualnej ras ludzkich, w szczególności o niższości ras kolorowych w stosunku do ludności białej rasy, lub też wszystkich innych ras w stosunku do rasy germańskiej.

Główne tezy rasizmu sprowadzają się do przekonania, że:
Istnieją rasy wyższe o wielkich zdolnościach kulturotwórczych i stąd są one predestynowane do roli władców i organizatorów i rasy niższe niedorozwinięte i zdegenerowane;
Różnice psychiczne między rasami są zdeterminowane genetycznie jak w odniesieniu do barwy skóry i innych cech fizycznych;
Krzyżowanie się ras jest szkodliwe, a w interesie kultury ludzkiej leży by rasy wyższe utrzymywały czystość krwi, by były nieskalane żadnymi domieszkami.

Rasizm społeczną podstawę miał i ma w etnocentryzmie, nacjonalizmie, a także w fanatyzmie religijnym.

Rozwój myśli rasistowskiej
Francuski dyplomata - Joseph Arthur Gobineau (1816-1882), jest jednym z pierwszych twórców kierunku rasowo-antropologicznego. Jego praca z XIX wieku "Essai sur l'inegalite des races humaines", w której to zawarł tezę o wyższości rasowej Germanów stała się punktem wyjścia teorii rasistowskich.
W XIX wieku angielski przyrodnik Charles Robert Darwin (1845-1912) opublikował swe dzieło "O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o przeżywaniu doskonalszych ras w walce o byt". Przedstawiona teoria ewolucji odegrała ogromną rolę w rozwoju myśli naukowej w biologii i innych naukach. Znajdowała się tam nie tylko koncepcja powstania gatunku, lecz również walki o byt. Darwin uznał, że dobór naturalny może selekcjonować nie tylko osobniki lepiej przygotowane do warunków środowiska, ale także preferuje lepiej przystosowane rasy. Konkurencja między nimi jest motorem postępu w dziejach człowieka, ponieważ zwycięskie rasy roznoszą po całym świecie swe wyższe cechy.
Houston Stewart Chamberlain (1855-1927) - niemiecki filozof pochodzenia angielskiego, stworzył zaś teorię o wyższości rasy aryjskiej, która później została wykorzystana do stworzenia nazistowskiej ideologii III Rzeszy.
W czasie II wojny światowej Adolf Hitler i jego reżim znaleźli w rasizmie usprawiedliwienie zbrodni ludobójstwa - zwłaszcza masowej eksterminacji Żydów. Porażka nazistów w wojnie jest równoznaczna z upadkiem teorii o wyższości rasy aryjskiej.
Najdłużej rasizm zachował się w postaci apartheidu w RPA i polegał na skrajnej segregacji rasowej i dyskryminacji ludności nie-białej. Do upadku tej doktryny znacznie przyczynił się przywódca Murzynów w RPA - Nelson Rolihlala Mandela, a jego dojście do władzy w roku 1991 uznawane jest za koniec apartheidu.
Współcześnie popularna jest forma rasizmu, nie czyniąca podziałów w obrębie rasy białej, lecz głosząca jej wyższość nad rasami "kolorowymi" - zwłaszcza Murzynami.
Rasizm został potępiony przez wiele organizacji międzynarodowych. W roku 1948 Deklaracją Praw Człowieka ONZ, 1951 i 1964 przez UNESCO. Zgromadzenie Ogólne ONZ w roku 1975 uchwaliło rezolucję o wzmożeniu działalności ONZ przeciw wszelkim formom rasizmu i dyskryminacji rasowej.
