narządy zmysłów

Narządy zmysłów
grupa narządów u zwierząt zbudowanych z dwóch rodzajów tkanek - tkanki nerwowej i łącznej, których funkcja fizjologiczna polega na odbieraniu bodźców ze środowiska zewnętrznego i z wnętrza ciała. Receptorami tych bodźców są wyspecjalizowane komórki zmysłowe, które wraz z właściwymi komórkami podporowymi tworzą nabłonek zmysłowy. Bodźce, które mogą mieć charakter fizyczny (ucisk, temperatura, fala świetlna) lub chemiczny (cząsteczki gazu lub w roztworze) są przekazywane do odpowiednich ośrodków w korze mózgowej. W toku ewolucji narządy zmysłów rozwinęły swoja specyfikę, dzięki której jeden narząd wykrywa światło, drugi mechaniczny ucisk, trzeci substancje chemiczne itd. Wyróżnia się narządy zmysłów: dotyku, smaku, powonienia, słuchu i równowagi oraz wzroku.
• Zmysł dotyku, dotyk, czucie dotyku, zdolność odczuwania działających na skórę i niektóre błony śluzowe bodźców mechanicznych (receptory).Do receptorów dotyku należą: łąkotki dotykowe (Merkela, są odpowiedzialne za dokładną lokalizację dotyku), ciałka dotykowe (Meissnera, wykrywają powolne zmiany siły działania bodźca) oraz wolne zakończenia nerwowe oplatające pochewkę włosa (koszyczkowate zakończenie, które są pobudzane przy poruszaniu włosa).Swoistą odmianą dotyku jest ucisk, którego receptorami są ciałka blaszkowate (Vatera-Paciniego, reagują na bodźce działające szybko i krótkotrwale np. wibracje) i ciałka buławkowate (Golgiego-Mazzoniego).Receptory dotyku są rozmieszczone najgęściej w obrębie opuszek palców, skórze warg, na koniuszku języka. Receptory te współdziałają w odbieraniu bodźców z innymi receptorami czuciowymi co daje złożone wrażenia np. odczuwanie wilgotności powstaje poprzez pobudzenie receptorów dotyku i zimna (termoreceptory).Dotyk jest stosowany w różnych działaniach o charakterze terapeutycznym, znajduje zastosowanie w zwalczaniu bólu i w relaksacji. Ma zastosowanie w akupressurze dla uwolnienia od przeżywanego napięcia.
• Zmysł smaku, smak, zdolność rozróżniania substancji za pomocą zakończeń nerwowych znajdujących się w kubkach smakowych brodawek języka. Człowiek rozróżnia 4 zasadnicze rodzaje smaków: gorzki, słony, kwaśny i słodki. Smak współdziała ze zmysłem węchu.

• Zmysł węchu, zmysł powonienia, część błony śluzowej jamy nosowej w górnej części tej jamy, zwana błoną węchową, w której znajdują się między komórkami nabłonkowymi komórki dwubiegunowe.Jedna wypustka takiej komórki zaopatrzona we włoski węchowe zwrócona jest na powierzchnię błony śluzowej, a druga jako neuryt (akson) przechodzi do mózgu.Pęczki tych ostatnich tworzą tzw. nitki węchowe przechodzące przez blaszkę sitową kości sitowej do jamy czaszki, gdzie kończą się w ośrodkach węchowych w mózgu.Zmysł umożliwia rozpoznawanie niektórych lotnych substancji chemicznych znajdujących się w otoczeniu (odzwierciedlający zapachy). Receptory węchowe są w stanie wykryć pewne substancje nawet przy ich minimalnej obecności w otoczeniu (np. sztuczne piżmo).Istnieje kilka teorii (np. teoria absorpcji promieni podczerwonych, teoria polarności cząsteczki, teoria składu chemicznego i inne), próbujących wyjaśnić sposób odbioru bodźców węchowych, brak jednak pewności co do ich prawdziwości. Wyróżnia się 9 kategorii zapachowych:
1) eteryczne (eter, wosk pszczeli),
2) aromatyczne (pieprz, migdał),
3) balsamiczne (kwiaty, balsam, wanilia),
4) ambro-moszusowe (ambra, żółć),
5) allylkakodylowe (siarkowodór, chlor),
6) spaleniznowe (dym tytoniowy, naftalina),
7) kaprylowe (pot, zjełczały tłuszcz),
8) przykre (pluskwiaki),
9) wstrętne (padliwo).
Powyższa klasyfikacja ma charakter subiektywny i emocjonalne kryterium podziału od przyjemnego do przykrego.Utrata zmysłu węchu nazywa się anosmią.


