W dobie dzisiejszej gospodarki rynkowej decydujące znaczenie posiada umiejętne gospodarowanie pieniądzem, korzystne lokowanie oraz udane inwestycje. Powyższe działania warunkuje rynek kapitałowy obejmujący transakcje instrumentami finansowymi o terminie zwrotu dłuższym niż jeden rok. Z reguły polegają one na udzielaniu podmiotom gospodarczym przez banki komercyjne średnio- i długoterminowych kredytów i gromadzeniu w tym celu depozytów bankowych oraz na transakcjach kupna-sprzedaży różnego rodzaju długoterminowych papierów wartościowych, dokonywanych na rynku papierów wartościowych, stanowiącym integralną część rynku kapitałowego.
Papiery wartościowe są dokumentami stwierdzającymi istnienie określonych praw majątkowych. Realizacja tych praw możliwa jest jedynie na podstawie okazania tych dokumentów bądź ich zwrotu. Papiery wartościowe są z reguły dokumentami o finansowym charakterze.
Do najczęściej spotykanych należą:
- akcje
- obligacje
- czeki
- weksle
- bony pieniężne NBP
- bony skarbowe
Papierami wartościowymi mogą być także niektóre dokumenty o charakterze handlowym, które stwierdzają podstawę do dysponowania towarami czy innymi składnikami majątkowymi dopuszczonymi przez właściwy organ. W Polsce tę funkcję pełni Komisja Papierów Wartościowych, która zajmuje się ustanawianiem reguł działania rynku kapitałowego, inspirowaniem, organizowaniem działań, które zapewnią sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych, ochroną interesów inwestorów, współdziałanie z organami administracji rządowej i innymi instytucjami w celu kształtowania właściwej polityki gospodarczej dla zapewnienia rozwoju rynku papierów wartościowych. W jej skład wchodzą obok przewodniczącego i jego dwóch zastępców przedstawiciele Ministra Przekształceń własnościowych, Ministra Finansów, Prezesa NBP, Prezesa Urzędu Antymonopolowego, samorządu
maklerów i giełdy.
1. Akcje
Z łaciny „actio”; są to papiery wartościowe, które emitowane przez spółkę akcyjną jako dokumenty, stwierdzają ułamkową własność kapitału akcyjnego oraz ogół praw i obowiązków przynależnych akcjonariuszom, czyli osobom nabywającym akcje. W powyższym znaczeniu, akcje stanowią formę finansowania działalności gospodarczej przedsiębiorstw z jednej strony, a z drugiej formę inwestowania własnych oszczędności w aktywny sposób.
Dokument akcji powinien być sporządzony na piśmie i zawierać następujące dane:
1. firmę, siedzibę i adres spółki,
2. oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru,
3. datę zarejestrowania spółki i wystawienia akcji,
4. wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne akcji,
5. wysokość dokonanej wpłaty w przypadku akcji imiennych,
6. ograniczenia co do rozporządzania akcją,
7. postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.(ART.3281KSH)
Rozróżnia się akcje imienne i akcje na okaziciela. Akcje imienne mogą być zbywane tylko za pisemnym oświadczeniem właściciela oraz często za zgodą zarządu spółki. Zarząd spółki zobowiązany jest prowadzić księgę akcyjną, w której figuruje imię i nazwisko oraz adres posiadacza akcji. Akcje na okaziciela mogą być zbywane bez formalności, po prostu przez ich wręczenie. Inny podział akcji wynika z zakresu różnicy uprawnień jakie posiada akcjonariusz. Zatem akcje dzielimy na zwykłe i uprzywilejowane. Akcje zwykłe są pierwszymi papierami wartościowymi, jakie emituje spółka. Reprezentuje udział własnościowy w firmie i spośród wszystkich wyemitowanych papierów wartościowych posiada najniższy priorytet roszczenia w stosunku do zysków i aktywów spółki. Akcje zwykłe charakteryzują się nieograniczonym potencjałem wypłaty dywidend i wzrostu cen. Akcje uprzywilejowane są akcjami o szczególnych uprawnieniach, które mogą dotyczyć prawa głosu, podziału i wysokości dywidendy oraz podziału majątku w razie likwidacji spółki. Akcjom uprzywilejowanym można przyznać najwyżej pięć głosów dla jednej akcji, co oznacza, iż w głosowaniu na walnym zgromadzeniu jedna akcje zwykłą liczy się z ajeden głos, jedną akcję uprzywilejowana natomiast za więcej niż jeden głos. Szczególne uprawnienia dotyczące dywidendy mogą określać, że dywidenda przypadająca na jedną akcję uprzywilejowana jest wyższa niż na jedną akcje zwykłą, oraz mogą dotyczyć kumulowania dywidendy. Posiadacz akcji uprzywilejowanych ma prawo poboru dywidendy nawet za te lata, w których spółka nie osiągała zysku, czego nie mogą posiadacze akcji zwykłych. Przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być tylko akcje nie mające postaci materialnej a więc istniejące w formie zapisu komputerowego.