Rasizm jest to doktryna, oparta na pseudonaukowej tezie o nierówności ras ludzkich, głosząca, że rasy nie dzielą się wyłącznie ze względu na cechy somatyczne (budowę ciała, kolor skóry, etc.), ale również i psychiczne. Dostarcza ona uzasadnień teoretycznych do poglądu o panowaniu "ras wyższych" nad "rasami niższymi". Jednakże argumenty z dziedziny genetyki, antropologii, psychologii, czy historii kultury, przytaczane na poparcie tych poglądów nie znalazły potwierdzenia w wynikach wielu przeprowadzonych testów, i można bezspornie twierdzić, że mają one podłoże społeczno-ekonomiczne, a nie genetyczne. Nie znalazły również poparcia próby wykazania, że krzyżowanie się ras ma ujemne skutki biologiczne, czyli że potomstwo przedstawicieli różnych ras jest umysłowo, lub fizycznie mniej sprawne, niż potomstwo pary tej samej rasy.
Mimo tego, rasizm głosi, że mieszanie się nacji ma ujemny wpływ na społeczeństwo, i w rezultacie prowadzi do jego rozpadu. Zgodnie z tym przekonaniem konieczna jest dbałość o czystość rasową oraz działania mające służyć ścisłej segregacji.

Rasizm (Gobineau, Chamberlain, Lapouge)
Rasizm znany był już od dawna, ale dopiero u schyłku XIX wieku stał się ważnym składnikiem doktryn politycznych. Wydarzyło się tak dzięki bardzo szybkiemu rozwojowi socjologii, która w drugiej połowie XIX wieku była w centrum zainteresowania naukowców, filozofów i polityków. Dzięki Comte'owi, Drkheim'owi i Marksowi dobyła uznanie i popularność.
Główne założenia rasizmu można umieścić w 3 punktach:
1) istnieją rasy wyższe, posiadające wyjątkowe zdolności kulturotwórcze, dzięki czemu są predestynowane do funkcji władczych, organizatorskich, i rasy niższe, psychicznie niedorozwinięte i zdegenerowane
2) wszelkie różnice psychiczne między rasami są wrodzone i genetycznie uwarunkowane, podobnie jak różnice w kolorze skóry i innych cechach fizycznych
3) z pt. 2 można zatem wysnuć wniosek, iż krzyżowanie ras jest na ogół szkodliwe, w interesie kultury leży, by rasy wyższe utrzymywały czystość krwi.
Na podstawie rasizmu, kształtują się niestety również postawy społeczne np.: etnocentryzm, nacjonalizm i szowinizm oraz polityka imperializmu. We wszystkich odmianach tego kierunku (rasowo-antropologicznego przyp. aut.) duże znaczenie odgrywała swoista historiozofia i mitologia historyczna (vide III Rzesza).
Na rasizm XIX i XX wieczny największy wpływ wywarła trójka myślicieli: hr. Artur Gobineau (1816 -1882), Houston Steward Chamberlain (1855 - 1927) oraz Georges Vacher de Lapouge.
hr. Artur Gobineau (1816 -1882)
Ten francuski arystokrata był pierwszym bardziej znanym pisarzem, który sformułował rasistowską "filozofię dziejów". Był również twórcą nowożytnej teorii społeczeństwa opartej na koncepcji ras oraz autorem słynnego traktatu pt. "Szkice o nierówności ras ludzkich" (Essai sur l'inegalit des races humaines, 1853 - 1855).
Gobineau starał się "odkryć" coś co było chemią ras, geologią moralną rasizmu. Snuł rozważania nad upadkiem społeczeństw ludzkich i ich kultur. Owe rozważania doprowadziły go do wniosku, iż przyczyna upadku tych społeczeństw nie tkwi ani w determinizmie geograficznym (ponieważ nawet najbardziej sprzyjające warunki same przez się nie wystarczają do powstania i rozwoju kultury), ani w środowisku społecznym, tj. ustroju i instytucjach (ponieważ nawet najlepsze instytucje i ustroje, nadane społeczeństwom rasowo niższym nie są w stanie uszczęśliwić ich wysokim poziomem kulturalnym). Dla Gobineau jedynym czynnikiem tłumaczącym rozwój lub upadek społeczno-kulturowy jest czystość rasowa lub rodzaj aliażu rasowego danego społeczeństwa. Tylko przy takim założeniu można wyjaśnić bieg ludzkich dziejów. Nierówność ras wystarcza - pisał Gobineau - by wyjaśnić cały łańcuch dziejów poszczególnych narodów.
