Bory Tucholskie

Park Narodowy w Borach Tucholskich utworzony został
1 lipca 1996 roku.
Powierzchnia parku wynosi 4 798 ha, w tym 79% stanowią lasy
i 11% wody.
Otulina wokół parku zajmuje powierzchnię 12 981 ha.
Teren Parku Narodowego Borów Tucholskich wyodrębniono z części Zaborskiego Parku Krajobrazowego.
Centralnym punktem Borów Tucholskich jest Struga Siedmiu Jezior, znajdująca się na wschód od jeziora Charzykowskiego. Zlewnia Strugi Siedmiu Jezior wynosi 3 680 ha i charakteryzuje się stuprocentowym zasileniem oraz brakiem antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń.
Park leży na obszarze zlewni rzeki Brdy.
Przez jego otulinę przepływają rzeki:
Brda, Chocina, Strugi: Czerwona (Kopernica) i Jarcewska.
W strefie ochronnej położone są jeziora:
Długie, Krasińskie, Łąckie, Charzykowskie, Dobrzyk.
W Borach Tucholskich występują niemal wszystkie typy genetyczne
i limnologiczne jezior. Najczęściej spotykanym typem genetycznym są jeziora rynnowe, które powstały w wyniku erozyjnej działalności wód lodowca.
Do jezior rynnowych należą:
- najgłębsze w parku – Ostrowite o powierzchni 272,27 ha i głębokości 44,5 m,
- Zielone (25,17 ha),
- Jeleń (48,2 ha),
- Bełczak (4,18 ha),
- Główka (9,33 ha),
- Płęsno (46,04 ha),
- Mielnica – Skrzynka (30,07 ha).

