Internat miejscem dialogu

Dialog jest konieczny w instytucjach skupiających duże grupy młodzieży, a do takich należą internaty szkolne, gdzie przez cały rok we wzajemnych kontaktach pozostają wychowankowie i wychowawcy, którzy przekazują informacje, treści zadań, ocen, ale także dokonują wymiany myśli, wartości, uczuć, rozwiązują konflikty i udzielają wsparcia terapeutycznego.

W internacie stosuje się, mniej lub bardziej świadomie, różne formy dialogu, tj. rozmowy, dyskusje, uzgadnianie zdań, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie konfliktów przez negocjacje, porozumienie bezsłowne, tzw. język ciała. Ważną , ale niedookreśloną rolę spełniają dialogi wewnętrzne, określane jako ciągły spór ze sobą, wewnętrzna rozmowa. Najczęściej dialogi wewnętrzne są rezultatem intensywności i współżycia społecznego dużych grup wychowanków i wychowawców.

Sądzę , że wszystkie rodzaje dialogów występujące w internacie mogą wzbogacać doświadczenia młodzieży.
Dialog jest niezbędny w procesie socjalizacji oraz w praktyce opiekuńczo- wychowawczej internatu. W internatach współistnienie dużych grup młodzieży wytwarza złożone stosunki społeczne, które determinują socjalizację wychowanków. Natomiast działalność opiekuńczo-wychowawcza zapewnia wychowankom warunki do egzystencji, indywidualnego rozwoju, kompensuje braki i ułatwia pełnienie ról uczniów oraz stwarza możliwości zdobywania doświadczeń kierowania sobą. W placówkach dzięki spontanicznym interakcjom i intencjonalnym działaniom wychowawców następuje upowszechnianie wzorów zachowań, schematów kultury, wartości i norm. A zatem należy podkreślić rolę dialogu w kontaktach międzyludzkich.

W internacie dialog może pełnić następujące funkcje:
1. poznawcze
2. komunikacyjne – związane z wymianą myśli , poglądów
3. wartościowania
4. rozwiązywania problemów i konfliktów
5. wsparcia terapeutycznego

Wszystkie wymienione formy dialogu mogą wynikać z potrzeby komunikowania się mieszkańców i wychowawców, sytuacji, zdarzeń a także stanów emocjonalnych jednostek, często wyznaczonych wspólnym życiem dużych grup młodzieży.
W placówce różnymi kanałami przepływają informacje, są wyrażane opinie, poglądy, postawy, wartości. Dzięki dialogowi osoby w nim uczestniczące mogą osiągnąć wzajemne zrozumienie i zbliżenie. Przekazywane informacje umożliwiają tworzenie wiedzy o świecie, sobie i współmieszkańcach , oraz regulują zachowanie wychowanków.

Jednak w internacie jest ważny nie tylko przepływ informacji, ale także ich interpretowanie i definiowanie przez mieszkańców.
Chodzi o używanie słów , znaków, reguł operowania nimi i obrazów zrozumiałych przez wszystkich.

Ważne znaczenie przypisuje się także bezsłownemu przekazywaniu informacji, czyli tzw. mowie ciała. Prawie 70% przekazu stanów emocjonalnych odbywa się poprzez mimikę, pantomimikę , kontakt wzrokowy, fizyczny, utrwalone standardy zachowań. Odbiór tych sygnałów zależy od utrwalonych stereotypów zachowań, potrzeb i oczekiwań uczestników współżycia w internacie.

W społecznościach internatowych w naturalny sposób powstają różnego rodzaju nieporozumienia, spory, sprzeczki, kłótnie oraz konflikty. Powstają one między wychowankami oraz między wychowawcami a wychowankami. Mogą być spowodowane m.in. rozbieżnościami między potrzebami a oczekiwaniami wychowanków, możliwościami ich realizacji, utrwalonymi standardami zachowań oraz nastawieniami rodziców i nauczycieli. Uznaje się, że konflikty mogą powstawać z odmiennych ocen sytuacji, zachowań i działań. Przyczyny ich powstawania mogą tkwić w przepisach normujących stosunki w internacie, przede wszystkim w regulaminach, porządku dnia w placówce oraz innych ustaleń i zarządzeń podejmowanych przez wychowawców arbitralnie bez udziału młodzieży.

W internacie żródłami konfliktów bywają też rozbieżności między reprezentacjami ról wychowawców i wychowanków. Przeprowadzone badania wykazały, że u wychowawców ukształtowały się reprezentacje wychowanków dotyczące ich funkcjonowania jako uczniów, wypełniania przez nich obowiązków wychowanków i zdobytych przez młodzież umiejętności współżycia z innymi. Natomiast u wychowanków reprezentacje ograniczały się przede wszystkim do cech psychicznych wychowawców. Dominowały wśród nich empatia, zrozumienie, poczucie sprawiedliwości, partnerskie traktowanie młodzieży oraz udzielanie jej pomocy w pokonywaniu trudności.

W internacie mieszka czasowo młodzież „psychicznie odłączona” od domów rodzinnych, u której zmiana miejsca zamieszkania, szkoły i środowiska rodzi nieznane wcześniej kłopoty i trudności. Wychowankowie oczekują pomocy ze strony wychowawców . Pomocne są w tym rozmowy o charakterze terapeutycznym. Dzięki szczerym , intymnym rozmowom z wychowawcami młodzi ludzie mogą swobodnie wyrażać swoje potrzeby, dążenia, trudności, rozwiązywać problemy i rozładowywać napięcia. Ważne jest aby w prowadzeniu takich rozmów przestrzegać zasady dobrowolności oraz podmiotowego traktowania się wychowawców i wychowanków.