Bycie akcjonariuszem to nie tylko prawa i korzyści finansowe, to także ryzyko związane z posiadaniem akcji. W wolnorynkowej gospodarce opartej na działaniu w warunkach konkurencji możliwe są inne scenariusze – trudności ze sprzedażą produktów, brak zysków a nawet upadłość spółki. Ryzyko inwestora w przypadku akcji zwykłych jest znacznie wyższe niż w przypadku dowolnych innych papierów wartoścuiowych emitowanych przez przedsiębiorstwa. Z uwagi na to inwestorzy decydują się na zakup akcji zwykłych tylko wtedy, gdy przynosza one odpowiednio wysoką stope zwrotu, która rekompensuje ryzyko potencjalnej straty. W porównaniu z posiadaczami obligacji akcjonariusze uprzywilejowani ponosza większe ryzyko, w związku z czym powinni uzyskiwac wyższa topę zwrotu z inwestycji. Stopa ta jest jednak, niższa niż w przypadku akcjonariuszy zwykłych ponieważ w porównaniu z nimi akcjonariusze uprzywilejowani ponoszą mniejsze ryzyko. W przeciwieństwie do akcji zwykłych prawo do dywidendy z akcji uprzywilejowanych jest ograniczone.
Wartość akcji nie jest pojęciem jednoznacznym, gdyż rozróżnia się wartość nominalną, emisyjną i wartość bieżącej akcji. Wartość nominalna jest wartością uwidocznioną na akcji. Cena, po której akcje sprzedawane są pierwszemu nabywcy, nazywana jest cena emisyjną. Na co dzień obrót akcjami odbywa się po cenie bieżącej, która kształtuje rynek nieformalny lub giełda, a cena ta jest w dużej mierze zależna od kondycji ekonomicznej spółki akcyjnej.
Prawa akcjonariuszy.
PRAWO DO UCZESTNICZENIA W WALNYM ZGROMADZENIU.
Walne zgromadzenie jest najwyższym organem władzy w spółce akcyjnej. Prawo do udziału w walnym zgromadzeniu oznacza prawo głosu, a więc możliwość wpływania na najważniejsze decyzje spółki dotyczące kierunków jej rozwoju, wyborów władz, sposobu zagospodarowania wypracowanego zysku. Oczywiście waga tego głosu zależy od ilości posiadanych akcji.
PRAWO DO UDZIAŁU W ZYSKACH (DYWIDENDY)
Jest to najważniejsze prawo majątkowe akcjonariusza, wynikające z potrzeby osiągnięcia korzyści z zainwestowania pieniędzy w akcje przedsiębiorstwa. Wysokość dywidendy przypadającej na każdą akcję zależy od wielkości wypracowanego zysku i od tego, jaka jego część walne zgromadzenia akcjonariuszy przeznaczy na dywidendę.
PRAWO POBORU NOWYCH AKCJI
Prawo to ma zastosowanie w przypadku nowej emisji akcji przez spółkę. Oznacza ono przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy. Prawo to jest o tyle istotne, że w przypadku objęcia takiej emisji przez nowy krąg akcjonariuszy nastąpiłoby tak zwane rozwodnienie kapitału czyli procentowe zmniejszenie udziału dotychczasowych akcjonariuszy w stosunku do całkowitej sumy kapitału akcyjnego. Korzystając z prawa poboru maja oni możliwość zachowania dotychczasowego stanu posiadania w spółce akcyjnej.
