KONSTYTUCJA, skład, ustalenie, rozporządzenie; w języku prawniczym statut, ustawodactwo. W życiu państwowym konstytucja oznacz ustrój lub akt, normujący sprawy ustrojowe. W monarchiach konstytucyjnych wykonywanie władzy monarszej unormowane jest konstytucyjnie przez zawarowanie praw na rzecz organów państwowych; ministrów i przedstawicieli narodowych.
Jest najważniejszym z aktów prawnych obowiązujących w państwie, nazwa jej pochodzi od łacińskiego słowa constitutio-urzadzać, ustanawiać. Jest to akt o szczególnym znaczeniu określający zasady działania wszystkich organów państwa, ich wzajemne relacje oraz prawa i obowiązki obywateli. Wszystkie pozostałe normy i regulacje musza być z nią zgodne. Określa się ja mianem ustawy zasadniczej. Jest ona uchwalana w specjalny sposób i może być zmieniona tylko w zgodzie ze szczegółowymi przepisami prawa. Zwykle odzwierciedla ona faktyczny układ sił politycznych i społecznych w państwie.
Jego zmiana może prowadzić do nowelizacji konstytucji.
Z formalnego punktu widzenia konstytucja odznacza się szczególna treścią, najwyższa mocą prawna oraz podwyższona trwałością. Powoduje to konieczność nie tylko dostosowania do niej aktów prawnych niższego rzędu, ale również wprowadzenie mechanizmu kontrolowania zgodności prawa z konstytucja i usuwania ewentualnych sprzeczności.
Klasyfikacja konstytucji może być dokonywana na wiele rozmaitych sposobów:
· oktrojowane (nadawane) i obywatelskie (uchwalane)
Pierwszy rodzaj to akty nadawane przez panujących, a drugi to konstytucje uchwalane przez demokratycznie wybrane ciała przedstawicielskie, lub akceptowane przez społeczeństwa na drodze referendum.
· pisane i niepisane
· pełne i niepełne
Pierwsze z nich to większość współczesnych konstytucji regulujących cały katalog problemów państwa, drugie regulują jedynie zasady organizacji władz państwowych.
· małe konstytucje
Obowiązują jedynie w okresie przejściowym, do czasu ustalenia pełnej konstytucji.
· sztywne i elastyczne
Zmiana pierwszych wymaga szczególnej procedury, np. kwalifikowanej większości głosów, a zmiana drugich odbywa się według zwykłego porządku uchwalania i zmiany innych ustaw.
· stale i okresowe
Pierwsze bez określenia końcowych terminów obowiązywania, czas obowiązywania drugich jest ograniczony określonym terminem.
Konstytucja spełnia szczególne funkcje w życiu państwa: jest podstawa działania całego systemu prawnego, określa zasady działania państwa i jego strukturę, integruje społeczeństwo wokół wspólnego systemu wartości politycznych. Uchwalenie konstytucji jest zagadnieniem niezwykle ważnym i wymagającym wielu prac przygotowawczych.
KONSTYTUCJE POLSKIE
· Ustawa Rządowa Rzeczypospolitej Polskiej z 3 maja 1791 r.
(Konstytucja 3 Maja)
· Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 r.
· Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r.
· Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1818 r
· Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 marca 1921 r.
(Konstytucja Marcowa)
· Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 kwietnia 1935 r. (Konstytucja Kwietniowa)
· Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r.
· Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władza ustawodawcza i wykonawcza Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Mała Konstytucja)
· Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 6 kwietnia 1997 r.
Oto preambuła konstytucji uchwalonej 6 kwietnia 1997 r.:
PREAMBUŁA
W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich prace, za walkę o niepodległość okupiona ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzeniona w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponadtysiącletniego dorobku, złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej te Konstytucje będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszona podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.
USTANOWIENIE KONSTYTUCJI RP
22 marca 1997r. Zgromadzenie Narodowe po długotrwałych sporach i dyskusjach uchwaliło wreszcie glosami 461 posłów i senatorów projekt konstytucji. Po poprawkach prezydenta 2 kwietnia zatwierdziło tekst konstytucji i poddało go pod ogólnonarodowe referendum. W związku z nim w kraju znowu zaczęła się ostra dyskusja polityczna nad kształtem ustawy zasadniczej, bowiem Akcja Wyborcza „Solidarność” pod przewodem Mariana Krzaklewskiego, część opozycji parlamentarnej oraz cala pozaparlamentarna, wspierane przez Kościół, podjęły niemal nagonkę na konstytucje i przedstawiły własny, tzw. Społeczny, projekt konstytucji. Referendum odbyło się 25 maja 1997 r., przy niskiej zresztą frekwencji, która wyniosła 42,8% uprawnionych do glosowania. Za konstytucja opowiedziało się 52,7% głosujących, przeciw- 45,4%. Glosy „za” padły głównie w rozwiniętych gospodarczo rejonach zachodnich i północnych, popierających w wyborach Kwaśniewskiego. Za konstytucja opływowały zwłaszcza Włocławek, Gorzów Wielkopolski, Śląsk i Łódź, także większość ludzi lepiej wykształconych. „Przeciw” głosowały głownie rejony wschodnie i południowo- wschodnie, popierające Wałęsę. W samej Warszawie minimalnie przeważyły glosy „za”. Opozycja złożyła wiele protestów, zarzucając rożne nieformalności podczas glosowania, jednak Sad Najwyższy je odrzucił i uznał ważność referendum. 16 lipca 1997r. Prezydent podpisał konstytucje, która weszła w życie trzy miesiące później. Natomiast w maju 1997r. Trybunał Konstytucyjny uznał ustawę łagodząca zakaz aborcji za niezgodną z konstytucja, co Sejm zatwierdził w grudniu 1997r.
