Rynek ubezpieczeń w Polsce

Podstawową funkcją ubezpieczeń jest pokrycie strat powstałych w wyniku nieszczęśliwych zdarzeń losowych, zapewnienie środków na pokrycie kosztów leczenia lub zgromadzenie środków na starość, gdy zakończy się aktywność zawodowa obywatela. Realizacja ubezpieczenia następuje przez wypłatę odszkodowań i świadczeń z funduszu tworzonego ze składek osób ubezpieczonych. Dzięki temu ubezpieczenie pozwala na dzielenie się z innymi kosztami leczenia, emerytury lub renty. Ubezpieczenia dzielimy na:
• Obowiązkowe (korzystamy z nich na mocy prawa np. ubezpieczenie środków transportu, zdrowotne pracowników
• Dobrowolne (korzystamy z nich dobrowolnie np. majątkowe lub na życie)
Ubezpieczenia podzielić możemy także ze względu na cel ubezpieczenia:
• Społeczne
• Zdrowotne
• Od odpowiedzialności cywilnej
• Majątkowe

Ubezpieczenia społeczne służą zapewnieniu finansowej ochrony przed skutkami choroby, wypadku i zapewnieniu środków na wypłatę emerytur i rent osobą, które nie mogą wykonywać pracy zawodowej. W Polsce instytucja odpowiedzialną za działanie systemu ubezpieczeń społecznych jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Wypłaca on między innymi zasiłki chorobowe, wypadkowe, pogrzebowe, renty oraz jest odpowiedzialny za zbieranie składek na przyszłe emerytury. System ten jednak został zreformowany w roku 1999 gdyż istniejący system okazał się nieskuteczny i deficytowy. Stało się tak za sprawą rozwoju medycyny i poprawy warunków życia, a także jego wydłużenia do średniej, która dla kobiet wynosi 78 lat a dla mężczyzn 70 lat. Wrasta także liczba osób w wieku poprodukcyjnym a maleje liczba osób w wieku produkcyjnym. Reforma przewiduje, że cześć przyszłych emerytur nadal finansowana z bieżących wpłat do ZUS-u, natomiast pozostała cześć ma zostać zagwarantowana przez pieniądze pochodzące ze składek inwestowanych przez prywatne fundusze emerytalne. Istnieje także możliwość indywidualnego ubezpieczenia, które podwyższy kwotę przyszłej emerytury. System te posiada trzy filary, które według specjalistów nie są narażone na załamanie wskutek zmniejszenia się społeczeństwa lub nagłego wzrostu bezrobocia. Jedyne zagrożenie to kryzysy na rynkach finansowych lub długotrwała inflacja.

I filar – oparty jest na zreformowanym ZUS-ie, do którego składki wpływają od pokolenia pracującego będą nadal finansować bieżące wypłaty emerytur. W tym filarze znajdują się wszystkie osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 rok, gdyż przystąpienie do nowego systemu było dla nich nieopłacalne, oraz osoby urodzone do 31 grudnia 1968 roku, które nie zdecydowały się na wybór nowego systemu decydując się na emeryturę wypłacana przez ZUS. Pozostałe osoby także należą do I filaru, ale jest to połączone z przynależeniem do filaru II lub II i III. Poza wpłatą na fundusz emerytalny (19,52% pensji) do ZUS wpływają również składki na ubezpieczenie rentowe (13% pensji) z których ZUS wypłaca renty osoba niezdolnym do pracy, składki na ubezpieczenie chorobowe (2,45% pensji) zabezpieczające finansowanie dla pracujących w czasie ich choroby, ubezpieczenia wypadkowe (1,62%) zapewniające środki na wypłatę odszkodowań w razie wypadku pracownika. Wszystkie powyższe świadczenia obsługuje ZUS i wraz z innymi świadczeniami wypłacanymi przez pracodawców na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych tworzą koszty pracy które w Polsce są jednymi z najwyższych w Europie. Składki te nie będą inwestowane a jedynie waloryzowane o wskaźnik inflacji.

II filar – oparty jest na działaniach prywatnych Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). Każda osoba podejmująca obecnie prace musi wybrać jeden fundusz emerytalny, do którego przekazywana będzie składka w wysokości 7,3% zarobków. Jeśli pracownik nie zrobi teko samodzielnie zostanie przydzielony losowo do przypadkowego OFE. Nie oznacza to jednak członkostwa dożywotniego gdyż każdy w dowolnej chwili może zmienić OFE na inny, lecz dopiero po dwóch latach nie ponosi się z tego tytułu żadnych opłat. Zadaniem funduszy jest pomnażanie pieniędzy wpływających każdego miesiąca na indywidualne konta członków w celu zapewnienia jak największych środków na przyszłe emerytury. Fundusze mogą kupować jedynie bezpieczne papiery wartościowe będące w publicznym obrocie, bankowe papiery wartościowe, lokaty bankowe, fundusze inwestycyjne czy gwarantowane papiery Skarbu Państwa. Kontrole nad działalnością OFE sprawuje Urząd Nadzoru na Funduszami Emerytalnymi, do którego zadań należy wydawanie i cofanie zezwoleń na działalność OFE.

