Doktryny polityczne i ekonomiczne XIX i XX wieku -w pigułce

Główne doktryny polityczne l ekonomiczne XIX l XX w. Europejska myśl polityczna XIX i XX w.
1. Co to jest myśl polityczna?
Myśl polityczna to idea (ideologia), stanowiąca efekt zmian społeczno - kulturowych1.
Wiek XIX

2. Czynniki zmian ideologicznych w XIX w.:
a) eksplozja demograficzna ( pierwsza pół. XIX w.) na zachodzie Europy (wzrost 4-5 krotny wobec minionych stuleci, w których przyrost naturalny był niski, ale stabilny)

* Przyczyny wzrostu demograficznego w XIX w.:
- postęp medycyny (wydłużenie życia) - szczepionka na ospę2, która dawniej dziesiątkowała ludność Europy (i nie tylko)
- upowszechnienie higieny (wcześniej strach przed kąpielą, bo można się przeziębić; nie noszono
bielizny - bogaci zmieniali stroje, ale nie bieliznę; ubrania się niszczyły)
- powoli zanika popularność alkoholu w Europie (wcześniej woda była nie przegotowywana, pito ją z tych samych źródeł, co zwierzęta, stąd popularność piwa i wina)
- na początku XIX w. średnia długość życia Europejczyka wynosiła ok. 30 lat; w ciągu zaledwie 50 lat wzrosła do około 50, a następnie ciągle rosła
- uwolnienie chłopów do pańszczyzny - chłop potrzebował teraz siły roboczej, której wynająć nie mógł, stąd też starał się mieć jak najwięcej dzieci, stanowiących najtańszą siłę roboczą

b) osłabienie pozycji ekonomicznej ziemiaństwa
- chłopi dużo produkują (kryzys nadprodukcji)
- wzrost liczby inteligencji (potrzeba wykwalifikowanych pracowników (inżynierów, nauczycieli, lekarzy, prawników)
- inteligencja staje się czynnikiem, wywołującym ferment umysłowy (o pozycji społecznej w XIX w. decydowało pochodzenie lub pieniądze, a inteligencja nie posiadała majątków i na ogół była pochodzenia plebejskiego, stąd tak duża niechęć inteligencji do otaczającego ją świata
- inteligencja silnie oddziałuje na ludzi
- dominują wśród niej poglądy radykalne

c) osłabienie życia religijnego w Europie (pierwsza połowa XIX w.)
- dotyczyło wszystkich wyznań, a zwłaszcza protestanckiego (ale i judaizmu, islamu, prawosławia)
- przejawiło się zmniejszeniem wpływu duchowieństwa na życie społeczne
- procesy laicyzacyjne widoczne wśród inteligencji miejskiej i robotników przemysłowych (ci ostatni dopiero w drugim pokoleniu, bo pierwsze, przybyłe ze wsi, wierne było jeszcze tradycjom wyniesionym z rodzinnych wsi)
- dla inteligencji modnym było nie być związanym z żadną religią

1 (posłuż się przykładami: scenka z dyskoteki - podrywanie „panienki", lub kandydującego do sejmu, samorządu itp i ich cele rzeczywiste.).
2 Ospa - dawniej „oszpa" - stąd oszpecić
- w XIX w. księża wiejscy dążą do paternalizmu, bo znikniecie feudałów (i słabnięcie pozycji ziemiaństwa), otworzyło im drogę do zajęcia na wsi miejsca dawnych panów feudalnych (co drażniło inteligencję)
- inteligencja podejmowała wszystkie doktryny i myśli polityczne XIX w.

