Demokracja bezpośrednia i pośrednia. Czy obywatele współczesnych państw powinni mieć bezpośredni wpływ na sprawowanie rządów?

Demokracja ( gr. demos – lud, kratos – władza ) jest formą ustroju państwa, w której obywatele tego państwa sprawują rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem wybranych przedstawicieli. Za kolebkę uważana jest starożytna Grecja, a konkretnie greckie polis Ateny. Podwaliny pod państwo demokratyczne dał w 594 r. p.n.e. Solon wprowadzając reformę, która dzieliła społeczeństwo na klasy majątkowe, a suwerenną władzę oddawała w ręce ludu (rdzenni obywatele, wolni mężczyźni powyżej 20 roku życia ), poprzez możliwość bezpośredniego podejmowania decyzji państwowych na forum zwoływanego kilka razy w miesiącu Zgromadzenia Ludowego. Zakres jego kompetencji był szeroki – posiadał władzę ustawodawczą, dokonywał wyboru organów władzy wykonawczej oraz sprawował nad nimi kontrolę, wybierał skład Trybunału Ludowego. Władza wykonawcza i zarządzanie polis było w rękach Rady Pięciuset, której skład wybierany był przez Zgromadzenie w drodze losowania. Ważnym osiągnięciem demokracji ateńskiej było sądownictwo ludowe – Trybunał Ludowy zapewniał obywatelom ochronę praw politycznych. Elementy demokracji można zauważyć w zasadach funkcjonowania wspólnot wczesnochrześcijańskich ( wybór biskupów i diakonów przez członków wspólnoty, równość wszystkich wobec Boga, itp. ) oraz wczesnośredniowiecznych plemion germańskich, gdzie dużą rolę odgrywał wiec, czyli zebranie wszystkich dorosłych członków plemienia, będący podstawą tak zwanej demokracji plemiennej. Istotna forma demokracji była demokracja szlachecka (stanowa), która wykształciła się w Polsce w drugiej połowie XV w. ,a największy rozkwit osiągnęła w XVI w. Do jej stworzenia przyczynił się przywilej nieszawski, który dawał sejmikom szlacheckim szerokie uprawnienia i pozwolił średniej szlachcie walczyć o swoje interesy z Kościołem i możnowładcami. Jednakże prawa te – polityczne i ekonomiczne – zostały przyznane tylko szlachcie, podczas gdy inne stany odgrywały drugorzędną rolę (mieszczaństwo) lub rolę służebną (chłopi). Prawa i przywileje szlacheckie zostały zebrane w Artykułach henrykowskich z 1573r. Według nich tylko szlachta miała prawo sprawowania władzy politycznej w Rzeczpospolitej. Sejm był najwyższa władzą w państwie, a zgodnie z Konstytucją Nihil Novi z 1505r. , bez wspólnej zgody Sejmu i Senatu nic nowego w państwie nie mogło być postanowione. Dużą słabością demokracji szlacheckiej był brak silnej władzy wykonawczej ( za wprowadzanie w życie praw odpowiedzialny był monarcha, którego uprawnienia systematycznie ograniczano z obawy przed władzą absolutną) , doprowadziła ona do zwiększenia poddaństwa chłopów, rozwoju gospodarki folwarcznej i odsunięcia warstwy mieszczańskiej od władzy. Za podstawę rozwoju współczesnej demokracji uważa się demokrację burżuazyjną, która ukształtowała się po rewolucjach burżuazyjnych w Anglii w XVII wieku i we Francji w XVIII wieku, rozwinęła się również w państwach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w drugiej połowie XIX i w XX wieku. Do jej rozwoju przyczynili się czołowi przedstawiciele oświeceniowej myśli polityczno – społecznej : Charles Louis Montesquieu ( Monteskiusz) – twórca teorii trójpodziału władzy ( władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza) oraz Jean Jacques Rousseau – zwolennik teorii umowy społecznej ( podporządkowanie woli jednostek woli zbiorowej ). Władza w państwie nie pochodziła już od Boga, lecz była sprawowana z woli i za przyzwoleniem obywateli. Jedną z czołowych zasad demokracji burżuazyjnej był rozwój gwarancji praw obywatelskich (Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych 1776 roku oraz Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789 roku ). Podstawowe prawa i wolności to : wolność sumienia, wyznania i słowa, prawo do własności, nietykalność osobista, równość wobec prawa. Demokracja burżuazyjna zapewniała przestrzeganie praworządności i równości obywateli wobec prawa. Po raz pierwszy podstawą porządku politycznego państwa, jak również prawną gwarancją wolności stała się konstytucja uchwalona przez organ przedstawicielski (np. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 1787 roku) System reprezentacji społeczeństwa opierał się m.in. na działalności partii politycznych (wielopartyjny system sprawowania rządów), a pod naciskiem rewolucyjnych wystąpień oraz wdrażania w życie programów liberalnych i socjaldemokratycznych stopniowo poszerzano grono obywateli uprawnionych do głosowania – zrezygnowano z ograniczeń takich jak : płeć, wykształcenie, majątek. W XX wieku dopuszczono do głosowania również kobiety. Najpierw w Finlandii (1906r.), w Polsce dopiero w 1919 roku podczas wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Pierwsza połowa XX wieku – dwudziestolecie międzywojenne – była okresem kryzysu demokracji, rozwijały się totalitarne reżimy w hitlerowskich Niemczech, faszystowskich Włoszech, komunistycznym Związku Radzieckim oraz rządów autorytarnych w Portugalii, Hiszpanii, na Węgrzech i w Rumunii. W Polsce po przewrocie majowym w 1926 roku również załamał się system demokracji – dyktatura Piłsudzkiego i rozwój rządów autorytarnych. Po II Wojnie Światowej demokracja kojarzyła się z pokojem, jednakże dopiero rok 1989 zapoczątkował wśród państw byłego bloku wschodniego ponowny rozwój demokracji.