Bory Tucholskie są jednym z największych kompleksów leśnych w kraju.
Rozciąga się na obszarze Równiny Charzykowskiej, Równiny Tucholskiej, Wysoczyzny Świeckiej i Doliny Brdy.
Kompleks ten obejmuje powierzchnię ponad 4000 km² w dorzeczu Wdy
oraz środkowej i górnej Brdy.
Bory Tucholskie swą dzisiejszą rzeźbę zawdzięczają ostatniemu zlodowaceniu bałtyckiemu, a zwłaszcza stadiałowi pomorskiemu.
Dominującą formą na tym obszarze są piaszczyste równiny sandrowe – Wielki Sandr Brdy – utworzone dzięki działalności erozyjno-akumulacyjnej wód roztopowych. Powierzchnie sandrowe urozmaicone są przez liczne wydmy, rynny polodowcowe i wytopiska.
W okolicy jezior: Ostrowite, Gacno Wielkie i Gacno Małe stwierdzono największe skupisko wydm śródlądowych w Borach Tucholskich.
Najbardziej charakterystyczną cechą równin sandrowych są jednak rynny polodowcowe o wydłużonym kształcie i przebiegu południkowym.
Najokazalsza jest rynna glacjalna jezior: Charzykowskiego, Krasińskiego, Długiego i Witoczno. Długość tej rynny glacjalnej wynosi około 17 km,
a szerokość dochodzi do 2,5 km. Polodowcowe szlaki rynnowe są wykorzystywane przez rzekę Brdę, Wdę i Zubrzycę – nadające się doskonale do uprawiania turystyki kajakowej.
Na terenie parku występuje sześć jezior lobeliowych. Jeziora lobeliowe swą nazwę wzięły od niewielkiej, zimozielonej roślinny wodnej lobelii jeziornej-reliktu borealno-atlantyckiego. Jeziora lobeliowe mają charakter jałowy, przeważnie kwaśny, są niezwykle narażone na zanieczyszczenia.
Ich niewielka zasobność w sole pokarmowe stwarza dla roślin bardzo specyficzne warunki. Efektem jałowości jest duża przeźroczystość wody a także piaszczysto-mulaste dno.
Na uwagę zasługują także, mające do 1 ha powierzchni, jeziora dystroficzne, tzw. oczka, kociołki i kotły, które powstały przez wytopienie się brył martwego lodu.
Przykłady jezior dystroficznych:
Kacze Okno (0,71 ha),
Rybie Oko (0,38 ha),
Kociołek (0,37 ha).
Naturalne zarastanie tych zbiorników poprzez nasuwające się na lustro wody pło torfowcowe prowadzi do powstania niewielkich torfowisk przejściowych i wysokich. Spośród zbiorowisk dolinkowych występujących na torfowiskach wysokich najciekawszy jest mszar dolinkowy, gdzie gatunkiem charakterystycznym jest zagrożona wyginięciem turzyca bagienna i niezwykle rzadka bagiennica torfowa.
Na torfowiskach rosną również inne ciekawe gatunki roślin:
- przygiełka brunatna
- żurawina drobnolistkowa
- storczyki
- wyblin jednolistny
Na piasku wokół jezior lobeliowych oraz na torfowiskach występują owadożerne rosiczki – okrągłolistna, długolistna i pośrednia.
Na brzegach jezior: Krzywego Wielkiego, Błotka, Krzywego Małego, Jelenia, Zielonego, Ostrowitego można spotkać interesujący gatunek atlantycki – kłóć
wiechowatą.
Ochrona przyrody w Borach Tucholskich ma wieloletnie tradycje. Właśnie tutaj, w Nadleśnictwie Wierzchlas, rozpoczęła się w 1827 roku ścisła ochrona uroczyska Ziesbusch, której celem było zachowanie i niedopuszczenie do wyginięcia tak cennego i rzadkiego drzewa, jakim był cis.
Ochrona tego wyjątkowego obszaru położonego w centralnej części Borów Tucholskich trwa do dzisiaj w formie rezerwatu przyrody pod nazwą:
„Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego we Wierzchlasie”.
W 1895 roku Hugo Conwentz – jeden z Prekursorów ochrony przyrody
w Europie wnioskował o ochronę stanowiska jarzębu brekinii z Szczerkowie.
Rezerwat „Brzęki” im. Z. Czubińskiego w Szczerkowie stanowi enklawę lasów
liściastych, leżących pośród rozległych borów sosnowych.
W dawnej Puszczy Tucholskiej dominowały lasy mieszane z dużym udziałem takich drzew jak: sosna, dąb, lipa, grab, buk, cis i brekinia.
Do zmian, jakie nastąpiły w lasach, przyczyniła się działalność człowieka,
m.in. smolarstwo, produkcja węgla drzewnego oraz popiołu, hutnictwo
i bartnictwo.
W konsekwencji eksploatacja lasów tucholskich doprowadziła do utraty
ich pierwotnego charakteru. Tereny, gdzie zaniechano działalności rolniczej lub przemysłowej, szybko porastały gatunkami lekko nasiennymi, tj. sosną, brzozą
i osiką.
W Borach Tucholskich utworzono liczne rezerwaty przyrody i cztery parki krajobrazowe:
Wdzydzki (1983 rok)
Tucholski (1985 rok)
Zaborski (1990 rok)
Wdecki (1993 rok)