d) procesy urbanizacyjne i związane z tym migracje ze wsi do miast

e) działalność tajnych stowarzyszeń
- spiski
f) moda na „egzotykę"
- wśród elit wypadało należeć do loży masońskiej
g) równouprawnienie Żydów w Europie
- wcześniej byli grupą pogardzaną
- wykonywali te czynności, które nie przystawały chrześcijanom
- ówczesna sytuacja Żydów europejskich przypominała tę, w jakiej znaleźli się Murzyni w USA, gdzie dopiero po zniesieniu niewolnictwa nasiliły się ruchy rasistowskie (wcześniej dość powszechnie użalano się nad nimi); podobnie z Żydami w Europie (wcześniej traktowano ich europejską diasporę jako dziejowa krzywdę), a w XIX w., wraz z ich równouprawnieniem, które stworzyło im szansę awansu społecznego (zostawali bankierami, inteligentami), narodziło się zjawisko antysemityzmu
h) kolonializm europejski
- był wymuszony, bo pojawił się wraz z pogorszeniem się sytuacji społeczno - gospodarczej w kraju
ojczystym
3. Twórcy XIX - wiecznej myśli politycznej
a) Liberalizm:
1. Jeremy Bentham (1748- 1832)
2. Beniamin Constant (1767 - 1830)
3. John Stuart Mili (1806-1873)
4. Dawid Ricardo (1772 - 1823)
5. Adam Smith (1723 - 1790)
6. Alexis de Tocqueville (1805 - 1859)
Liberalizm:
Pojęcie to wywodzi się z języka hiszpańskiego i zostało ukute w okresie wojen napoleońskich od „Liberales" (Wolnościowcy), ugrupowania dążącego do wypędzenia francuskich okupantów. „Liberales" chcieli też modernizacji państwa hiszpańskiego w duchu demokratycznym (konstytucja, ograniczenie wpływów Kościoła). Po upadku Napoleona l w Hiszpanii przywrócono jednak ustrój monarchistyczny, a partia „Liberales" przeszła do opozycji. W 1820r. „Liberales" wzniecili powstanie w Kadyksie. Chwilowy sukces i ogłoszenie konstytucji, zakończył się jednak ich klęską. Przegrana i upadek „Liberales" szybko rozeszły się po Europie, a nazwa ugrupowania stała się emblematem wszystkich tych, którzy dążyli do wolności i odrzucali wpływ Kościoła na życie społeczne. Liberałowie krytykują bowiem Kościół, a doktryny liberalne zbieżne są z doktrynami protestanckimi.
Liberalizm to pojęcie porządkujące, stanowiące ramę dla różnych doktryn. W socjologii i politolog ii wyróżnia się głównie liberalizm ekonomiczny i polityczny. Pod pojęciem tym kryją się:
- wiara w postęp
- indywidualizm
- preferowanie praw wolnościowych
- afirmacja własności prywatnej
- dążenie do ograniczenia roli państwa (państwo jest złem koniecznym)
Charakterystyczne dla liberalizmu były poglądy Anglika Jeremy'ego Benthama, którego naczelną dewizą było hasło: „Jak najwięcej szczęścia dla jak największej ilości ludzi".
Według Benthama przyjemność to:
- intensywność
- długotrwałość
- pewność
- głębokość
- płodność
- czystość
- rozciągłość
Bentham o państwie i społeczeństwie:
- celem każdego rządu jest troska o własny interes
- musi być ciągła presja na rząd, by czuł możliwość poniesienia kary
- stosunki pomiędzy rządzącymi a rządzonymi muszą być bardzo dokładnie określone przez prawo
- ograniczenie praw monarchy (angielskiego)
- należy skrócić kadencję angielskiego parlamentu
- należy wprowadzić powszechne prawo wyborcze
- społeczeństwo nie istnieje - to tylko zbiór jednostek (jednostka to jedyny konkret)
- zawsze będą biedni i bogaci, bo ludzie są nierówni
- nędza to zjawisko negatywne, ale nędza rozumiana była przezeń jako stan cierpienia fizycznego
- obowiązkiem rządu jest walka z nędzą poprzez nowe miejsca pracy, a pieniądze na te cele miały pochodzić z opodatkowania najbogatszych, by nie popadli w luksus
- luksus wg Benthama jest szkodliwy i niemoralny
b) Konserwatyzm:
1. Edmund Burkę (1729-1797)
2. Joseph de Maistre (1753 - 1821)
3. Luis de Bonald (1754 - 1840)
4. Friedrich Schlegel (1772 - 1829)
5. Friedrich von Hardenberg (Novalis) (1772 - 1801)
6. Adam Muller (1779 - 1829)
7. Juan Donoso Cortes (1809 - 1853)

