Nikotyna

Nikotyna jest alkaloidem pirydynowym o wzorze sumarycznym C10H14N2. Jest to bezbarwna ciecz szybko ciemniejaca na powietrzu o zapachu tytoniu, rozpuszczalna w wodzie. Naturalna nikotyna jest lewoskrętna. Występuje w liściach i korzeniach roślin tytoniowych, gdzie może występować w ilości 10%. Rośliny te są uprawiane w Polsce i za granica. Liście, po wysuszeniu i fermentacji, służą do wyrobu papierosów. Sa one stosowane również do wyrobu preparatów owadobójczych, kwasu nikotynowego i jego amidu.

Fakt, ze palenie tytoniu może być groźne dla zdrowia, jest powszechnie znany. Okazuje sie, ze niebezpieczna jest takze praca przy zbiorze tej rosliny. Z badan przeprowadzonych przez uczonych z Wake Forest University School of Medicine w USA wynika, ze jedna czwarta sezonowych robotników pracujacych na polach tytoniowych calego swiata cierpi na tzw. chorobe zielonego tytoniu. Dolegliwosc ta objawia sie bólami i zawrotami glowy, mdlosciami oraz wymiotami. Kilkuminutowy kontakt spoconej skóry z tytoniem powoduje wnikanie nikotyny do organizmu, czego konsekwencja jest zatrucie. Objawy choroby zwykle ustepuja w ciagu dwóch dni po przerwaniu pracy na polu. Zdarza sie jednak, ze zatrutego trzeba leczyc w szpitalu.

W bardzo małych ilościach pobudza układ nerwowy, w wyniku czego wzmaga zdolności wydzielania gruczołów i podwyższa ciśnienie krwi. W większych dawkach powoduje paraliż układu oddechowego - dawka śmiertelna dla ludzi ok. 60 mg, lecz juz przy mniejszych dawkach może dojść do zatrucia organizmu. Objawami zatrucia są: nudności, ślinotok, wymioty, drżenie kończyn dolnych i górnych, bladość skóry, poty, biegunka, kolka jelitowa, drgawki lub kurcze mięśniowe, zaburzenia wzroku, początkowo zwolnienie, potem przyspieszenie tętna, zaburzenia świadomości, następnie utrata przytomności, zapaść, porażenie oddechu.

Nikotyna jest równie uzależniająca jak narkotyki czy alkohol. Wywołany przez nikotynę proces uzależnienia psychogennego i farmakogennego jest zbliżony do tego, jaki powoduje heroina i kokaina (z badań wynika, że nikotyna bardziej uzależnia niż kokaina, co oznacza, że łatwiej "wyzwolić się" od nałogu zwanego kokainizmem, niż od nikotynizmu!). Alkaloid ten jest głównym czynnikiem ryzyka chorób serca i przyczynia się do powstania ośmiu rodzajów nowotworów: zarówno raka płuc, jak białaczki. Nikotyna dziala na organizm czlowieka na wiele róznych sposobów, gdyz wiaze sie trwale i blokuje dzialanie kilkudziesieciu róznego rodzaju enzymów. W malych dawkach dziala ona stymulujaco, powodujac wzmozone wydzielanie adrenaliny co powoduje wszystkie zwiazane z tym objawy (zanik bólu i glodu, przyspieszone bicie serca, rozszerzone zrenice itp). W wiekszych dawkach powoduje trwale zablokowanie dzialania ukladu nerwowego, gdyz wiaze sie ona trwale z tzw. receptorami nikotynowymi w komórkach nerwowych zaburzajac ich metabolizm. W przypadku palenia papierosa nikotyna dziala niemal natychmiast po zazyciu (ok. 7 sekund) ale utrzymuje sie w organizmie bardzo dlugo (czas póltrwania wynosi 72 godziny). Wszystko to razem powoduje, ze jest ona substancja silnie uzalezniajaca. Jakkolwiek dawki pochlanianie przy paleniu sa minimalne, gdyz wiekszosc obecnej w papierosach nikotyny ulega spaleniu, wystarczaja one do szybkiego uzaleznienia.

Nikotyna działa podobnie jak środek pobudzający porównywalny z amfetamina.

Działanie nikotyny na mózg (ośrodkowy układ nerwowy):
Wdychanie jej wraz z dymem tytoniowym (Składnikami dymu papierosowego są przede wszystkim lotne związki chemiczne, jak tlenek i ditlenek węgla, tlenki azotu, amoniak, cyjanowodór, hydrazyna i uretany. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technik analitycznych stwierdzono ponad czterysta pierwiastków i związków chemicznych zawartych w dymie tytoniowym.) pobudza komórki nerwowe juz w siedem sekund po zaciagnięciu się dymem (szybciej niż po injekcji). Na działanie mózgu wpływa bardzo złożony system, składający się z ponad 20 neuroprzekaźników. Nikotyna wpływa na uwalnianie trzech z nich:
a) noradrenaliny - hormonu (pochodna tyrozyny) wytwarzanego przez rdzeń nadnerczy i zakończenia włókien nerwowych,
b) serotoniny - czyli enteroaminy, 5-HT, hormonu tkankowego będącego aminą biogenną,
c) dopaminy

Szczególnie oddziałuje na dopaminę, neuroprzekaźnik mózgu wpływający (podobnie jak serotonina) na samopoczucie. Nikotyna (podobnie jak alkohol) wpływa również na wydzielanie acetylocholiny oraz glutaminianu (soli kwasu glutaminowego).