Na terenie parku występują rośliny podlegające ochronie prawnej.
Są to m.in.:
widłak spłaszczony, widłak goździsty, widłak torfowy, widłak cyprysowaty.
W Borach Tucholskich chroni się stanowiska unikatowych w kraju i regionie gatunków flory zarodnikowej, czyli porosty i grzyby.
Teren ten wyróżnia się bardzo interesującą i bogatą florą porostów, stwierdzono tu około 200 gatunków. Wiele z nich to gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem. Przykładem jest Verrucaria trabicola – porost rzadki w Europie,
a w Polsce dotychczas znaleziony tylko na jednym stanowisku.
Na terenie parku znaleziony został także inny rzadki porost – brodaczka kosmata – w Polsce uznany za wymarły.
Licznie występują tutaj porosty krzaczkowate: chrobotki, brodaczki i włostki – niezwykle wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza.
Na terenie Parku Narodowego w większości występują piaszczyste twory sandrowe, a z nimi związane są gleby bielicowe porośnięte głównie drzewostanem sosnowym.
Wokół jezior występują również gleby murszowo-torfowe oraz gleby pseudobielicowe i brunatne właściwe.
Park Narodowy Borów Tucholskich to miejsce licznego występowania saren, jeleni i dzików.
Ponadto występują tu 43 gatunki ssaków, 7 gatunków nietoperzy, 25 gatunków ryb, 12 gatunków płazów i 6 gatunków gadów.
Od 1978 roku na obszarze Strugi Siedmiu Jezior ponownie osiedliły się bobry, doskonale przystosowując się do lokalnych warunków, zwiększając z roku
na rok swą liczebność.
W parku stwierdzono również populację rzęsorka mniejszego – gatunku rzadkiego w skali kraju, podlegającego ochronie prawnej.
Faunę Parku Narodowego Bory Tucholskie reprezentuje także wydra.
W dzikich ostępach zachowały się puchacz, bielik, żuraw, gągoł, tracz nurogęś
i zimorodek.
W rejonie Parku stwierdzono 144 gatunki ptaków: 108 gatunków lęgowych,
25 regularnie spotykanych na przelotach, 11 pojawiających się regularnie.
Odwiedzając Bory Tucholskie warto wybrać się do Muzeum Historyczno-Etnograficznego w Chojnicach, a także obejrzeć skansen we Wdzydzach Kiszewskich, gdzie mieści się Muzeum-Park Etnograficzny.
Interesujący jest Rezerwat Archeologiczno-Przyrodniczy „Kamienne Kręgi”
w Odrach koło Czerska, gdzie można zobaczyć cmentarzysko słowiańskie
z I i II wieku n.e.

Przez teren parku przebiegają cztery piesze i dwa rowerowe szlaki turystyczne.


*Szlaki piesze:

1. czerwony „Szlak Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego”
Bachorze – Dąb „Bartuś” – Struga Siedmiu Jezior od Płęsna do Jelenia,
10 km
2. zielony „Szlak Strugi Siedmiu Jezior”
jez. Ostrowite – Dębowa Góra – jez. Zielone – Jeleń – Bełczak – Główka – Płęsno – Skrzynka – Mielnica – Strużka – Bachorze,
20 km
3. niebieski Szlak Brdy
Mł. Swornegacie – droga publiczna Ownik – Swornegacie – Drzewicz – jez. Dobrzyk,
6 km
4.czarny
Drzewicz – Czarna Droga – do przecięcia ze „Szlakiem Siedmiu Jezior”
6 km




*Szlaki rowerowe:

1. niebieski rozpoczyna się w Drzewiczu i biegnie wzdłuż Czarnej Drogi,
10 km
2. czarny odchodzi od szlaku rowerowego niebieskiego i biegnie wzdłuż jezior: Wielkie Krzywce i Małe Krzywce; następnie dochodzi do drogi publicznej, dalsza trasa szlaku rowerowego pokrywa się ze szlakiem czerwonym pieszym, biegnącym do Bachorza,
7,5 km

Jezioro Charzykowskie jest niezwykle atrakcyjne dla żeglarzy latem
i bojerowców zimą. Ze względu na liczne zatoczki, malownicze i łatwe
do lądowania brzegi jezioro nadaje się do odbywania rejsów turystycznych.
Przez północno-zachodnią część jeziora przepływa Brda, która wąskim przesmykiem wpływa do Jeziora Długiego, odnogi Jeziora Karsińskiego.
Tędy aż do ujścia Brdy w Bydgoszczy, prowadzi znany już w latach międzywojennych, jeden z najatrakcyjniejszych szlaków kajakowych
w Europie.

Bory Tucholskie mimo swojego młodego wieku w pełnieniu roli Parku Narodowego są bardzo atrakcyjne pod wieloma względami. Są przede wszystkim obszarem czystym, nie zanieczyszczonym ekologicznie, posiadającym wiele ciekawych, wartych odwiedzenia miejsc. Turyści spotkać tu mogą osobliwą florę i faunę, charakterystyczną niekiedy tylko dla tego regionu. Teren ten jest też ciekawy dla ludzi lubiących wypoczynek aktywny, występuje tu wielka różnorodność sposobów na aktywne spędzanie wolnego czasu.