Rozwój społeczeństwa jest zależny od czystości rasy i jego wrodzonych zdolności. Już w dawnych czasach nastąpił podział ludzkości na trzy podstawowe rasy: białą, żółtą i czarną. Podział ten nie był tylko i wyłącznie następstwem różnic w barwie skóry. Rasa biała aryjska składała się wprawdzie z wysokich blondynów (czyli blondyni jak Hitler, a wysocy jak Goebbels) o niebieskich oczach, ale ważniejsze były, występujące u jej przedstawicieli cechy psychiczne: mała zmysłowość, wysoki stopień inteligencji, energia, talent organizowania zarówno świata wewnętrznego jak i zewnętrznego, poczucie honoru, bezinteresowność, odwaga, zmysł ładu i harmonii. Innymi słowy rasa biała to rasa panów, urodzonych rządców, twórców i moderatorów politycznego porządku. Tych predyspozycji brakowało innym rasom. Rasa żółta to rasa męska. Jej właścicieli cechuje: średni wzrost i ciemne oczy, wytrwałość, trzeźwość (wewnętrzna, trzeźwość umysłu), praktyczność, brak fantazji, przeciętna inteligencja. Jest to rasa urodzonych kupców. Dla odmiany, rasa czarna to rasa kobiecą. Jej przedstawiciele są zmysłowi, obdarzeni fantazją i wybitnymi uzdolnieniami estetycznymi, ale zarazem niezdolni do organizowania procesów wewnętrznych i zewnętrznych, mało twórczy, słabi wolą.
Z tych trzech podstawowych ras, ukształtowanych na początku dziejów i dysponujących określonymi właściwościami fizycznymi i duchowymi wg Gobineau tylko rasa biała uczestniczyła w przeszłości jako czynnik tworzący wysokie formy kultury i politycznej dojrzałości.
Gobineau jako pierwszy zauważył, że historia jest historią mieszania się ras. Twierdził, że jedynie Indie i Chiny zachowały czystość rasową, o czym może świadczyć niezmienność kultury i instytucji w tych krajach. Natomiast dzieje rozprzestrzeniania się i mieszania rasy aryjskiej są długie i skomplikowane. Wiodły one - wg Gobineau - od podbojów na Wschodzie w odległej starożytności do procesów mających miejsce u progu współczesności. Rasa biała stworzyła - z myślą o zabezpieczeniu czystości własnej krwi - hinduski system kastowy, i dała początek cywilizacji chińskiej. Zasługą aryjczyków było położenie fundamentów pod cywilizację semitów, a następnie stworzenie arystokratyczno-heroicznej Grecji. Biali nadali kształt wspaniałej republice rzymskiej. Ludność aryjska otworzyła też wrota do rozkwitu kultury teutońsko-germańskiej. Germanie tworzyli niegdyś czystą rasę aryjską, byli w wiekach średnich budowniczymi arystokratycznego ustroju Europy zachodniej. Potem jednak, rozszerzając swe panowanie, zmieszali się w Anglii i Skandynawii z Finami, zaś na Wschodzie ze Słowianami. Słowianie jak dowodził Gobineau to ludy zdegenerowane, najbardziej rasowo wymieszane.
