Oligarchia to forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielka grupę ludzi. Ludzie Ci wywodzili się najczęściej z arystokracji lub warstwy bogatych.
W polskiej praktyce politycznej pod koniec XVII w. powstała forma rządów rodów możnowładczych zwana oligarchia magnacką. Wskutek włączenia do Rzeczypospolitej ziemi Wielkiego Księstwa Litewskiego ogromnie wzrosło znaczenie magnaterii. Posiadała ona olbrzymie majątki ziemskie (latyfundia) wraz z prywatnym wojskiem. Prowadziła niezależną politykę zagraniczną.
Pierwsze próby wprowadzenia rządów oligarchii magnackiej w Rzeczypospolitej wystąpiły w początkach XVII w. Szlachta zawiązała rokosz zmierzający do osłabienia władzy królewskiej (rokosz Zebrzydowskiego 1606), skutkiem którego było osłabienie władzy monarchy i wzrost znaczenia magnaterii.
Oznaczenie panowanie oligarchii magnackiej rozpoczęło się w II połowie XVII w, w schyłkowym okresie rządów Jana II Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Za przełomowe wydarzenie uważa się zerwanie sejmu przez liberum veto. W 1652 roku poseł Siciński (działający z polecenia Janusza Radziwiła) zgłosił protest przeciwko przedłużaniu obrad sejmu, który następnie został zerwany. Unieważniono wtedy wszystkie już powzięte decyzje. Zasada liberum veto uniemożliwiła działalność sejmu, prowadziła do pełnej anrchii oraz rozprężenia w stosunkach wewnętrznych. Do coraz większego znaczenia dochodziły sejmiki, które przejęły funkcje wojskowe, administracyjne i finansowe, co spowodowało decentralizację władzy państwowej. Przedstawiciele magnaterii posiadali bezpośrednią władzę piastując stanowiska senatorów i inne wysokie godności państwowe. Poprzez wpływ na wybór posłów sejmików ziemskich uzyskali wielki, chociaż nieformalne, możliwości kontroli polityki państwowej.
W okresie rządów magnackich upadł autorytet władzy królewskiej, zanikało zainteresowanie dla spraw ogólnopaństwowych, zrozumienie i poczucie odpowiedzialności za losy i całość Rzeczypospolitej. Magnateria stała się stanem pośrednim między królem, a szlachtą. Aby ugruntować władzę grupy magnaterii wiązały się z państwami ościennymi (zwłaszcza Prusami i Rosją) i korzystały z ich pomocy w osłabieniu władzy króla.
Wzmocnieniu państwa miała służyć unia personalna polsko – saska. Doprowadziła ona do wzrostu znaczenia i pozycji dynastii saskiej, co budziło niechęć i oburzenie polskiej magnaterii. Rzeczpospolita stała się „kartą przetargową” w rękach mocarstw ościennych.
Jednak rządy oligarchii magnackiej świadczyły o słabości wewnętrznej państwa. Nastąpił rozkład aparatu państwowego, upadek gospodarczy i upadek kultury. Prywata i egoizm zostały przedłożone nad dobrem i sprawnym funkcjonowaniem państwa. Wieloletnie, wyczerpujące wojny, brak stabilnej władzy królewskiej prowadziły do upadku państwowości polskiej.
Okres wpływów rodów możnowładczych na politykę Rzeczypospolitej zakończyły reformy Sejmu Czteroletniego (1788 – 92).
Przeczytaj podobne teksty
Czas czytania: 2 minuty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.