Konserwatyzm (z łac. conservare - dążyć do zachowania, obrony, ocalenia) to pojęcie określające jeden z najważniejszych nurtów nowożytnej myśli politycznej. Powstał w XVIII w., dojrzewał na tle wydarzeń związanych z Wielką Rewolucją Francuską, a główne założenia tego nurtu były kształtowane i rozwijane w XIX w. Termin konserwatyzm określa też rodzaj postawy przyjmowanej wobec rzeczywistości społeczno - politycznej. Postawa ta jest odbiciem założeń nurtu filozoficznego w praktyce. Konserwatyzm jako myśl polityczna był odpowiedzią na nowożytne idee zmiany społecznej, zwłaszcza te wyrastające ze spojrzenia na człowieka jako indywidualna jednostkę, której przynależy wolność i samodzielność. Wskazanie twórcy tego nurtu jest niemożliwe, a jego prekursorów znajdujemy już na przełomie XVI i XVII w. w Anglii u schyłku epoki elżbietańskiej (Richard Hooker 1554 - 1600, czy późniejszy Thomas Hobbes 1588 - 1679).
Główne założenia / cechy konserwatyzmu:
- rzeczywistość jest autonomiczna, człowiek zastał konkretne realia l tylko w ograniczony sposób może je współtworzyć
- świat l człowiek charakteryzują się niedoskonałością, a idea perfekcji jest z góry skazana na niepowodzenie
- człowiek jest częścią większej całości, a nie wyizolowana jednostką
- przywiązanie do religii l tradycji jest podstawą ładu społecznego
- społeczeństwo traktowane jest przez konserwatystów jako organiczna całość, wyrosła na przeszłych pokoleniach l dająca początek przyszłym
- trwanie jest wartością samą w sobie, a jeśli zmiana, to raczej ewolucyjna niż rewolucyjna
-wartości są absolutne, nie podlegają relatywizacji
- zobowiązania mają pierwszeństwo przed uprawnieniami
c) Socjalizm
1. Claud HenriSaint-Simon (1760-1825)
2. Charles Fourier (1772 - 1837)
3. Robert Owen (1771 - 1858)
4. Karl Heinrich Marks (1818-1883)
5. Fryderyk Engels (1820 - 1895)

Socjalizm (od łac. socialis - towarzyski) to najprężniej rozwijająca się myśl polityczna XIX w. Socjalizm charakteryzuje wspólnotowa wizja społeczeństwa (poza anarchistami), uwypuklenie postulatu równości społecznej (także równości materialnej) oraz demokratyzm.
Rozwój socjalizmu to czas zwycięstwa gospodarki kapitalistycznej pierwszej połowy XIX w., kiedy to stało Się jasne, że powrót feudalizmu nie jest możliwy. Zmieniła się wówczas struktura przemysłu, a rewolucja przemysłowa zapoczątkowała nowy sposób zatrudnienia. Socjalistów raził szczególnie brak ustawodawstwa socjalnego l obniżający się wiek zatrudnienia.
Na tle narastających dysproporcji materialnych, budzenia się do życia ruchów robotniczych, wybuchających strajków i poczucia niesprawiedliwości, w łonie socjalistów uformowała się frakcja utopistów (socjalizm utopijny), odwołujących się do myśli utopistycznych poprzednich epok (m.in. Thomasa Moore'a, Thomasso Campanelli, czy głównej postaci najbardziej zbliżonego do ruchu
socjalistycznego, XVIII - wiecznego Sprzysiężenia Równych, Gracchusa Babeufa 1760 - 1797; babuwizm zawierał postulaty całkowitej likwidacji wartości prywatnej, uspołecznienia produkcji l organizacji życia w komunie).