Pieniądze składane na kontach członków II filaru są przeliczane na jednostki uczestnictwa. Po zakończeniu działalności zawodowej każdy z uczestników wykupi za nie emeryturę, której wysokość zastanie wyliczona na podstawie zgromadzonego kapitału początkowego (składek odprowadzonych do ZUS przed 1 stycznia 1999r.) wysokość zarobków oraz określonej średniej długości życia. Wypłatami emerytur zajmą się

Zakłady Ubezpieczeń Emerytalnych. Pierwsze z nich powołane zostaną w 2007 roku a w 2009 wypłacone zostaną pierwsze emerytury. Przyszli emeryci staną przed wyborem jednego z czterech rodzajów emerytur:
- indywidualna (wypłacana dożywotnio)
- indywidualna z gwarantowanym okresem płatności (min. 10 lat) (jeśli emeryt umrze przed końcem okresu gwarantowanego pozostała kwotę otrzyma osoba przez niego wskazana.
- małzeńska jedna wypłata miesięcznie dla dwojga małżonków pobierana dożywotnio
- małzeńska z gwarantowanym okresem płatności (min. 10 lat) (po śmierci obojga małżonków pozostała kwotę otrzyma wskazana osoba)

III filar – jest dobrowolnym uzupełnieniem emerytury. Do najpopularniejszych form ubezpieczenia można zaliczyć pracownicze programy emerytalne i ubezpieczenie na życie z funduszem inwestycyjnym. Przewiduje się że będzie z nich pochodzić znacząca częśc dochodów emerytalnych. Istnieje również wiele innych możliwości powiększenia przyszłych świadczeń, na przykład przez książeczki oszczędnościowe, inwestycje w jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, obligacje skarbu państwa czy lokaty bankowe.
Pracownicze programy emerytalne to dodatkowe ubezpieczenie emerytalne organizowane i opłacane przez pracodawcę dla pracowników. Może ono być realizowane w formie ubezpieczenia grupowego w towarzystwie ubezpieczeniowym, inwestycji w otwarty fundusz inwestycyjny lub założenia oddzielnego pracowniczego funduszu emerytalnego. Pracodawca zainwestowane w program pieniądze może wliczyć w koszty działalności firmy i odliczenie podatku.
Obecnie w Polsce działa 16 Otwartych Funduszy Emerytalnych. Obecnie według danych na 23 kwietnia 2004 najwyższą wartość jednostki posiadaja OFE Polsat 20,15 jedn ,
OFE ING N-NP 19,51 jedn oraz OFE Dom 18,91 jedn. Natomiast według 12-miesięcznego rankingu Stopy Zwrotu prowadzi OFE Polsat 21,17%, OFE Dom 17,89%, OFE Bankowy 18,85 %.

Ubezpieczenia Zdrowotne obejmuje świadczenia udzielone w razie choroby lub urazu, ciąży, porodu i połogu, powszechnej akcji zapobiegania chorobom oraz konieczności i dokonania oceny stanu zdrowia. Świadczenia te na terem RP są powszechne i obowiązkowe oraz gwarantowane przez państwo. Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby objęte systemem ubezpieczeń społecznych. Osoby te są objęte ubezpieczenie zdrowotnym z dniem zgłoszenia się. Dowodem objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym jest karta identyfikacyjna ubezpieczenia zdrowotnego.
Warunkiem ubezpieczenia zdrowotnego jest uiszczenie składek. Składkę na ubezpieczenie zdrowotne oblicza i opłaca płatnik składki na ubezpieczenie społeczne. Dla wszystkich objętych systemem ubezpieczeń społecznych wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,5% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pomniejszone o kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, potrącane przez płatnika składek ze środków ubezpieczonego. Składka ta podlega odliczeniu od podatku dochodowego od osób fizycznych. Składki te pobierane są od:
1. Rolników oraz domowników, z wyjątkiem rolników prowadzących działy specjalne, opłaca kasa rolniczego ubezpieczenia społecznego.
2. Bezrobotnych nie pobierających zasiłku opłaca właściwy urząd pracy.
3. Osób pobierających zasiłek wychowawczy opłaca ZUS.
4. Osób pobierających rentę socjalną, zasiłek stały, zasiłek stały wyrównawczy lub gwarantowany zasiłek okresowy z pomocy społecznej opłaca jednostka pomocy społecznej przyznająca rentę lub zasiłek.
5. Dzieci, uczniowie i słuchaczy przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczej, resocjalizacyjnej lub w domu pomocy społecznej opłaca placówka lub dom, a uczniów i słuchaczy nie przebywających w takiej placówce, jeśli nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu, opłaca szkoła lub zakład kształcenia nauczycieli i do którego uczeń lub słuchacz uczęszcza.
6. Studentów i uczestników studiów doktoranckich, opłaca szkoła wyższa lub jednostka organizacyjna prowadząca studia doktoranckie, w której osoby te odbywają studia, jeżeli nie podlegają one obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu.
7. Kombatantów opłaca urząd do spraw kombatantów i osób represjonowanych.