Współcześnie wyznacznikami demokracji jest pięć fundamentalnych zasad : suwerenność narodu ( sprawowanie najwyższej władzy przez lud, podejmowanie przez niego ostatecznych decyzji), zachowanie praw mniejszości (np. prawo do zachowania odrębności kulturowej, religijnej oraz prawo do uczestniczenia w życiu publicznym), podział i równowaga władz (monteskiuszowski trójpodział władzy na władzę wykonawczą, ustawodawcza i sądowniczą i ich rozdzielenie oraz niezależność od siebie), konstytucjonalizm i praworządność (oparcie ustroju na konstytucji i rządy zgodne z obowiązującym prawem) oraz pluralizm (zasada poszanowania odrębności poglądów społecznych, politycznych i gospodarczych różnych grup społecznych oraz prawo do ich swobodnego działania). Zaś podstawowymi wartościami są: wolność, równość i sprawiedliwość.
W systemie demokratycznym obywatele mają wiele możliwości uczestniczenia w życiu publicznym : bezpośrednie formy demokracji (referendum, inicjatywa ludowa, samorządność), pośrednie formy demokracji (system przedstawicielski), organizacje społeczne i polityczne (stowarzyszenia i partie polityczne), inicjatywy obywatelskie, bezpośrednie formy wyrażania poparcia lub sprzeciwu ( zgromadzenia), pośrednie formy wyrażania poparcia lub sprzeciwu (listy otwarte, petycje). Obywatele mogą bezpośrednio wpływać na decyzje rządów poprzez referendum, czyli powszechne głosowanie obywateli mających czynne prawo wyborcze. Posiadają również inicjatywę ludową, która polega na przyznaniu pewnej, określonej liczbie obywateli inicjatywy ustawodawczej – możliwości zgłoszenia projektu ustawy. W Polsce inicjatywa ustawodawcza przysługuje 100 tysiącom obywateli. Istnieje szansa sprzeciwu wobec obowiązującej ustawie – nosi on nazwę weta ludowego. Samorządność czyli samodzielność i niezależność w zarządzaniu umożliwia instytucjom społecznym samorząd zawodowy – Izba Lekarska, izby rzemieślnicze, itp.) wpływ na decyzje władz. Pośrednią formą demokracji jest system przedstawicielski. Społeczeństwo ma wpływ na rządzenie poprzez wybór organów sprawujących władzę. W Polsce w wyniku wyborów wyłania się prezydenta, obie izby parlamentu oraz organy samorządu terytorialnego ( rada gminy, rada powiatu, sejmik wojewódzki) Udział w wyborach daje możliwość wpływania na funkcjonowanie władzy ustawodawczej oraz władzy wykonawczej.

Każdy człowiek chciałby mieć wpływ na to co się dzieje w jego kraju, chciałby móc coś zmienić, zadecydować o czymś ważnym zarówno dla niego ,jaki i dla ogółu. Uważam, że zgodnie z zasadami demokracji, każdy człowiek powinien mieć prawo wyrażenia swojego zdania i swoich racji, lecz nie każdy powinien mieć bezpośredni wpływ na sprawowanie rządów. Według mnie, żeby państwo funkcjonowało prawidłowo, ludzie za to odpowiedzialni powinni mieć odpowiednie kwalifikacje, być ludźmi wykształconymi, dobrze znającymi problemy państwa, polityki międzynarodowej, ekonomii lub innych gałęzi, a przede wszystkim ludźmi uczciwymi. Przeciętny obywatel, nawet ten najuczciwszy, nie posiada takich kompetencji, więc dlaczego miałby decydować o losach państwa? I tu nie mówię o jednostce - większość z nas nie ma pojęcia o polityce, ekonomii, prawach, które rządzą rynkiem, itp. Oczywiście znajdą się tacy ludzie, którzy spełniają wymogi i to oni właśnie według mnie mają rządzić krajem. Ludzie ci mają być wzorem dla ogółu, mają dbać o interesy społeczeństwa, tak aby szary człowiek nie musiał się o nic martwić. Jednakże istniejące formy demokracji bezpośredniej są również potrzebne, ponieważ często nasi przedstawiciele nie wywiązują się ze swoich obowiązków i wtedy społeczeństwo ma szansę skorygowania niedopatrzeń, poddania władzom pomysłu, protestu lub walki o swoje prawa. Z drugiej strony nie potrafię sobie wyobrazić, że rządzenie krajem w taki sposób byłoby możliwe na dłuższą metę, w małej społeczności owszem, lecz w dużej, gdzie każdy człowiek mający czynne prawo wyborcze i mający inne potrzeby, inne racje, miałby wpływać na los państwa?! Według mnie wkrótce doszłoby do walk klas. Również rządzenie poprzez referendum nie daje możliwości efektywnego rozwiązywania problemów i kierowania państwem, gdyż brak w nim elementu dyskusji, która często pomaga w podjęciu lepszej decyzji. Trzeba też wspomnieć, że jest to trudne z przyczyn organizacyjnych i finansowych. Myślę więc, że lepszym sposobem jest pośrednia forma demokracji w postaci systemu przedstawicielskiego, gdzie obywatele wybierają ludzi spełniających wymienione wyżej kryteria.
Podsumowując, obywatele powinni mieć wpływ na sprawowanie władzy, lecz jedynie wpływ pośredni.