Położenie, powierzchnia, historia
Pieniński Park Narodowy położony jest w Pieninach w południowej części kraju, w województwie małopolskim, na granicy polsko-słowackiej. Pieniny dzielą się na Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe (tu usytuowany jest park) i Małe Pieniny. Powierzchnia parku wynosi 2346 ha, w tym 1311 ha stanowi własność Skarbu Państwa. Lasy w parku zajmują 1665 ha. Powierzchnia objęta ochroną ścisłą wynosi 750 ha.
Inicjatorem utworzenia parku był prof. Wł. Szafer. Pierwszy prywatny rezerwat o powierzchni 7,5 ha założył S. Drohojowski w 1921 r. wokół ruin zamku w Czorsztynie. Od 1928 r. rozpoczęto wykupy terenów, które na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa z 23 maja 1932 r. stały się organizacyjną jednostką szczególną pod nazwą "Park Narodowy w Pieninach" o powierzchni 736 ha. Kolejną podstawą prawną istnienia parku było rozporządzenie Rady Ministrów z 30 października 1954 r. o utworzeniu z dniem 1 stycznia 1955 r. Pienińskiego Parku Narodowego. Aktualnie PPN funkcjonuje w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z 14 maja 1996 r.
Geologia, geomorfologia i gleby
Pieniny zbudowane są głównie z różnorodnych wapieni, z których najtwardsze, wapienie rogowcowe, tworzą malownicze, niemal pionowe białe ściany opadające ku Dunajcowi. Najbardziej znany szczyt Trzy Korony osiąga wysokość 982 m n.p.m., a najwyższy (poza parkiem) szczyt Pienin - Wysoka w Małych Pieninach, osiąga 1050 m n.p.m.
Charakterystyczne dla krajobrazu tych gór są nagie ściany skalne, odosobnione skałki - często w postaci iglic i kontrastujące z nimi zaokrąglone powierzchnie garbów lub łagodne stoki, które pokrywają łąki i pola.
W wyniku zmienności geologicznej w parku spotykane są liczne stadia rozwojowe gleb: od bardzo płytkich do głębokich, od kamienisto-rumoszowych do gliniasto-ilastych, od kwaśnych do zasadowych. Najczęściej występują rędziny i gleby brunatne.
Wody
Omawiany obszar położony jest w dorzeczu Dunajca i odwadniany systemem krótkich potoków o długości od 0,3 do 4,0 km. W Pieninach stwierdzono 377 naturalnych wypływów wód: 290 źródeł stałych (w tym 3 mineralne) i 79 młak. Dunajec zajmuje ważne miejsce wśród czynników kształtujących rzeźbę Pienin.
Roślinność
Na niespełna 100 km2 obszaru polskiej części Pienin stwierdzono do tej pory około 1100 gatunków roślin naczyniowych (blisko 50% gatunków flory polskiej), 400 gatunków glonów, 330 gat. mchów i wątrobowców, 400 gat. porostów. Bardzo liczne są grzyby: 640 gatunków kapeluszowych i 560 mikroskopowych pasożytów roślin.
Cechą charakterystyczną flory jest wielkie zróżnicowanie ekologiczne i geograficzne. Niekiedy na tej samej skale, ale w różnych ekspozycjach, rosną gatunki o przeciwstawnych wymaganiach siedliskowych. Odrębność flory określa występowanie endemitów i reliktów geograficznych. Endemitami są: mniszek pieniński i pszonak pieniński. Wielką osobliwością jest chryzantema Zawadzkiego. Wyjątkowo dużo jest storczyków (około 30 gatunków)ze śródziemnomorskim dwulistnikiem muszym i największym polskim gatunkiem - obuwikiem włącznie.
Na terenie parku wyróżniono 12 naturalnych i 9 zastępczych ekosystemów roślinnych, które wykształciły się pod wpływem gospodarki rolnej i są uważane za bardzo cenne z naukowego i estetycznego punktu widzenia. Obecnie ponad 70% powierzchni parku zajmują lasy. Podstawowymi ekosystemami są: buczyna karpacka, ciepłolubna jedlina i buczyna oraz las jaworowy z języcznikiem, reliktowe laski sosnowe i olszynka karpacka.
O odrębności geobotanicznej Pienin stanowią ekosystemy nieleśne. Murawy są bardzo bogate florystycznie (150 gat. roślin naczyniowych i ponad 25 gat. mchów i porostów). Łąki powstanie i utrzymywanie zawdzięczają człowiekowi. Należą one do najbogatszych ekosystemów roślinnych w kraju (30-40 gatunków roślin kwiatowych na 1 m2).
Zwierzęta
Dotychczas wykazano z terenu Pienin ok. 6500 gatunków zwierząt. Przypuszcza się, że żyje ich tutaj od 13000 do 15000 czyli połowa fauny Polski. Gruntowne badania fauny, głównie bezkręgowców w latach 1971-1974, pozwoliły na stwierdzenie aż 3000 nowych gatunków dla Pienin, z których wiele okazało się nowych dla fauny Polski. Znaleziono także nowe gatunki dla nauki. Licznie reprezentowana jest tu fauna południowoeuropejska, zwłaszcza kserotermofilna. W Pieninach stwierdzono 17 gatunków ryb, 10 gatunków płazów i 6 gatunków gadów.
Bardzo dobrze poznaną grupą kręgowców są ptaki, których w Pieninach występuje ponad 160 gatunków, w tym 95 gniazdujących. Do rzadkości należą: puchacz, pomurnik, nagórnik, sóweczka, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł czarny i bocian czarny. Lista ssaków zawiera 61 gatunków. Osobliwością jest występowanie myszy małookiej - elementu stepowego oraz ryjówki górskiej i zębiełka karliczka. Największym drapieżnikiem jest ryś. Na brzegach Dunajca występuje wydra.
Kultura materialna i turystyka
Ślady pierwszego osadnictwa paleolitycznego odkrytego w Pieninach pochodzą z okresu 13-10 tys. lat p.n.e. Początki akcji osadniczej wiążą się z nadaniem tych terenów w 1257 r. księżnej Kindze i ufundowaniem przez nią klasztoru klarysek w Starym Sączu w 1280 r. oraz z wybudowaniem najwyżej w Polsce położonego górskiego Zamku Pienińskiego (779 m n.p.m.), stanowiącego rolę refugium. Przy szlaku, biegnącym doliną Dunajca wybudowano 2 zamki: po stronie polskiej Wronin (obecnie Czorsztyn) a po węgierskiej zamek Dunajec (obecnie Niedzica). Zamki te, trwają naprzeciw siebie do dzisiaj rozdzielone doliną Dunajca, zamienioną od 1997 r. w zespół zbiorników wodnych
Na obszarze parku wytyczono ponad 34 km pieszych szlaków turystycznych wiodących m.in. przez najpiękniejsze szczyty (Sokolicę, Trzy Korony), z których rozciągają się szerokie panoramy na Pieniny, Dunajec i Tatry. Główną atrakcją parku jest spływ przełomem Dunajca czółnami flisackimi, należący do jednej z największych atrakcji turystycznych Europy.