Socjalizm dzieli się na dwa główne nurty:
1. socjalizm utopijny
2. socjalizm naukowy (marksizm)
Doktryna socjalizmu utopijnego:
- ostra krytyka kapitalizmu i rozwarstwienia międzyklasowego XIX w.
- wizje świata sprawiedliwego, który by łączył brak wyzysku ze strony uprzywilejowanych i idee
demokratyzmu (to jednak tylko utopie i fantazje)
Socjalizm utopijny odegrał ogromną rolę w uświadomieniu istniejących napięć społecznych, zwracał
uwagę na przyczyny nasilających się strajków i konsolidował ludzi wokół tych problemów.
Doktryna socjalizmu naukowego (marksizmu)
W.l. Lenin w swej pracy „Trzy źródła i trzy części marksizmu" (wydanie pierwsze w 1913r.) wyróżnia
następujące części składowe marksizmu i ich źródła:
1. Filozofia (materializm dialektyczny - źródło: klasyczna filozofia niemiecka (zwłaszcza G.W.F. Hegel)
2. Ekonomia polityczna - źródło: klasyczna ekonomia angielska polityczna (zwłaszcza A. Smith)
3. Idea socjalizmu i komunizmu (materializm historyczny) - źródło: socjalizm utopijny (zwłaszcza C.H.
Saint- Simon).
Ad.1. Filozofia marksistowska opiera się na przekonaniu, że świat ma charakter materialny, materia
istnieje w czasie i przestrzeni i pozostaje w ciągłym ruchu. Ruch ma charakter dialektyczny, bo
dokonuje się według określonych praw, stąd też rzeczywistość podlega określonym prawom.
Ad. 2. Podstawą jest tu teoria pracy człowieka, skoncentrowanej na przezwyciężaniu ograniczeń
naturalnych (przyrody) - musi ją niszczyć by przetrwać; jest to teoria historii stawania się człowieka
poprzez pracę.
Ad. 3. W dziejach ludzkości decydującą rolę odgrywały stosunki ekonomiczne.
Baza - stosunki produkcji
Nadbudowa - polityka, prawo, religia
Poglądy społeczne artystów i filozofów Marks lekceważył.
Formacje społeczno - ekonomiczne w dziejach ludzkości wg K. Marksa:
wspólnota pierwotna (czasy najdawniejsze, kiedy to własność i praca miały charakter społeczny,
wszystko było wspólne) - niewolnictwo (dominowała własność indywidualna, a praca była
przymusowa) - feudalizm (nadal dominowała własność indywidualna, a praca była poddańcza) -
kapitalizm (własność zindywidualizowana, praca najemna). Zdaniem Marksa apogeum rozwoju
ludzkości stanowi socjalizm.
C.H. Saint - Simon pochodził z rodziny arystokratycznej. Nie był zwolennikiem zniesienia czy choćby uszczuplenia własności prywatnej, nie był tez zwolennikiem doktryny równości wszystkich ludzi. Wierzył w wartość nieograniczonej ekspansji przedsięwzięć indywidualnych. Popierał natomiast całkowicie zaplanowaną produkcję i dystrybucję dóbr. Jego zdaniem, jednostka pozostawiona samej sobie jest skłonna iść własna drogą zaniedbując wytwórczość. Saint - Simon stworzył utopię swoistą nie proponował bowiem rewolucji dla urzeczywistnienia społeczeństwa industrialnego (przemysłowego) świat miał się zmieniać według pewnych stałych praw.
