Nastroje panujące wśród ludzi żyjących na przełomie wieków.

Młoda Polska to czas ogólnej tendencji zwątpienia w sens i cel ludzkiego życia. Kształtuje się odrębna w stosunku do pozytywizmu świadomość, narasta poczucie zagrożenia, pustki duchowej, beznadziejnośći życia i niezadowolenia. Potęgują się nastroje katastroficzne - przekonanie o schyłku kultury, o nadciągającej zagładzie cywilizowanego świata, o wyczerpaniu możliwości rozwoju w większości dziedzinach życia.

Dekadentyzm i postawa tego światopoglądu to pesymizm, indywidualizm, negacja, zwątpienie i zanik woli życia. Załamanie się wiary w poprawę rzeczywistości dzięki potędze rozumu i wiedzy, a także strach przed ludzką zgubą, goniącą za sukcesem i materialnym zyskiem, kierowały zainteresowania poetów ku wartościom duchowym i życiu wenętrznemu. Dekadencki stosunek do świata i rzczywistości bardzo dokładnie widać w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Leopolda Staffa i Jana Kasprowicza.

Wiersz Tetmajera "Koniec wieku XIX" uznano za manifest pokolenia żyjącego na przełomie wieków i szczytowe osiągnięcie polskiego dekadentyzmu. Jest to utwór głęboko pesymistyczny, przedstawiający sylwetkę dekadenta, dla którego życie jest udręką i wobec którego jest bezsilny. Poeta zadaje dziesięć pytań o sens i cel życia, które są możliwościami przyjęcia określonej postawy wobec życia. Wśród nich znajdują się - przekleństwo, ironia, wzgarda, rozpacz, walka, rezygnacja, byt przyszły czy ironia. Każde z nich spotyka się z negatywną postawą człowieka "końca wieku" przekonanego o bezskutecznoći jakiegokolwiek czynu, jakiejkolwiek reakcji na rzeczywistość, bo "...czy mrówka rzucona na szyny może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?". Podmiot liryczny zastanawia się jak żyć, jaką postawę przyjąć wobec świata i ludzi, jakimi kierować się wartościami. Człowiek "końca wieku" jest rozczarowany przeszłością, a przyszłość jest dla niego wielką niewiadomą. Utwór kończy się słowami, oddającymi bezsilność, skrajny pesymizm i kruchość ludzkiej woli: "Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza, człwoiecze z końca wieku? ...Głowę zwiesił niemy."

"Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smerczynach"; to utwór okresu wielkiego przełomu w twórczości Jana Kasprowicza. Autor "maluje" w nim piękno górskiego krajobrazu. Warto zwrócić uwagę na rolę barw (ciemna zieleń, pawiookie stawy, seledynowe niebiosa, bladobłękitne mgły, krwawa czerwień róży na szarej skale). Na tle pięknej przyrody rogrywa się dramat o prawdziwie symbolicznym charakterze. Oto krzak dzikiej róży: samotny, senny, zadumany tuli ię do ściany skalnej jakby się lękał tchnienia buny. Tuż obok, niczym przypomnienie, że bać się należy, spoczywa stara, próchniejąca limba. Przdstawiona sytuacja to wymowny symbol grozy ludzkiego bytu. Krzak róży drży o swoje życie, boi się
najmniejszego podmuchu wiatru, stara limba dowodzi, jak szybko mija czas, jak rzeczywiście łatwo zmienić się może piękno i młodość w chorobę, brzydotę i powolne umieranie.

"Deszcz jesienny" najbardziej znany, nastrojowy wiersz Leopolda Staffa, wyraz skrajnej dekadencji i pesymizmu. Wychodzi z niego świadomość beznadziejności życia. Na obraz wiersz składają się trzy wizje... Staff wprowadził filozofię dekadentyzmu, według której świat jest tak okrutny, że nie warto w nim żyć. Pierwsza wizja to korowód mar, idących pochodem przez ogród, wśród płaczu i zawodzenia. Druga to wspomnienia pogrzebu, niespełnionej miłości, ludzkich smutków i zmartwień. Trzecia wizja to obraz diabła, płaczącego na widok zniszczenia, ktróe sam sprawił w pięknym ogrodzie. W ten sposób Staff pokazuje ogrom zła, które zewsząd dookoła otacza człowieka. Refren powtarza informacje o kroplach deszcze, uderzających o szyby, które wydają dźwięki podobne do płaczu.

Taką postawę dekadencką przedstawiał w filozofii Arthur Schopenhauer. Jego filozofia pesymistycznie oceniała ludzką naturę i sens egzystencji. Wyrażał niechęć do świata, utratę ideałów i poczucie niedorzeczności istnienia.

Nastroje panujące wśród ludzi na przełomie wieków cechowały się zwątpieniem i sensem życia. Człowiek z tamtych czasów był zagubiony, a życie dla niego było udręką.