Działanie nikotyny na autonomiczny układ nerwowy - AUN:
Zarówno wspólczulna, jak i przywspólczulna czesc AUN wykorzystuje acetylocholine jako neuroprzekaznik. Nikotyna wobec tego moze np. przyspieszyc prace serca albo przez pobudzenie ukladu wspólczulnego, albo przez zahamowanie ukladu przywspólczulnego. Czynnosci niezalezne od naszej woli, takie jak praca serca, oddychanie i motoryka przewodu pokarmowego sa modyfikowane przez nikotyne w nastepujacy sposób:
- dzialanie na uklad krazenia - związane jest głównie z działaniem nikotyny na układ wspólczulny: przyspieszenie czynności serca, częściowy skurcz naczyn, wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Małe dawki nikotyny mogą powodować odruchową tachykardię i wzrost ciśnienia tętniczego krwi przez stymulację chemoreceptorów w aorcie i kłębkach szyjnych;
- działanie na układ oddechowy - małe dawki nikotyny powodują hyperpnoe, czyli wzrost głębokości i częstotliwości oddechów. Wyższe dawki stymulują bezpośrednio ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym. Dawki śmiertelne porazają ośrodek oddechowy;
- działanie na układ pokarmowy - przez stymulację nerwów przywspólczulnych nikotyna powoduje wzrost aktywności ruchowej jelit. Wyższe dawki natomiast zmniejszają ich ruchliwość i napięcie.

Nikotyna działa bezpośrednio na zwoje komórek nerwowych układu sympatycznego i parasympatycznego oraz na połączenia neuromięśniowe. W małych dawkach ułatwia przekazywanie impulsów nerwowych, w większych - blokuje, a w bardzo dużych - paraliżuje przekazywanie impulsów. Uzależnienie od nikotyny często idzie w parze z uzależnieniem od alkoholu.

Nikotyna jest trucizną równie silną jak kwas pruski (cyjanowodór HCN - zwiazek wodoru, węgla i azotu - natomiast nikotyna C10H14N2). Podana jednorazowo dożylnie powoduje śmierć na skutek porażenia centralnego i obwodowego ukladu nerwowego, głównie paraliżu mięśni oddechowych klatki piersiowej. Przyjmuje się, że zgon większości dorosłych osobników następuje w kilka minut po wstrzyknięciu lub doustnym podaniu jednorazowej dawki ok. 60 mg nikotyny. Po upłynięciu 1-4 godzin osobnik ma szanse przeżycia. Po zgonie sekcja zwłok stwierdza odmę płucną i ogólne przekrwienie płuc, obrzęk błon śluzowych ust, krtani, przełyku i żołądka, zmiany mikroskopowe w komórkach wątroby i serca oraz martwicę nerek.

Chociaż jednorazowa dawka 60 mg uważana jest za letalna (śmiertelną), nałogowi palacze wydają się mieć zwiększoną tolerancję organizmu. Doświadczenia wykazują bowiem, że dobowa dawka ok. 50 mg nikotyny rozcieńczonej w wodzie pitnej nie powoduje u "nałogowców" tragicznych następstw.

Dym tytoniowy jest nośnikiem trzech bardzo niebezpiecznych związków chemicznych, a mianowicie substancji smolistych, tlenku węgla i właśnie nikotyny. Substancje smoliste są mieszaniną kilku węglowodorów, które w płucach ulegają kondensacji do lepkiej substancji. Tlenek węgla wpływa na zmniejszenie ilości tlenu przenoszonego przez krwinki czerwone (erytrocyty) w ustroju człowieka. W trakcie palenia papierosów nikotyna jest wchłaniana do organizmu w płucach. Dawka śmiertelna nikotyny wynosi od 0,06 do 0,1 grama (papieros zawiera średni 15 mg nikotyny, cygaro około 100 mg, palacz papierosa wdycha około 0,1 mg nikotyny). Przeciętny palacz wypalający dziennie od 15 do 20 papierosów w porównaniu z osobami niepalącymi jest 14 razy bardziej zagrożony śmiercią z powodu raka płuc, jamy ustnej lub gardła. Cztery razy większe jest również ryzyko wystąpienia u palaczy papierosów raka przełyku, dwukrotnie częściej nowotworu pęcherza moczowego i zawału serca. Palenie papierosów stanowi główną przyczynę przewlekłego nieżytu oskrzeli i rozedmy płuc, następstwem zaś tych schorzeń może być niewydolność serca.

Palenie tytoniu zwiększa ryzyko występowania wysokiego ciśnienia tętniczego. Znacząco rośnie ryzyko wystąpienia zakrzepicy u kobiet palących i stosujących doustne środki antykoncepcyjne, dlatego też lekarze nie zalecają stosowania tej metody antykoncepcji u palaczek, które przekroczyły 35 rok życia. Niektóre gatunki papierosów (light) zawierają mniej substancji smolistych i nikotyny, nie znaczy to jednak, że są bezpieczne. W tym przypadku najczęściej nałogowi palacze wypalają ich więcej, dłużej i silniej zaciągając się. Intensywne palenie tytoniu doprowadzić może do pojawienia się objawów zatrucia nikotyną. Należą do nich: nudności, wymioty, biegunka, osłabienie mięśniowe, zawroty i bóle głowy, duszność. W skrajnych przypadkach dojść może do drgawek, utraty przytomności a nawet porażenia ośrodka oddechowego.

Zaprzestanie palenia wiąże się z wystąpieniem objawów abstynencyjnych takich jak lęk, drażliwość, zaburzenia uwagi, bóle głowy, senność.
Choć istnieje wiele metod i technik ułatwiających rzucenie palenia to największe znaczenie ma jednak siła motywacji i własnej woli.