Choroby układu moczowego

artykuł dr. n. med. Pawła Domańskiego, napisany w czerwcu 2000 dla serwisu RES MEDICA Rozwój układu moczowego zaczyna się około 3. tygodnia życia płodowego. Odbywa się w kilku, kolejno następujących po sobie, etapach i jest bardzo złożony. Ostatnie stadium rozwoju nerek rozpoczyna się w 32.-36. tygodniu i trwa do osiągnięcia przez człowieka wieku dojrzałego. Ze względu na to istnieje możliwość częstszego, w porównaniu do innych układów, występowania wad rozwojowych układu moczowego. Zaburzenia rozwoju nerek mogą przejawiać się nieprawidłowościami ich położenia i budowy (np. agenezja, nerka podkowiasta, wielotorbielowatość nerek) oraz nieprawidłowym składem enzymatycznym nabłonka cewek nerkowych (tubulopatie). Niektóre ciężkie wady są przyczyną obumarcia płodu, inne mogą nie dawać żadnych objawów, niektóre zaś zwiększają możliwość występowania np. zakażeń układu moczowego, kamicy, nadciśnienia tętniczego nerkopochodnego. Dlatego też w przypadku wystąpienia infekcji układu moczowego u niemowląt lub małych dzieci należy wykonać wiele badań dodatkowych, w celu wykrycia ewentualnych wad rozwojowych i wczesnego zastosowania właściwego leczenia. Zakażenia mogą obejmować różne odcinki układu moczowego (zapalenie pęcherza i cewki moczowej, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie gruczołu krokowego). Zasadniczym objawem, pozwalającym na rozpoznanie zakażeń, jest tzw. bakteriuria znamienna. Zakażenia mogą przebiegać bezobjawowo. Niekiedy zaś stan chorych jest na tyle ciężki, że konieczne jest leczenie w warunkach szpitalnych. Przez całe życie nerki narażone są na rozwój chorób o etiologii immunologicznej. Najbardziej typowym przykładem tego rodzaju schorzeń są pierwotne kłębuszkowe zapalenia nerek. W ich przebiegu dochodzi do uszkodzenia kłębuszków nerkowych, co może prowadzić do pojawienia się m.in. białkomoczu, krwinkomoczu, nadciśnienia tętniczego i upośledzenia przesączania kłębuszkowego. Niektóre typy kłębuszkowych zapaleń nerek przebiegają z tzw. zespołem nerczycowym, inne już po kilku miesiącach (na skutek zniszczenia wszystkich struktur nerek) prowadzą do wystąpienia klinicznych i biochemicznych objawów schyłkowej niewydolności nerek, tzw. mocznicy przewlekłej; są i takie, których przebieg jest skryty, a rozpoznanie ustala się dopiero po wielu latach, w okresie przewlekłej niewydolności nerek. Kłębuszki nerkowe oraz inne struktury nerek mogą zostać uszkodzone również w takich schorzeniach ogólnoustrojowych, jak cukrzyca, toczeń trzewny i skrobiawica (tzw. nefropatia cukrzycowa, toczniowa i skrobiawicza). Wiele stanów chorobowych może powodować ostrą niewydolność nerek. Wyróżnia się trzy postacie tej niewydolności:
• przednerkową,
• nerkową oraz
• pozanerkową (zaporową).
W każdym wieku istnieje ryzyko rozwoju nowotworów układu moczowego. Rak nerki stanowi 2-3% nowotworów złośliwych u dorosłych i występuje zazwyczaj między 5. a 7. dekadą życia. Nowotwory (m.in. raki, gruczolaki, brodawczaki) mogą powstawać w każdym odcinku układu moczowego, np. w miedniczce nerkowej, moczowodach, pęcherzu i cewce moczowej. Podstawowymi objawami nowotworów są bóle, niekiedy typu kolki nerkowej, oraz zmiany w moczu (krwiomocz). Stosunkowo często guzy nerek wykrywa się "przypadkowo" badaniem ultrasonograficznym wykonywanym w celu diagnostyki np. układu pokarmowego. Jedną z najczęstszych przyczyn bardzo silnych bólów ("kolka" nerkowa) jest kamica układu moczowego. Występuje najczęściej u osób zamieszkujących strefy umiarkowane oraz tropikalne. Towarzyszy ona człowiekowi od zarania dziejów. Złogi wykrywano np. u mumii egipskich. Wielu chorobom układu moczowego towarzyszy nadciśnienie tętnicze. Dlatego też w każdym przypadku nadciśnienia należy wykonać chociaż podstawowe badania, których wyniki pozwolą na wykluczenie lub potwierdzenie "nerkowego" pochodzenia nadciśnienia tętniczego. Typowym przykładem jest tzw. nadciśnienie naczyniowo-nerkowe. Jego przyczyną jest hemodynamicznie istotne zwężenie tętnic nerkowych. U większości mężczyzn po 50. roku życia dochodzi do łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. W każdym jednak przypadku należy wykluczyć nowotwór złośliwy stercza. Tak jak w wielu nowotworach innych narządów jedynie wczesne rozpoznanie pozwala na całkowite wyleczenie. Objawy niektórych chorób układu moczowego są tak charakterystyczne, że sam pacjent wiąże je z tym narządem, inne mogą być na tyle nietypowe, że dopiero wnikliwie przeprowadzone badanie lekarskie oraz wyniki wielu badań dodatkowych pozwalają ustalić właściwe rozpoznanie. Nierzadko dolegliwości są na tyle intensywne, że zmuszają do szukania porady lekarskiej, bez względu na porę doby. Przykładem jest napad kolki nerkowej. Są również choroby przebiegające podstępnie i skrycie. Niekiedy dopiero po wielu miesiącach, a nawet latach od ich powstania pacjent dowiaduje się, że choroba nerek jest przewlekła i nieodwracalna, a nerki są niewydolne, zaś jedyną metodą skutecznego leczenia pozostaje dializoterapia (hemodializa, dializa otrzewnowa) lub przeszczepienie nerki.