Czynniki kancerogenne

Czynniki kancerogenne, ogół czynników zwiększających ryzyko rozwoju nowotworu, przy współistniejących predyspozycjach genetycznych (powodujących np. poważne niedobory odpornościowe) danego organizmu.
Ogólnie czynniki rakotwórcze można podzielić na:
1) fizyczne: mechaniczne (np. azbest), promieniowanie ultrafioletowe i jonizujące,
2) chemiczne, jest to grupa najliczniejsza wśród której występują:
a) czynniki zawodowe (np.: związki chromu, żelaza, arsenu, niklu, DDT oraz benzen i inne cykliczne węglowodory aromatyczne, uretan, iperyt, czterochlorek węgla, benzopiren, pył drzewny, skórzany i azbestowy, substancje smoliste (zawarte m.in. w dymie tytoniowym),
b) związki występujące jako dodatki do żywności (jako konserwanty np.: związki nitrowe, azotyny i azotany), a także niewłaściwa dieta,
c) dym tytoniowy (palacze tytoniu i tzw. bierni palacze), alkohol spożywany w dużych ilościach,
d) niektóre leki np.: busulfan, chlorambucil, cyklofosfamid, melfalan,
e) hormony: dwuetylostilbestrol (stosowany kiedyś dla złagodzenia pierwszego okresu ciąży tj.: nudności, wymiotów a także zmniejszenia ryzyka poronienia), estrogeny stosowane jako jedyne w okresie menopauzy, występującej wówczas osteoporozy a także w lekach antykoncepcyjnych (z tego względu obecnie łączone są z progesteronem)
3) biologiczne: zakażenie pasożytami (np. motylicą wątrobową) i wirusami onkogennymi np.: wirusem HIV powodującym AIDS, wirusem HTLV-1 powodującym ludzką białaczkę z limfocytów T, wirus Epsteina – Baara wywołujący chłoniaka Burkitta, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus opryszczki zwykłej typu 2 oraz wirusy ludzkich brodawczaków typu 6, 11, 16, 18, 33 i 35.
4) czynniki związane z życiem seksualnym i zachowaniami reprodukcyjnymi np.: taki styl życia seksualnego, który zwiększa prawdopodobieństwo ekspozycji na czynniki rakotwórcze przenoszone drogą płciową, wczesny wiek rozpoczęcia życia seksualnego, duża liczba partnerów kobiet jak i partnerek ich mężów, późna pierwsza ciąża (po 35. roku życia), bezdzietność, niska lub bardzo wysoka dzietność, wczesne rozpoczęcie miesiączkowania, późna menopauza.
Współdziałanie dużej liczby czynników lub tylko określonych (np.: nikotynizm i azbest, nikotynizm i alkohol) znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu. Określone czynniki wywołują znacznie częściej pewne nowotwory np. palenie tytoniu jest związane z rakiem płuc.