Występowanie konfliktów w dużych zbiorowiskach młodzieży w internatach wymaga poszukiwania sposobu ich przezwyciężania. Temu celowi może służyć forma dialogu, zwana negocjacjami. Stosowanie tej formy dialogu wymaga dobrowolności udziału zainteresowanych, wspólnego poszukiwania płaszczyzny porozumienia tzn. tego, co łączy, a nie dzieli, przewidywania ustępstw oraz dążenia do konsensusu możliwego do przyjęcia przez wszystkich uczestników negocjacji.

Negocjacje prowadzone w internacie mogą odnosić się do dwóch płaszczyzn. Jedna dotyczyć może konfliktów między młodzieżą, a druga konfliktów wychowawców i wychowanków.
W obu rodzajach negocjacji trzeba ustalić przedmiot negocjacji, oddzielić ludzi od problemów, ustalić w miarę obiektywnie kryteria ocen oraz szukać możliwości dających korzyści stronom uczestniczącym w negocjacjach. W negocjacjach wychowawców i wychowanków ważną rolę odgrywa jednakowe traktowanie biorących w nich udział, pozbycie się wszelkich uprzedzeń , spojrzenie na sprawy oczyma partnerów negocjacji oraz znalezienie z młodzieżą wspólnego języka.

Jakie warunki muszą być spełnione przy stosowaniu dialogu?
Nie jest łatwe prowadzenie dialogu w dużych grupach internatowych. Utrudniają to często warunki lokalowe, socjalne, duże grupy wychowawcze, organizacja współżycia mieszkańców, narzucane restrykcyjne przepisy regulujące współżycie młodzieży i autorytarne style kierowania wychowawczego. Wyniki badań wychowanków internatów wskazują, że młodzież chętnie uczestniczy w różnych formach dialogu , ale w określonych warunkach. Obejmują one już wymienione zasady rozmów i negocjacji i postulują konieczność partnerskiego traktowania wychowanków, poszanowania ich godności, autonomii i prawa do błędów oraz prawa do zachowania własnych poglądów. Wychowankowie w rozmowach indywidualnych z wychowawcą pragną w klimacie wzajemnego zaufania i lojalności przekazywać własne odczucia, wątpliwości, myśli dotyczące samego siebie i innych. A także pragną się spotkać ze zrozumieniem, życzliwością – w razie potrzeby- z radą i pomocą.

Organizacja przebywania młodzieży w internacie powoduje, że wychowawcy częściej prowadzą rozmowy grupowe niż dialogi z jednym wychowankiem. Rozmowy grupowe, zwane w internatach dyskusjami lub spotkaniami z określonym tematem, są prowadzone w grupach kilku- lub kilkunastu osobowych zainteresowanych określonym problemem, z nieograniczonymi możliwościami wypowiadania się na dany temat. Godnymi poznania i wspólnych dyskusji mogą być problemy związane np. z kulturą, sztuką, techniką, ekologią.

Udział wychowanków w różnego rodzaju dialogach zależy w znacznej mierze od wychowawców, ich postaw oraz kompetencji realizacyjnych i interpretacyjnych. Ważne jest aby wychowawcy potrafili dostrzec trudności, zainteresować się problemami, wzbudzić zaufanie, doradzać, wskazując wzorce, oceniać zachowania i czyny a nie jednostki.

Istotne wydają się takie cechy wychowawców, jak: naturalność, kontaktowość, zrozumienie, poczucie sprawiedliwości oraz umiejętności słuchania, tłumaczenia i pomocy w trudnych sytuacjach wychowanka, ucznia i członka rodziny. Potrzebne jest również rozwijanie umiejętności uczestniczenia w dyskusjach, słuchania cudzych racji, przedstawiania własnych argumentów i artykułowania swoich problemów.

W literaturze zwraca się uwagę na instytucjonalne ograniczenia komunikacyjne wewnątrz internatów. Często porozumiewanie się służy do realizacji zadań porządkowo- higienicznych, gospodarczych oraz organizacji żywienia, wypoczynku i odrabiania lekcji. Staje się przez to komunikowaniem jednokierunkowym- od wychowawców do wychowanków. Aby tego uniknąć , wychowawcy powinni rozwijać różne rodzaje dialogów w internacie, które jak sądzę, mogą pomóc młodzieży w poznaniu siebie i znalezieniu swego miejsca w świecie.


Bibliografia:
1. Gilly M. , Nauczyciel- uczeń. Role instytucjonalne a reprezentacje, PIW, Warszawa 1987.
2.Katz D., Kahn R.L., Społeczna psychologia organizacji, PWN, Warszawa 1979.
3.Kwaśnica R., „Ukryte założenia trzech krytyk. Przyczynek do samowiedzy pedagogiki przejścia i pogranicza”, (w:) Ku pedagogice pogranicza,(red. ) Z. Kwieciński, Z. Witkowski, Toruń 1990.
4.Leszczyński A.C. , „Refleksje w dialogu” (w: ) „ Kultura i społeczeństwo”, nr 1/1994.
5.Siemek J., „ Myśl drugiej połowy XX w.”, (w: ) M. J. Siemek, Filozofia , dialektyka, rzeczywistość, PIW, Warszawa 1982.