Gobineau swoją teorię mieszania się ras wykorzystał do uzasadnienia potrzeby restauracji rządów arystokratycznych, a także do krytyki demokracji. Kontynuując swe rozważania., Gobineau doszedł do wniosku, że mieszanie się z ludami o niższej rasie nie wyszło Germanom na dobre. Przestali być arystokratami. Ze zmieszania się aryjczyków z niższymi rasami tubylczymi powstała burżuazja, z niższych ras tubylczych rekrutuje się lud. Coraz mniej zatem w Europie elementów czystości rasowej. Mieszając się na przestrzeni dziejów z rasami niższymi, rasa biała zatraciła stopniowo swe uzdolnienia i naturalne predyspozycje. Skutki nie dały na siebie długo czekać. Szerzy się demokracja (której fundatorami są przede wszystkim Żydzi) i w jej efekcie - zastój w kulturze.
Choć Gobineau był Francuzem i nawet nie przyznawał Niemcom najwyższych właściwości rasowych, właśnie w Niemczech uzyskał wielka popularność. Przełożono jego traktat na język niemiecki, założono stowarzyszenie miłośników Gobineau, utworzono w Strasburgu muzeum jego imienia. Wielkim propagatorem myśli tego autora był znany antropolog i historyk, Ludwig Schemann.
Georges Vacher de Lapouge
Teorię stworzoną przez Gobineau rozwinął Lapouge, dochodząc jednak do wniosków jeszcze bardziej drastycznych.
Podobnie jak jego poprzednik, Lapouge, opierając się na wynikach antropologii, podzielił ludność Europy na rasy: aryjską (nordycką), alpejską i śródziemnomorską. Starał się wykazać, że wszystkie osiągnięcia związane z kulturą i doskonaleniem organizacji politycznej pochodzą od rasy białej - aryjskiej. Zgadzał się z Gobineau w kwestii upadku kulturowego społeczeństw poprzez mieszanie się ras. Lapouge uważał, że we wszystkich krajach - z wyjątkiem anglosaskich, rasa biała jest już w mniejszości, przy czym elementy rasowo niższe górują już nad ogółem nawet w warstwach wyższych. Triumf miernoty, kariera haseł socjalistycznych, wzrost politycznej demagogii, zanik twórczego rozmachu, marazm, to symptomy rozpoczynającego się kryzysu kultury zachodniej. Jest tak dlatego, ponieważ życiem społeczeństw ludzkich kieruje prawo szybszego niszczenia i zanikania elementów rasowo doskonalszych.
Houston Steward Chamberlain (1855 - 1927)
U schyłku XIX wieku, silnie powiązany z romantyzmem, szerzył się w Niemczech rasizm. Znalazł tutaj wdzięczne pole w polityce. Wyzwolił się także od pesymizmu, co po sukcesach cesarskiej Rzeszy Bismarcka nie dziwi. Charakterystycznym dla niemieckiego rasizmu było m. in. to, że od początku nasiąkał treściami antyżydowskimi. Dowodzi tego popularność pisarstwa Wilhelma Marra, Ottona Ammona, Heinricha Classa, Juliusa Langbehna, Wernera Sombarta, Heinricha von Treitschkego i innych.
Największą sławą cieszył się Houston Steward Chamberlain. Naturalizowany w Niemczech syn angielskiego admirała, zięć Ryszarda Wagnera, który znalazł wielkiego adoratora swych teorii w osobie Adolfa Hitlera, oraz który został uznany za jednego z głównych "proroków" Trzeciej Rzeszy. Jego główne dzieło "Podstawy XIX wieku" (Die Grundlagen des 19. Jahrhunderts, 1899) zyskało ogromną popularność w Rzeszy. doczekało się jeszcze w Niemczech cesarskich jedenastu wydań, z których część była wydaniami "narodowymi", czyli masowymi i tanimi, bo subsydiowanymi przez państwo. Praca Chamberlain zawierała najpełniejszy przed 1925 r. (kiedy to ujrzał światło dzienne pierwszy tom Mein Kampf) wykład historiozofii ras.