Myśl Saint - Simona na temat industrializmu rozwijał Ch. Fourier. Pochodził z klasy średniej. Za główne źródło zła uważał pieniądze. Wadą kapitalizmu, wg Fouriera, było to, że opierał się na konkurencji, która postrzegał jako przyczynę wyzysku. Postulował uspołecznienie, będącej przedmiotem konkurencji, własności prywatnej. Stąd też zaproponował ustrój zbudowany na bazie stowarzyszeń. Wspólnoty te nazywa się falangami. Miały one liczyć około ośmiuset rodzin (inne źródła podają 1620 osób) i zamieszkiwać wspólne osiedla zwane falansterami. W ich obrębie miano produkować wszystko na własny użytek, przez co doszłoby do zupełnego zaniku pieniądza. Fourier źródło zła dostrzegał również w rodzinie, jako że jej posiadanie wzmaga w jednostce pogoń za pieniądzem. Stąd też proponował jej likwidację, a zrodzone z „luźnych" związków mieszkańców falansterów dzieci, miały być wspólnie wychowywane.
Kolejny utopista socjalistyczny, R. Owen, był pochodzenia robotniczego. Swoje życie zawodowe zaczynał w przemyśle tekstylnym w Manchesterze. Jego nieprzeciętne talenty i zdolności sprawiły, że zdobył wykształcenie i powierzono mu kierowanie fabryką przędzalniczą w New Lanarc, której stal się współwłaścicielem. Tam też począł przeprowadzać swoje eksperymenty. Stworzył idealne warunki dla robotników. Owen surowo krytykował system fabryczny, szczególnie wykorzystywanie do rozmaitych robót (w tym ciężkich) dzieci. Domagał się wychowywania dzieci i ich edukacji. Jego zdaniem głównym źródłem zła jest wymiana towarowo - pieniężna. Podobnie jak Fourier, Owen zakładał w New Lanarc tzw. wioski owenowskie. Podobne były do falansterów (wspólna własność, wspólne wychowywanie dzieci). Swoje wioski szczegółowo planował: brak zaułków, zakrętów, gdzie mogła szerzyć się prostytucja - rozmieszczone były na dużym placu, na którym znajdowały się budynki (podobne do blokowisk z okresu PRL - u). Zło dostrzegał Owen również w małżeństwie i Kościele, które utrzymywały rozwarstwienie społeczne, nędzę i ciemnotę. Był przeciwnikiem rewolucji.
K.H. Marks urodził się w Trewirze, w zniemczonej rodzinie żydowskiej. Inteligent, o przyzwoitym wykształceniu w obrębie nauk społecznych. Był wesołkiem, o dużych skłonnościach do nadużywania alkoholu. Nie sprawdził się jako aktywny polityk, zajął się więc teorią polityki. Jest twórcą nazwy „socjalizm". Postulował przeprowadzenie rewolucji socjalistycznej, po której powinna nastąpić l faza instalacji proponowanego przezeń ustroju - „Dyktatura proletariatu". W trakcie jej trwania miały zostać zniszczone resztki ustroju kapitalistycznego (m.in. zniesienie wymiany rynkowej, certyfikatu własności). W fazie II, zwanej „Właściwym socjalizmem", powinno nastąpić porzucenie form dyktatorskich, likwidacja instytucji państwa i przejście do demokracji bezpośredniej. W.l. Lenin nazwał l fazę socjalizmem, zaś fazę II komunizmem. Jest autorem sentencji: „Każdy ustrój tworzy sobie własnego grabarza".
Popularyzatorem poglądów K. Marksa i marksizmu był F. Engels. Za punkt wyjścia swoich rozważań przyjął ekonomie polityczną. Ponadto rozwijał poglądy Marksa odnośnie materializmu historycznego i materializmu dialektycznego.
Do wniosku, który zadał kłam poglądom XIX - wiecznych socjalistów, doszedł funkcjonariusz partyjny SPD, Eduard Bernstein (1850 - 1932). Stwierdził on, że nie ma jednolitej klasy robotniczej.
d) Anarchizm
1. Pierre Joseph Proudhon (1809 - 1865)
2. Michał Bakunin (1814 - 1876)
3. Piotr Kropotkin (1842 - 1921)