Ubezpieczenia majątkowe obejmuje wszelkie dobra majątkowe, np.: budynki, urządzenia, materiały, towary, gotówkę, zwierzęta, czyli odnoszą się do poszczególnych elementów mienia osoby ubezpieczonej, a także do określonych wartości majątkowych związanych z ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej.
Zakres ubezpieczeń osobowych jest zbliżony do zakresu ubezpieczeń społecznych, a ich przedmiotem jest życie, zdrowie i zdolność człowieka do pracy oraz całość i sprawność jego ciała, np.: artysta, sportowca.

Niektóre ubezpieczenia majątkowe, gdy zastosowania ochrony ubezpieczeniowej wymaga szczerszy interes społeczny, są obowiązkowe. Warunki ich zawierania są szczegółowo określone przez Ministra Finansów.

W zakresie organizacji działalności ubezpieczeń majątkowych i osobowych nastąpiły w latach dziewięćdziesiątych radykalne zmiany związane z odejściem od monopolu państwa w tej działalności. Po likwidacji w 1990 r. monopolu w zakresie tych ubezpieczeń, który miał Państwowy Zakład Ubezpieczeń, powstało ponad 20 zakładów prowadzących ubezpieczenia.

Ustawa z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej wprowadziła zasadę, że zakład ubezpieczeń może prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej. W innej formie pawnoorganizacyjnej mogą działać tylko towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, które ubezpieczają swoich członków na zasadzie wzajemności. Na terenie kraju za zezwoleniem Ministra Finansów mogą prowadzić działalność ubezpieczeniową spółki z udziałem kapitału zagranicznego i zagraniczne zakłady ubezpieczeniowe.

Zakład ubezpieczeń nie może prowadzić innej działalności gospodarczej poza działalnością ubezpieczeniową. Zakład ubezpieczeń prowadzący ubezpieczenia na życie nie może prowadzić innych ubezpieczeń osobowych oraz ubezpieczeń majątkowych.

Stosunek ubezpieczenia majątkowego, dobrowolnego i obowiązkowego oraz osobowego, powstaje poprzez zawarcie umowy pomiędzy ubezpieczającym a zakładem ubezpieczeń. Umowa ubezpieczenia zobowiązuje zakład ubezpieczeń, w zamian za składkę ubezpieczeniową, do wypłaty odszkodowania za szkody poniesione w przedmiocie ubezpieczeń. Umowę zawiera się na podstawie wniosku złożonego przez ubezpieczającego, najczęściej poprzez wypełnienie druku zakładu ubezpieczeń. Przyjęcie tego wniosku przez zakład ubezpieczeń następuje poprzez wystawienie polisy lub legitymacji ubezpieczenia, najczęściej polisy, uważa się za moment zawarcia umowy. Równocześnie ubezpieczający zobowiązany jest wpłacić określoną stawkę ubezpieczenia.

Polisa ubezpieczeniowa zawiera pełen tekst lub wypisy ogólnych warunków danego rodzaju ubezpieczenia, dane dotyczące zakładu ubezpieczeniowego i ubezpieczającego, przedmiot ubezpieczenia, sumę ubezpieczenia i składek. Ogólne warunki ubezpieczeń obowiązkowych ustala Minister Finansów w drodze rozporządzenia, a ubezpieczeń dobrowolnych zakład ubezpieczeń.
Świadczenie ubezpieczeniowe mają miejsce w razie zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego, którym jest zdarzenie losowe, powodujące szkodę majątkową albo ujemne następstwa dotyczące życia lub zdrowia osoby.

Wypadek ubezpieczeniowy powinien być zdarzeniem niezawinionym przez ubezpieczającego, bądź zawiniony nieumyślnie. Wina umyślna zwalnia zakład ubezpieczeń z obowiązku spełnia świadczenia ubezpieczeniowego. Ponadto ubezpieczający w razie zajścia wypadku ma obowiązek zrobić wszystko, co możliwe dla zmniejszenia szkody. Ciąży na nim także obowiązek zgłoszenia wypadku do zakładu ubezpieczeń. Obowiązkiem zakładu ubezpieczeń przy ubezpieczeniach majątkowych jest oszacowanie szkody i wypłacenia odszkodowania pieniężnego. Odszkodowanie nie może być wyższe od poniesionej szkody.