Specyfika środowiska geograficznego na podkarpaciu

Charakterystyka
Powiat Przeworski leży w południowo - wschodniej Polsce, w dorzeczu Wisły. Swym zasięgiem obejmuje doliny dopływów Mleczki: Markowianki i Mleczki Zarzecznej, jak i dolinę samej Mleczki, która wpada do bocznego dopływu Sanu - Wisłoka.
Od północy ograniczony jest widłami Wisłoka i Sanu, od wschodu i zachodu dwoma morenowymi wzgórzami, pozostawionymi przez lodowce i rzeki polodowcowe zaś od południa sięga po Pogórze Dynowskie.
Administracyjnie obejmuje miasta i gminy: Przeworsk, Sieniawę, Kańczugę, Adamówkę, Zarzecze, Gać, Jawornik Polski, Tryńczę. Stolicą powiatu jest Przeworsk.
Powierzchnia powiatu wynosi 698 km2.
RZEŹBA TERENU
Powiat leży na terenie, którego dno tworzy równa jak stół, najstarsza w Polsce dolina fluwioglacjalna stanowiąca część Niziny Sandomierskiej. Krawędzi niecki stanowią: południową - próg karpacki, północną - wał moreny czołowej za Sanem i Wisłokiem. Pasmo Pogórza Karpackiego przedzielone jest w samym środku przez rzekę Mleczkę. Prostopadle do niej ciągną się wąskie i krótkie doliny . Jednak ze wszystkich dolin najpiękniejszą jest dolina Mleczki - królowa potoków i strumyków przeworskich. O próg karpacki oparły się wały moren czołowych, które ciągną się w kierunku równoleżnikowym. Osady lodowcowe zostały ułożone w charakterystyczne falujące wyniosłości, przypominające "pofalowane" morze.
KLIMAT
Klimat tego regionu odznacza się dużą zmiennością, związaną z przemieszczaniem się frontów mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego. Charakterystyczną jego cechą są częste zmiany pogodowe oraz bardzo wysoki stopień nasłonecznienia - najwyższy w skali kraju. Powiat znajduje się pod wpływem północno - zachodnich prądów oceanicznych i wiatrów wiejących od południowego wschodu i Przełęczy Dukielskiej. Zarówno średnie temperatury roczne jak i opady atmosferyczne oraz panujące wiatry są korzystne do rozwoju turystyki i rolnictwa.
FLORA
Przyroda nieożywiona jest ciekawym elementem środowiska naturalnego, który warto poznać. Ziemia Przeworska posiada bogatą szatę roślinną. Dwa Nadleśnictwa: Kańczuga i Sieniawa mogą poszczycić się pięknymi obszarami leśnymi z urozmaiconym drzewostanem: jodłami, świerkami, bukami, brzozami , grabami i dębami. W miejscowości Sietesz znajduje się jedyny w Polsce rezerwat kłokoczki południowej . Na terenie Zalesia występuje piękny i potężny kilkusethektarowy zespół modrzewia europejskiego. W parkach miejskich znaleźdź można rzadkie okazy platanów, sędziwe liczące po 300 lat lipy, zasadzone ręką Jana III Sobieskiego oraz dęby liczące ok. 200 lat. Możemy obejrzeć tam również rośliny sprowadzane z innych części świata: Heracleum kaukaski, oman stepowy, pięciornik olbrzymi i tamariks. Piękne, stare drzewa rosną w ogrodach dworskich w Siennowie, Tryńczy, Łopuszce Wielkiej i Małej, Lipniku, Sieteszy, Zarzeczu, Urzejowicach i innych. Godny polecenia jest gaj pod Świętoniową, zwany "Dębrzyną". Stanowi ona pozostałość po dawnej puszczy nadwiślańskiej. W jego uroczysku znajduje się cmentarzysko prasłowiańskie. W czasach prehistorycznych uważano go za "święty gaj", co zapewniło mu przez wiele wieków nietykalność.
Nad brzegami rzek rosną głównie wierzby, olchy, osiki i topole. Roślinność łąkową, porastającą rozległe pastwiska między Nowosielcami i Białobokami reprezentują piękne goździki storczykowate i rosiczka, a w okolicy Chałupek: pełnik europejski, goryczka wąskolistna i kosaciec syberyjski.
Bogate w rośliny bagienne jest stare koryto Wisłoka między Gniewczyną Tryniecką a Wólką Małkową. Wydmy piaszczyste występujące w okolicy Jagiełły, Gorzyc, Wólki Ogryzkowej i Małkowej, Gniewczyny Trynieckiej porośnięte są lasami sosnowymi i dębami.
FAUNA
W czasach zamierzchłych żyły na terenie powiatu tury, niedźwiedzie i borsuki. Obecnie występuje ogromna różnorodność gatunków. Obszary leśne zamieszkują zające, jelenie, wilki, sarny i dziki, które grasują masowo w południowej części powiatu. W Mleczce żyją piżmaki. W lasach mieszanych z gęstym podszyciem, w okolicach Zalesia i Łapajówki spotkać można: skowronki, jaskółki, słowiki, dzięcioły zielone i pstre, dzierzby, kosy, zięby, wilgi, muchołówki, pokrzywki, pliszki, drozdy, szpaki, dzierlatki, sikorki, gile, czyżyki, świergotki polne, kwiczoły, kowaliki, kukułki, kuropatwy, przepiórki, derkacze, sojki, turkawki, czajki i szczygły. W Św. Jeziorze (koło Nowosielec) pływają kurki - nurki. W powietrzu panuje i straszy ptactwo jastrząb.
Wody Mleczki, Sanu, Wisłoka i jezior obfitują w ryby. Są wśród nich: okonie, sandacze, sumy, świnki, szczupaki, karpie, karasie, leszcze, brzany, płocie, wzdręgi (krasnopiele) i węgorze. Istnieją więc bardzo dobre warunki do wędkowania, zarówno amatorskiego, jak i zawodowego.
Na skrajach lasów nad brzegami rzek i potoków, na moczarach i łąkach, którymi w czasie wędrówkach będziecie się Państwo poruszać napotkacie w sezonie wiosenno- letnim roje motyli, wśród których rej wodzą: paź królowej, latolistek - cytrynek, rusałka - pawik, żałobnik, admirał, wierzbowiec, pokrzywnik, rusałka- ceik, szafraniec, mieniak - łącznik, osetnik, ikar, sówka, chojnówka i najpopularniejszy ze wszystkich bielinek-kapustnik oraz wiele innych.


BOGACTWA NATURALNE
Gips, alabaster - ok. Łopuszki Wielkiej, pokłady eksploatowane już w okresie przedwojennym, możliwość przerabiania surowca na miejscu

Piaskowiec kamieniołomy w Manasterzu, Hucisku Jawornickim i Hadlach Szklarskich, przydatny jako surowiec do budowy dróg i jako podkład nawierzchniowy dróg ulepszonych

Glina - występuje na krawędzi pogórza i w pasie lessowym, doskonały materiał budowlano-ceramiczny; wykorzystywana jako surowiec w cegielniach

Torf - cienkie i niezbadane pokłady w ok. Mikulic i Gorzyc

Piasek rzeczny - Wisłok, San , doskonały do wyrobów betonowych, kręgów i dachówki

Węgiel kamienny - ok. Łopuszki Wielkiej, Manasterza i Widaczowa, pokłady tzw. "porwańca" dochodzące do 0.5 m grubości, eksploatacja sposobem mechanicznym jest nieopłacalna

Ruda darniowa - łąki Grzęski i Świetoniowej; nie nadaje się do eksploatacji ze względu na niski procent zawartego w niej żelaza