Literatura żydowska

Obejmuje piśmiennictwo w językach hebr. ( hebrajska literatura) oraz jidysz ( jidysz literatura); w Polsce, w okresie 20-lecia międzywojennego, odrębnym zjawiskiem artyst. i kulturowym była literatura polsko-żydowska, tworzona przez Żydów w języku pol.; tematyką żyd. oraz identyfikacją nar. i kulturową autorów wyróżniała się z pol. piśmiennictwa, była przeznaczona dla polskojęzycznych żyd. czytelników. Na powstanie tej literatury wpłynęły zmiany społ.-kult. w środowiskach żyd., najważniejszą rolę odegrała akulturacja, a w pierwszym rzędzie postępująca gwałtownie językowa polonizacja i rozwój nowocz. świadomości nar.; podstawy instytucjonalne stworzyła dla niej wysokonakładowa polskojęzyczna prasa żyd., gł. syjonistyczna, wychodząca w największych ośrodkach pol.-żyd. życia lit. Lwowie, Krakowie, Warszawie; do najważniejszych pism należały: "Chwila" (1919 30), "Nowy Dziennik" (1918 39), "Nasz Przegląd" (1923 39), "Opinia" (1933 35), "Nasza Opinia" (1935 39); w 1 poł. lat 30. nastąpił najbujniejszy rozwój literatury, zostały ogłoszone manifesty lit. (R. Brandstaetter, M. Szymel, A. Madler 1933) i odbyła się szeroka dyskusja nad charakterem twórczości pol.-żyd., jej miejscem w zmieniającej się kulturze żyd. oraz rolą polszczyzny w żyd. życiu; wśród form lit. dominowała liryka (Szymel, Brandstaetter, S. Pomer, A. Eker), znacznie skromniejszy był dorobek prozatorski (gł. edukacyjna powieść syjonistyczna: J. Appenszlak, B. Zimmermann, Madler), najsłabiej zaś prezentował się dramat; dominowały tematy z życia społeczności żyd., w tym także problemy tradycyjnego wschodnioeur. stylu życia Żydów, kwestie syjonizmu i Palestyny; krytykę lit. uprawiali m.in.: Ch. Low (L. Przemski), I. Berman, W. Fallek. Niezależnie od zakorzenienia w świecie wartości i wzorów żyd., literatura pol.-żyd. była powiązana z literaturą pol. poezja formowała się w przeważającej mierze w kręgu Skamandra, a programy pisarskie autorów pol. pochodzenia żyd. miały kluczowe znaczenie dla samookreślenia się pol.-żyd. twórców, istniały instytucjonalne silne związki z pol. życiem lit. (prasa, wydawnictwa, krytyka, cenzura); piśmiennictwo pol.-żyd. docierało do pol. czytelników, a na jego ukształtowanie wywarł wpływ narastający w 20-leciu antysemityzm kult. i walka z "obcymi" prowadzona przez krytykę o orientacji nacjonalistycznej. Kres literaturze pol.-żyd. w Polsce przyniósł Holocaust ( Żydzi Zagłada Żydów), jej kontynuację współcz. stanowi polskojęzyczna literatura w Izraelu (I. Fink, L. Lipski). Ze względu na swój kulturowo heterogeniczny charakter literatura pol.-żyd. stanowi, zarówno część wielojęzycznego piśmiennictwa żyd., jak też integralną część pol. literatury.