Jan Kochanowski – „niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”, czy „jeden z wiela policzony”?

Od wieków panuje przekonanie, że Jan Kochanowski był poetą wybitnym, a nazywany jest nawet twórcą polskiej poezji narodowej. Jednak czy Kochanowski był naprawdę człowiekiem tak wielkiej miary, jak to wyraża w pieśni XXIV: „niezwykłym i nie leda piórem opatrzony” czy prawdziwsza jest jego charakterystyka w Trenie IX, gdzie uważa się za „jednego z wiela”?

Poeta z początku sam przekonany był o swojej wielkości. Tak jak Horacy, który był dla niego wzorem, mawiał: „Nie wszystek umrę”. Kochanowski twierdził, że on sam właściwie nie umiera, gdyż wie o nim cały świat. Poeta doskonale zdawał sobie sprawę, że dzięki swemu niewiarygodnemu talentowi, pozostanie na zawsze w ludzkiej pamięci. Tak też w pieśni XXIV opisuje swoją przemianę w łabędzia – symbol poezji.

Kolejnym dowodem na wielkość kunsztu Kochanowskiego jest fakt, że możemy o nim powiedzieć, iż był to typowy poeta doctus (artysta uczony). Charakteryzował się wszechstronnym wykształceniem, władał trzema językami: łaciną, greką i hebrajskim. Wszystko to umożliwiało mu poznawanie dzieł literackich w językach oryginalnych, dzięki czemu mógł dokładnie ukształtować swój światopogląd. Poza tym, wykorzystując niebywały talent przedstawiał swą filozofię w Pieśniach, fraszkach czy trenach. W jego utworach możemy znaleźć rady dotyczące zarówno życia codziennego, jak i postępowania człowieka, który poznał, co to śmierć. Wskazuje to na jego niezwykłe zdolności.

Również jednym z powodów, dla których należy podziwiać tego poetę jest fakt, że jest on praktycznie twórcą polskiej liryki, gdyż stworzył właściwie „od podstaw” poezję w języku polskim, a nawet wyniósł ją na szczyty poezji europejskiej. Dzięki niemu udoskonalił się styl poetycki, a w naszej poezji przyjął się wiersz sylabiczny (rodzaj wiersza regularnego). Literatura polska wzbogaciła się o nowe gatunki poetyckie, głównie liryczne. Fraszki i pieśni stały się niemal wiodącymi formami poetyckimi. Kochanowski był już doceniany przez twórców ówczesnych (np. Mikołaja Reja),a oddziaływanie jego dzieł trwa do dziś.

Jednak istnieje też druga strona medalu. W Trenie IX odnaleźć można bardzo zaskakujące wnioski wynikające z refleksji literata nad swoimi możliwościami. Całkowicie zmienia tu sposób mówienia o sobie – staje się on sarkastyczny. Twierdzi, że przez lata uważał się za kogoś wyjątkowego, a tak naprawdę nie jest nikim wybitnym, gdyż nikt nie jest w stanie całkowicie zgłębić tajniki mądrości i rozumu. Zauważamy, jak lega w gruzach mit poety. Można to jednak uznać za chwilową słabość Kochanowskiego, spowodowaną utratą córki i zachwianiem się poglądu na życie zbolałego ojca. Pomimo, że jest w tych rozmyślaniach trochę prawdy i na pewno należy docenić pokorę, jakiej nabrał poeta, nie jest to w stanie zmniejszyć wielkości i wartości twórczości Kochanowskiego.

Epokowość dorobku poetyckiego Jana z Czarnolasu związana jest z tym, że był on typowym przedstawicielem humanizmu renesansowego. Zainteresowanie człowiekiem, różnymi przejawami jego życia wewnętrznego, przekonanie, że już podczas życia ziemskiego może on być szczęśliwy, piękno otaczającego świata, a także świadomość znaczenia artysty to wartości, które zadecydowały o popularności i trwałości jego majątku poetyckiego. Uważam, ze kwestią bezsporną jest uznanie Kochanowskiego za wybitnego poetę, być może najznakomitszego w historii Polski.