Anarchizm to idea, ruch społeczny, głoszący nieograniczoną wolność jednostki. Anarchizm postuluje zastąpienie państwa różnymi zrzeszeniami, stowarzyszeniami i grupami terytorialnymi. Apogeum rozwoju myśli anarchicznej przypada na druga połowę XIX w. W łonie tej doktryny można wyróżnić trzy główne nurty:
1. Anarchoindywidualizm
2. Anarchokolektywizm
3. Anarchokomunizm
Wszystkie te nurty łączy niechęć do państwa jako instytucji wyzysku. Wszystkie związane są z ruchem socjalistycznym i oparte na idei równości społecznej. Wolność jednostki dla anarchistów jest wartością najwyższą, ale związana z równością społeczną daleko odbiega od postulatów liberalnych.
Za twórcę anarchizmu uważa się P.J. Proudhona. Jego poglądy związane są z anarchoindywidualizmem. Uważał, że własność to kradzież, a jedynym tytułem posiadania jest praca. Jego zdaniem tylko brak państwa i całkowita wolność jednostki mogą przywrócić sprawiedliwość.
M. Bakunin uchodzi za ojca anarchokolektywizmu. Był on rosyjskim oficerem i właścicielem ziemskim. Występował otwarcie na l Międzynarodówce przeciwko Marksowi. Twierdził, że ideały sprawiedliwości społecznej można urzeczywistnić tylko na drodze rewolucji i terroru. Proponowany przezeń model społeczeństwa oparty miał być na własności kolektywnej.
Twórcą anarchokomunizmu był P. Kropotkin, w swych poglądach zbliżony do Bakunina. Proponował zniesienie państwa i wprowadzenie związków wolnych obywateli, którzy wspólnie produkują i dzielą się zyskami.
e) Syndykalizm
1. Georges Sorel (1847 - 1922)
Anarchizm odcisnął piętno na doktrynie socjalistycznej. Jego bezkompromisowość i akty terroru powodowały jednak, że nurt ten tracił zwolenników. Niektórzy z nich poczęli więc utożsamiać się z inną odmianą socjalizmu - syndykalizmem. Rozwinął się on w końcu XIX w. we Francji w łonie tutejszego ruchu robotniczego. Ojcem ideowym syndykalizmu był marksista G. Sorel. Jego myśl opiera się na idei socjalizmu, ale często jest klasyfikowana razem z anarchizmem. Opierał się on na założeniu, że przemiany społeczne dokonają się w efekcie strajku generalnego. W tym celu należało podjąć edukację klasy robotniczej. Po obaleniu tradycyjnych form państwa miało powstać społeczeństwo funkcjonujące w oparciu o syndykaty - odmianę związków zawodowych.
Wiek XX
W XX w. myśl polityczna rozwijała się słabiej niż w wieku poprzednim. Ten stan rzeczy powodował fakt, iż w wieku XIX przemiany społeczne były głębokie, ale wolniejsze niż w wieku XX. Stąd też teorie podejmowano ostrożniej, z uwagi na tempo zmian.
Najważniejsze elementy kształtujące myśl polityczna XX w.:
- l i II wojna światowa
- spadek demograficzny
- brutalizacja życia
- kryzys gospodarczy z lat 30. XX w. po „czarnym czwartku", który podważył wiarę w gospodarkę rynkową i demokrację
- jednoczenie się Europy, postęp naukowo - techniczny, postępująca dysproporcja w rozwoju gospodarczym świata
- rywalizacja ideologiczna pomiędzy światem demokratycznym a blokiem komunistycznym (na polu
ideowym Zachód przegrał jaz blokiem komunistycznym)
Doktryny XIX w. obowiązywały również w XX w., zwłaszcza zaś w jego pierwszej połowie.
Literatura:
1. Chojnacka, Kozub - Ciembroniewicz, Doktryny polityczne XIX w., Kraków 2000.
2. Janusz Justyński, Historia doktryn polityczno - prawnych, Toruń 2000.
3. Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1997.
4. Ernest Gelner, Narody i nacjonalizm, Warszawa 1991.
5. Bohdan Halczak, Publicystyka narodowo - demokratyczna wobec problemów wobec problemów narodowościowych i etnicznych II RP, Zielona Góra 2000.
6. Leszek Kołakowski, Główne nurty marksizmu, Poznań 2000.
7. Włodzimierz Kwaśnicki, Historia myśli liberalnej, Warszawa 2000.
8. Jarosław Macała, Polska katolicka w myśli politycznej II RP, Zielona Góra 2004.
9. Janusz Majka, Katolicka nauka społeczna, Warszawa 1988.
10. Zbigniew Rau, Liberalizm. Zarys myśli politycznej XIX i XX wieku, Warszawa 2000.
11. Ryszard Skarzyński, Konserwatyzm. Zarys dziejów filozofii politycznej, Warszawa 1998.
12. Maria i Bogdan Sobolewscy, Myśl polityczna XIX i XX wieku. Liberalizm, Warszawa 1978.
13. Czesław Strzeszewski, Katolicka nauka społeczna, Lublin 1994.
14. Andrzej Walicki, Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1936.
Pojęcia - klucze w socjologii i politologii:
altruizm, bezrobocie, cywilizacja miłości, czwarta władza, demokracja sondażowa, demokratyczny imperializm, ekumenizm, etos, fundamentalizm, globalizacja, kapitał, komisja śledcza (sejmowa), koniunkturalizm, konklawe, konserwatyzm, konstytucja europejska, korupcja, kultura masowa, kultura śmierci, liberalizm, lista Wildsteina, marka, marketing, mechanizm rynkowy, migracja, oligarchowie, ossi, ostracyzm, państwa zbójeckie, parlament europejski, pokolenie JP2, polityczna poprawność, pontyfikat, populizm, porządek jałtański, postmodernizm, prawa człowieka, progresizm, realisty show, rewolucja moralna, równouprawnienie, rynek pracy, Rzeczpospolita l. II. III, Solidarność, stereotypy, szklany sufit, świadomość narodowa, terroryzm, tsunami, VIP, zderzenie cywilizacji

