Wizja świata w wybranych utworach średniowiecza.

Średniowiecze, które było jednym z kolejnych okresów sztuki w dziejach ludzkości, powstało w V wieku n.e. (ok. roku 476) i trwało do przełomu XV i XVI wieku. W epoce tej rozwinęło się wiele różnych nurtów światopoglądowych, które miały znaczący wpływ na wizję świata wyrażaną w twórczości. Tę wizję możemy dzisiaj poznawać czytając dzieła filozoficzne i literackie, a także podziwiając zabytki minionych epok.

Na ukształtowanie się określonej wizji świata największy wpływ miały stworzone przez filozofów nurty światopoglądowe. W średniowieczu powstało wiele kierunków filozoficznych. Powstały tu takie nurty jak: teocentryzm, tomizm, uniwersalizm, asceza, augustynizm, franciszkanizm.

Elementy wizji świata w średniowieczu przejawiały się również w literaturze. Dotyczyły one: koncepcji człowieka; postawy wobec życia, jego cel, sens i przemijanie; relacji pomiędzy człowiekiem, światem i społeczeństwem; koncepcji Boga, relacji między nim a człowiekiem.

W średniowieczu powstały określone wzorce osobowe kształtujące wizję ówczesnego świata. Wzorzec świętego i ascety został przedstawiony w utworze pt. „Legenda o św. Aleksym”, w którym autor kreuje reguły życia pobożnego człowieka. Św. Aleksy pochodził z książęcej rodziny. Pomimo tego odrzucił dobra doczesne - cały swój dobytek rozdał biednym. Prowadził żebracze życie i cierpliwie znosił upokorzenia. Umartwiając swoje ciało pragnął wzmocnić ducha. Ideał władcy został przedstawiony w „Pieśni o Rolandzie” i „Kronice Galla Anonima”. Idealny władca winien był być walecznym, mądrym, odważnym, wiernym wobec Boga i religii chrześcijańskiej, sprawiedliwym wobec poddanych. Wzorzec idealnego rycerza przedstawiony został w „Pieśni o Rolandzie”. Główny bohater - Roland, był człowiekiem odważnym, bohaterskim, walecznym, kierującym się honorem, postępującym w zgodzie z kodeksem rycerskim. Za najwyższe wartości uważał służbę Bogu, królowi i ojczyźnie, gotowy oddać życie swoje i współtowarzyszy broni za szczęście własnego monarchy i kraju:
„dla swego pana trzeba znosić wszelką niedolę"
Jako wzorowy chrześcijanin walczył w obronie wiary, aby mieć zapewnione miejsce
w raju. Ideał kochanka został przedstawiony w utworze „Dzieje Tristiana i Izoldy". Opisuje on historię Tristana i jego wielkiej, nieszczęśłiwej miłości do Izoldy. Akcja utworu podporządkowana jest przeznaczeniu. Historia uczucia kończy się tragicznie śmiercią obojga, ale ich miłość wreszcie triumfuje.

Dante Alighieri w „Boskiej Komedii" stara się wyjaśnić sens istnienia człowieka na ziemi. Wykazuje, że celem życia ludzkiego jest Bóg i osiągnięcie zbawienia. Zbawienie można osiągnąć poprzez podporządkowanie całego życia Bogu. Według Dante`a życie człowieka jest nieustającą wędrówką, której celem jest Bóg i życie wieczne.

Pisarze okresu średniowiecznego, w celu kształtowania świata doskonałego, podejmowali również tematykę obyczajowo-dydaktyczną - „O zachowaniu się przy stole". Autor znający dwory wielmożów oraz niektóre obyczaje dworskie i biesiadne Zachodu, usiłował tę wyższą kulturę bycia zaszczepić współczesnym sobie Polakom, wraz z rycerskim kultem dla kobiety. Był to swego rodzaju podręcznik sovoir-vivre`u. W utworze pt. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" podjęto natomiast problematykę moralno-dydaktyczną. Ukazanie tzw. „Czterech rzeczy ostatecznych”, czyli męki konania, sądu ostatecznego oraz nieba i piekła jest jednym z zabiegów moralizatorsko - dydaktycznych, których celem jest przestroga, iż życie ziemskie i wszelkie dobra są dla człowieka marnością nie wartą zabiegów i starań, natomiast życie wieczne jest prawdziwą wartością, do której warto dążyć.

Całokształt średniowiecznego życia duchowego, w tym także literaturę, należy odczytywać w świetle uniwersalnie obowiązujących wtenczas zasad postrzegania świata, zbieżnych dla wszelkiej działalności twórczej. Świat odbierano jako twór celowy, harmonijny, zatem piękny, bo stworzony przez Boga. Z ideą piękna zaś wiązano dobro i prawdę. Hołdowano zasadzie wyższości dóbr duchowych nad materialnymi. Istota teocentryzmu podporządkowująca Bogu wszystkie ludzkie sprawy, narzucała ujmowanie różnych zjawisk jako znaków Stwórcy; w znakach tych dopatrywano się, pod ich dosłownym znaczeniem, głębszych, ukrytych treści.

Podsumowując należy stwierdzić, iż w średniowieczu występuje wiele różnych postaw wobec świata i, co najważniejsze Boga, bowiem zawsze jest on uznawany za postać panującą nad światem, a więc człowiek musi się jemu podporządkować. Można zauważyć także, iż w tym okresie dążono do idealnej wizji świata, a miały w tym pomóc m.in. wyżej wym. wzorce, takie jak: ideał świętego i ascety, władcy, rycerza, czy kochanka.

W okresie tym dominował: irracjonalizm, mistycyzm, pesymizm.