• Zmysł słuchu, słuch, zdolność odbioru fal dźwiękowych przez zwierzęta i człowieka. Narządem słuchu jest ucho, a receptorem dźwięków - narząd spiralny (Cortiego) znajdujący się w przewodzie środkowym ślimaka w uchu wewnętrznym.Komórki zmysłowe narządu Cortiego są pokryte rzęskami wrażliwymi na fale akustyczne o częstotliwości od 16 Hz do 20 kHz (drgań na s). Ucho ludzkie najlepiej odbiera częstotliwości 1000-3000 Hz.
Ucho:
o zewnętrzne
 małżowina uszna
 przewód słuchowy zewnętrzny
o środkowe
 błona bębenkowa
 kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko, strzemiączko)
 trąbka słuchowa (Eustachiusza)
o wewnętrzne
 błędnik kostny (perylimfa)
• ślimak
• przedsionek
• 3 kanały półkoliste
 błędnik błoniasty (endolimfa)
• kanał spiralny ślimaka
• woreczek
• łagiewka
• przewody półkoliste

• Zmysł równowagi, zmysł dostarczający informacji o kierunku działania siły ciężkości, o przyspieszeniach kątowych i liniowych oraz o ruchach wykonywanych przez głowę w przestrzeni. Jego receptory (należące do proprioreceptorów) zlokalizowane są w błędniku ucha (tzw. narząd przedsionkowy), który składa się z trzech kanałów półkolistych i przedsionka. W przedsionku mieści się łagiewka i woreczek. Funkcjonowanie narządu przedsionkowego jest ściśle związane z receptorami mięśniowymi, receptorami dotyku i ucisku oraz narządami zmysłów (szczególnie wzroku). W obrębie łagiewki i woreczka znajduje się narząd otolitowy (tj. komórki zmysłowe zaopatrzone we włoski, zatopione w galaretowatej masie zawierającej kamyczki soli wapnia zwane otolitami), który informuje o położeniu głowy w przestrzeni oraz o przyspieszeniach lub zwolnieniach liniowych. Te receptory są szczególnie wrażliwe na ruchy o niskiej częstotliwości, które wywołują chorobę lokomocyjną. Natomiast kanały półkoliste są przystosowane do detekcji przyspieszeń kątowych, gdyż każdy z nich znajduje się pod kątem prostym w stosunku do sąsiedniego. Kanały wypełnia śródchłonka, która, wprawiana w ruch podczas ruchów głowy, powoduje drażnienie osklepków (komórek rzęsatych zatopionych w galaretowatej substancji) zlokalizowanych w bańkach tych kanałów.
• Zmysł wzroku, wzrok, zdolność odbierania bodźców świetlnych przez organizm ludzki i zwierzęcy, zespół czynności związanych z widzeniem. Receptory wzroku znajdują się w siatkówce oka. Z komórek zwojowych siatkówki biegną do wzgórza mózgu nerwy wzrokowe. Korowe ośrodki wzroku umiejscowione są w płacie potylicznym mózgu, pamięć bodźców złożonych - w płacie skroniowym.
Oko składa się z:
 twardówka - nierpzeźroczysta błona z naczyń krwionośnych
 > i rogówka - przeźroczyste przedłużenie twardówki, osłania przednią część oka, załamuje światło na soczewkę
 naczyniówka - tkanka bogata w naczynia krwionośne i pigment (zapobiega odbijaniu się światła)
 tęczówka ze źrenicą - nieprzeźroczysty pierśnień tkanki z naczyń krwionośnych, ze źrenicą w środku
 soczewka z ciałem rzęskowym - ułożone pierścienieowato i promieniście pierścienie mieśniowe wokół soczewki, bierze udział w akomodacji oka
 ciało szkliste - podtrzymuje kształt gałki ocznej, osłania warstwę kom. nerw. (siatkówkę), bierze udział w procesie załamywania światła
 siatkówka - wartswa tkanki usytułowana w głęi gałki ocznej
 pręciki - odpowiadają za natężenie światła
 czopki - odpowiadają za barwne widzenie
Plamka żółta - miejsce najlepszego widzenia
Plamka ślepa - miejsce przyczepu nerwu wzrokowego
Wady wzroku Objawy Korekta
astygmatyzm nieprawidłowe wysklepienie rogówki, nieostry obraz soczewki cylindryczne
krótkowzroczność promienie światła załamują się przed siatkówką soczewki wklęsłe
dalekowzroczność promienie światła załamują się za siatkówką soczewki wypukłe
kurza ślepota brak witaminy A
daltonizm ślepota na barwy: czerwoną, zieloną bądź błekitną; uwarankowane genetycznie