Katolicka nauka społeczna
Katolicka nauka społeczna (tzw. Kościół Nauczający) to zespół idei i nauk zawartych w:
- Piśmie Świętym
- encyklikach papieskich
- dokumentach soborowych
- innych dokumentach duszpasterskich.
Idee te i nauki dotyczą problemów zarówno natury religijnej, jak i politycznej, a przede wszystkim społecznej. Początki katolickiej nauki społecznej sięgają końca XIX w., a dokładniej papieskiej encykliki Leona XIII „Rerum novarum" („Nowe i niedobre zarazem rzeczy l zjawiska"), ogłoszonej 15 maja 1891 r.
Przemiany ideologiczne, polityczne i gospodarcze XVII i XIX w. (m.in. wzrost znaczenia burżuazji i powstanie proletariatu) spowodowały wzrost zainteresowania Kościoła problemami natury społecznej. W tej sytuacji zrodziła się oficjalna doktryna Kościoła opierająca się na zasadach konserwatywnych.
Ważniejsze z punktu widzenia socjologii encykliki papieskie XIX / XX w.
1. Leon XIII „Rerum noyarum" (1891 r.).
Pontyfikat Leona XIII (w latach 1878 - 1903) otworzył nową epokę w doktrynie papieskiej. Papież dostrzegał szereg zagrożeń w życiu społecznym, politycznym i gospodarczym. Leon XIII odrzucał socjalistyczne podejście do własności prywatnej, jako sprzeczne z prawem natury, zanegował też doktryny socjalizmu i komunizmu, mówiące o walce klas.
2. Pius XI „Ouadragesimo Anno" (tytuł odnoszący się do czterdziestej rocznicy encykliki „Rerum noyarum") (1931 r.)
Nawiązanie do encykliki Leona XIII. Encyklika Piusa XI podejmowała problemy własności i dobra ogółu oraz sprawiedliwości społecznej.
3. Jan XXIII „Mater et magistra" (dosł. „Matka i nauczycielka") (1961 r.)
Zawiera wezwanie papieskie, aby wierni przystąpili do dzieła odnowy społecznej. Porusza problem
dobra wspólnego w skali państwa i dobra wspólnego w skali ludzkości.
4. Jan Paweł II „Redemptor hominis" (dosł. „Wybawienie ludzi / ludzkości) (1979r.) Odnosi się do kultury konsumpcji, zniewalającej człowieka.
5. Jan Paweł II „Dives In misericordia" („Boskość/świętość w miłosierdziu") (1980)
Wywód o bożym miłosierdziu, które jako jedyne może uratować świat przed zagładą. W zawoalowany
sposób encyklika ta krytykowała komunizm.
6. Jan Paweł II „Laborem exercens" („Dzieło pracy / Zadanie pracy") (1981 r.) Encyklika zawiera tekst afirmujący pracę i dowodzący, że praca jest darem Boga. Dzięki pracy człowiek osiąga samorealizację. W katolickiej nauce społecznej encyklika ta stanowi przełom, bo pochwała pracy przez Kościół, który dotąd traktował ją jako karę za grzech pierworodny, zbliżało Jana Pawła II do protestantyzmu (ideologii protestanckiej, według której poprzez jakość swojej pracy człowiek oddaje cześć Bogu). Papież potępił w niej liberalizm, ale i odciął się wyraźnie od komunizmu.
Łatwo zauważyć, że encyklika ta ma ścisły związek z ówczesnymi wydarzeniami w Polsce („Solidarność").
7. Jan Paweł II „Sollicitudo rei socialis" (dosł.: „Troska / odpowiedzialność / reagowanie na skargi
społeczne") (1987r.)
Encyklika przedstawia wizję współczesnego świata. Zwraca uwagę na dysproporcje rozwojowe
pomiędzy poszczególnymi regionami świata i wzywa do ponadnarodowej, ponadkulturowej
solidarności.
8. Jan Paweł II „Centesimus Anno" (tytuł nawiązujący do stulecia „Rerum noyarum" - w stulecie encykliki Leona XIII z 1891r.) (1991r.)
Papież analizuje przyczyny upadku komunizmu i przestrzega, że nie istnieje już wprawdzie system, ale komunizm pozostał w świadomości ludzi jako swoista świecka „religia", pozbawiona pierwiastka boskiego. Krajom postkomunistycznym papież proponował rozwój kulturalny i demokrację. Państwo powinno pełnić funkcje pomocniczą wobec przedsiębiorczych jednostek i popierać przedsiębiorczość.
9. Jan Paweł II „Veritatis splendor" („Pochwała prawdy" (1993r.)
Wezwanie do poszanowania przeciwieństw politycznych, dążenia do zachowania niezawisłości
sądownictwa i moralnego dążenia do prawdy.
(Ostatnia encyklika Jana Pawła II „Deus Caritas est" - „Bóg jest dobroczynny" z 2006r. wzywa ludzi do
dobroczynności i postuluje potrzebę altruizmu).