Czas, jaki upływa od momentu zapisania się na akcje nowej emisji oferowane w publicznej subskrypcji do ich pierwszego notowania na giełdzie może zniechęcać niektórych potencjalnych inwestorów do nabywania nowo emitowanych akcji. Inwestorzy wiedzą, że najpierw musi nastąpić formalny przydział akcji później ich rejestracja w sądzie, a następnie w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych oraz doprowadzenie do rozpoczęcia ich notowania na giełdzie. W sumie to może trwać kilka tygodni. Znacznym złagodzeniem problemu długiego oczekiwania na notowania akcji jest instrument, który nazywa się prawem do akcji. Zaletą praw do akcji jest to, że mogą one być przedmiotem obrotu już kilka dni po przydziale akcji a jeszcze przed ich zarejestrowaniem w sądzie. PDA umożliwiają zatem wycofanie się z dokonanej inwestycji tym, którym przydzielono nowo emitowane akcje, a jednoczenie umożliwia ich nabycie tym, którzy nie dokonali tego w publicznej subskrypcji, zanim akcje zadebiutują na giełdzie. Z możliwości tej korzysta coraz więcej spółek na giełdzie warszawskiej, które wychodząc naprzeciw oczekiwaniom akcjonariuszy, wnioskują do giełdy o wprowadzenie PDA do obrotu. Obrót prawami do nowych akcji podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. Jeżeli ktoś chce sprzedać zapisane na rynku papierów wartościowych prawa do akcji musi złożyć zlecenie w biurze maklerskim według takich samych zasad jak w przypadku akcji. Prawa do akcji notowane są w tym samym systemie notowań, w którym notowane będą akcje danej spółki. Rozliczenie zawartej transakcji przeprowadza Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych oraz dom maklerski według takich samych zasad, jakie obowiązują w odniesieniu do akcji. Po decyzji sądu o zarejestrowaniu nowej emisji, spółka uzgadnia z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych oraz Giełdą termin pierwszego notowania akcji. Zmiana przeprowadzana jest płynnie, czyli z dnia na dzień i nie powoduje dla akcjonariusza konieczności podejmowania jakichkolwiek działań. Inwestor nabywając PDA powinien brać pod uwagę fakt, iż w przypadku odmowy rejestracji emisji akcji przez Sąd, emitent jest zobowiązany do zwrócenia posiadaczowi PDA środków płaconych w czasie subskrypcji wg ceny emisyjnej akcji, niezależnie od ceny zapłaconej przez niego za PDA.
2.Obligacje
Obligacje są formą pożyczki przez nabywcę obligacji ich emitentowi. Emitentami obligacji mogą być: skarb państwa, związki samorządowe lub duże przedsiębiorstwa. Obligacja ma wartość nominalną, równą zazwyczaj kwocie pożyczki oraz realną (kurs) , jeśli jest przedmiotem obrotu giełdowego lub pozagiełdowego w okresie pomiędzy datą emisji a datą wykupu. Posiadaczowi obligacji przysługuje wynagrodzenie w formie oprocentowania. Oprocentowanie może być wypłacane posiadaczowi obligacji jednorazowo w momencie ich wykupu lub sukcesywnie. Obligacja jako papier wartościowy może być przedmiotem obrotu na giełdzie, co umożliwia posiadaczowi obligacji odzyskanie pożyczonych pieniędzy przed terminem ich płatności. Wahania rynkowe cen powodują ,że inwestor może zyskać lub stracić pieniądze, jeżeli sprzeda swoje obligacje przed terminem wykupu.
Ze względu na dużą inflację w Polsce istnieje tylko rynek obligacji krótkoterminowych.
Emitentami obligacji mogą być: państwo, władze municypalne, banki i inne instytucje finansowe, przedsiębiorstwa oraz organizacje gospodarcze. Państwo emituje obligacje głównie w celu ulokowania wśród ludności i osób prawnych państwowej pożyczki, zazwyczaj długoterminowej. Obligacje emitowane przez władze municypalne mają na celu zasilić budżety terenowe (gmin, województw). Przeznaczone są one przeważnie na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych. Przedsiębiorstwa wydające obligacje w celu zebrania środków na rozszerzenie swej działalności, na finansowanie różnych zamierzeń inwestycyjnych, na uruchomienie nowej produkcji lub na realizacje przedsięwzięć z dziedziny postępu technicznego. Niekiedy przedsiębiorstwa emitujące obligacje mogą wobec nabywców obligacji podejmować zobowiązanie dostarczenia im na warunkach preferencyjnych wyrobów lub usług powstałych dzięki realizacji przedsięwzięcia finansowego w tej formie.