NACZELNE ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO RP
Polska jako państwo demokratyczne opiera swoja działalność na konstytucji z 1997r., która określa podstawowe zasady prawne ustroju państwa: zwierzchnictwa narodu, państwa prawnego, podziału władzy oraz pluralizmu politycznego.
ZASADA ZWIERZCHNICTWA narodu oznacza, ze obywatele polscy sprawują rzeczywista władze w państwie. Podstawa są wolne i powszechne wybory, w których naród wybiera swoich przedstawicieli- posłów, senatorów i radnych. Naród polski sprawuje również władze w sposób bezpośredni, wyrażając swoja wole w referendum.
ZASADA PANSTWA PRAWNEGO polega na tym, ze wszystkie organy państwa działają na podstawie prawa i w granicach prawa, które gwarantuje wszystkim obywatelom państwa polskiego równość. Granice działalności władzy państwowej wyznaczają prawa i wolności obywatelskie zawarte w Konstytucji RP i w wynikających z niej ustawach zwykłych. Najważniejsze z nich to: wolność słowa i druku, wolność zrzeszania się, wolność sumienia i wyznania, wolność działalności gospodarczej i własności prywatnej.
ZASADA PODZIALU WLADZY stanowi, ze ustrój polityczny RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej i władzy sadowniczej. Podział ten zgodny z koncepcja Monteskiusza, umożliwia wzajemna kontrole oraz zapobiega nadużyciom i ograniczeniom praw obywatelskich.
WŁADZA RP
WYKONAWCZA USTAWODAWCZA SADOWNICZA
TRYBUNAŁY SEJMY SENATY SĄDY
PREZYDENT RADA MINISTRÓW
Rys Władza w Rzeczypospolitej Polskiej
ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO oznacza, ze w państwie istnieją różnorodne siły polityczne- organizacje polityczne i społeczne, a przede wszystkim partie polityczne-, których swoboda jest ograniczona jedynie przez obowiązek poszanowania konstrukcji. W ramach obowiązującego prawa mogą one ze sobą rywalizować o władze. Sposób tworzenia i działania partii politycznych określa konstytucja oraz ustawa o partiach politycznych.
Nowa konstytucja może uchylać dawna wyraźnym przepisem derogującym, tak jak to czyni polska Konstytucja z 2 kwietnia 1997r., albo dawna konstytucja może zostać uznana za nieobowiązującą na podstawie reguły kolizyjnej lex posteriori derogat legi priori. Nowa konstytucja natomiast nie deroguje przedkonstytucyjnego ustawodawstwa; traci ono moc obowiązującą, dlatego, ze znika kompetencyjna podstawa jego obowiązywania, a zazwyczaj także ustawodawstwo to traci skuteczność i nie ma dla niego aksjologicznego usprawiedliwienia w oficjalnym systemie wartości wyrażonych w nowej ustawie zasadniczej. Normy przedkonstytucyjne przestają wiec obowiązywać co najmniej w tym sensie, ze nie ma dla nich odpowiedniego uzasadnienia kompetencyjnego oraz aksjologicznego.
Z przeprowadzonej w Trybunale Konstytucyjnym analizy wynika, ze w okresie od 17 października 1997r. Do 31 grudnia 1998r. Wniesiono 27 skarg konstytucyjnych, natomiast w 1998r.- 168. Dane te ilustrują pewna dynamikę wzrostu skarg. Jednakże w 1998r. Aż 650 pism zarejestrowanych nie mogło być uznanych za skargi konstytucyjne, przede wszystkim z powodu nie spełnienia warunku tzw. przymusu adwokackiego. Można z tego wyciągnąć wniosek, że ten warunek procesowy nie został należycie utrwalony w świadomości społecznej. Podkreślić należy, że wnioskodawcami były przede wszystkim osoby fizyczne. Spośród wspomnianej liczby 168 skarg, aż 25 zostało zwróconych adresatom z powodu nieuiszczenia opłaty, co wskazuje, że nawet prawnicy zawodowo udzielający pomoc prawną nie przyswoili sobie w pełni procesowych wymagań dotyczących skarg konstytucyjnych.