Chamberlain zdawał sobie sprawę, że jego teoriom jest daleko do naukowości. W przedmowie tej książki oświadczał: To o czym tu piszę,, jest moim przeżyciem. Dodawał, że pisaniu o przeszłości nigdy nie może towarzyszyć obiektywizm, gdyż historia musi być oceniana z punktu widzenia wartości współczesnych piszącemu. Chamberlain w swojej teorii kładł mocniejszy niż Gobineau nacisk na element psychiki ludzkiej, "badał typy a nie gatunki", wolał Kanta od Darwina. Większość ludzi w ogóle nie ma rasy i żyje w chaosie, gdyż pozbawiona jest świadomości więzów rasowych. Odpowiadając na tytułowe pytanie o źródła XIX wiecznej cywilizacji, Chamberlain twierdził, że jest ona syntezą i stanowi najwyższe uogólnienie wcześniejszych kultur: dorobku Greków, Rzymian, Żydów i Teutonów. Grecy nauczyli ludzi kochać filozofię, poezję, sztukę; Rzymianie stworzyli świetne imperium, byli fundatorami idei obywatelstwa i społecznego hierarchicznego ładu, zasłużyli się jako kodyfikatorzy praw. Żydzi z kolei dali ludzkości judaizm, a w konsekwencji chrześcijaństwo, ze wszystkimi jego złymi i dobrymi akcesoriami. Germanie natomiast wykorzystali te osiągnięcia do budowy fundamentów swojej kultury, na których zbudowali cywilizację nowoczesną, doskonałą. Germanie, jak dowodził Chamberlain, są duszą naszej kultury. U Chamberlaina pojęcie Germanów pojawiało się w dwóch wersjach - wersji szerokiej, która obejmowała również Celtów i Słowian, i wąskiej, tacytowskiej, która stawiała znak równości między Germanem a Niemcem. Manipulowanie tym pojęciem zawiodło Chamberlaina do ciekawych wniosków. Otóż w Niemczech - stwierdzał Chamberlain - rasa teutońska zachowała się w najczystszej postaci. Germanie przebudzili się do światowego przeznaczenia w średniowieczu, w walce z Kościołem i jego sługusami (takimi jak Karol Wielki czy Dante Alighieri). Kształtowanie się wielkości Niemców szło w parze z rozwojem antysemityzmu. Chamberlain miał optymistyczną wizję przyszłych Niemiec, ale pod warunkiem, że będą z należytym pietyzmem kultywować przynależność do swojej rasy i czy będą świadomi jej wyższości, zwalczając wrogów. Głównym wrogiem rasy teutońskiej byli wg Chamberlaina oczywiście Żydzi, którzy są odpowiedzialni za wszytkie klęski i katastrofy w dziejach. Rasa uzdolniona, ale niezmiennie działająca w sposób destrukcyjny. O sukcesie misji niemieckiej zadecyduje zatem skuteczność środków, które zostaną zastosowane w śmiertelnym starciu z Żydami.
Jest zrozumiałym, że do tej tezy nawiąże hitlerowska propaganda, wykorzystując ją jako uzasadnienie polityki dyskryminacji i eksterminacji innych narodów, mniej wartościowych rasowo
Niewątpliwie na kształt powyższych teorii miała wpływ atmosfera schyłku XIX wieku, wraz ze swoim dekadentyzmem i przekonaniem o bliskim końcu cywilizacji zachodniej. Natomiast na poglądach Chamberlaina swe piętno odcisnęła jego zafascynowanie kulturą i historią niemiecką, a także bliskość zięcia, Ryszarda Wagnera, który w jakiś sposób wpływał poprzez swą muzykę i poglądy na wielu ludzi mu współczesnych. Niestety po tylu latach podobne teorie nadal zdobywają wielu zwolenników w pewnych kręgach ludzi...



Literatura:
- Roger Eatwell "Faszyzm. Historia"
- H. Olszewski, M. Zmierczak "Historia doktryn politycznych i prawnych"
- N. Davies "Europa"
- Jones – Historia świata od roku 1917
- Woord – Rasizm a cywilizacja
- Encyklopedia Brytyjska
- Internet

Opracował:

TH-11