W przypadku obligacji występuje kilka rodzajów cen. Cena nominalna to wartość, od jakiej naliczane są należne mam odsetki i równocześnie jest to cena po jakiej emitent wykupi od nas obligacje po upływie czasu ich zapadalności. Cena emisyjna to cena, po jakiej kupujemy obligacje bezpośrednio od emitenta. W zależności od tego jak ocenia on szanse powodzenia emisji, może być ona niższa lub wyższa od ceny nominalnej. Gdy emisja zostanie sprzedana obligacje zaczną być notowane na giełdzie. Wówczas ich cenę ustala już nie emitent ale relacją miedzy popytem i podażą, czyli po prostu rynek. Mamy wówczas do czynienia z ceną rynkową. Jednak wbrew pozorom, nie jest to cena, którą zapłacimy w momencie kupna obligacji na giełdzie. Rzeczywista kwota po jakiej dokonuje się transakcji musi być powiększona o już narosłe odsetki. Mówimy w związku z tym o cenie rozliczeniowej.
Obligacje Skarbu Państwa, które można kupić na warszawskiej giełdzie, możemy podzielić według terminu do wykupu na jednoroczne, dwuletnie, trzyletnie, pięcioletnie i dziesięcioletnie. Oczywiście, to że zdecydujemy się na kupno obligacji pięcioletniej nie oznacza, że musimy ją trzymać do czasu jej wykupu przez Skarb Państwa. Dzięki giełdzie możemy sprzedawać je w dowolnym momencie.
W przypadku obligacji o oprocentowaniu zmiennym płatności odsetkowe mogą różnić się od siebie w różnych okresach odsetkowych. W przypadku obligacji rządowych o zmiennym oprocentowaniu wysokość odsetek wyliczana jest na podstawie inflacji lub rentowności bonów skarbowych.
Obligacje o stałym oprocentowaniu to takie, których oprocentowanie jest stałe przez cały czas „życia” obligacji. Wadą takich obligacji jest to, że bez względu na to, jaką będzie inflacja (a co za tym idzie-oprocentowanie lokat bankowych), posiadacz obligacji będzie dostawał zawsze tą samą kwotę. Zaletą-to, że wiadomo, jaka to będzie kwota.
Głównym ryzykiem inwestowania w obligacje jest słaba kondycja ekonomiczna emitenta, co może doprowadzić do niewypłacalności. Największe ryzyko jest w wypadku zakupu obligacji mniejszych przedsiębiorstw i o nie ustabilizowanej sytuacji gospodarczej.
3. Weksle
Weksel jest dokumentem, w którym ktoś zobowiązuje się do zapłaty pewnej kwoty pieniędzy innej osobie. Treść i formę tego dokumentu dokładnie opisuje ustawa. Zazwyczaj jest on wręczany przez dłużnika swojemu kontrahentowi w związku z umową. Należy jednak pamiętać, że weksel jest zobowiązaniem samodzielnym i niezależnym od umowy. Oznacza to, że jeżeli znajdzie się on w rękach osoby innej niż kontrahent dłużnika ( a tak się dzieje zazwyczaj), dłużnik będzie musiał tej osobie zapłacić bez względu na to, czy umowa, którą zabezpieczył wekslem, została prawidłowo zawarta albo czy kontrahent jej dotrzymał.
Aby zobowiązanie do zapłaty w formie weksla było ważne (tzn., aby można było żądać zapłaty od dłużnika), w dokumencie muszą się znaleźć wszystkie konieczne elementy formalne. Są one różne dla różnych rodzajów weksli. Dokument ten powinien zgodnie z wymaganiami zawierać:
- nazwę „weksel” w samym tekście;
- polecenie lub przyrzeczenie (zależnie od rodzaju weksla) bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej;
- oznaczenie osoby, która ma zapłacić (trasat);
- termin i miejsce płatności;
- nazwisko osoby, na której rzecz lub zlecenie zapłata powinna być dokonana;
- datę i miejsce wystawienia weksla;
- podpis wystawcy.
Możemy wyróżnić:
· weksel własny
· weksel trasowany
Ten, kto podpisuje weksel (wystawca), w przypadku weksla własnego, zobowiązuje się do zapłacenia wymienionej w nim sumy, oznaczonej osobie.
Drugi rodzaj weksla - weksel trasowany - różni się tym, że wystawca poleca zapłacić sumę wekslową innej osobie (trasatowi), która zazwyczaj jest jego dłużnikiem. Aby od trasata można było żądać zapłaty za weksel, musi on wiedzieć o jego istnieniu i zgodzić się na zapłacenie w terminie wskazanej sumy. Zgodę wyraża przez podpis na przedniej stronie weksla (akcept).
W wekslu musi być wyraźnie wskazana kwota, jakiej można we wskazanym terminie żądać od dłużnika (suma wekslowa). Nie można jej określić inaczej jak tylko w pieniądzach, a inne należności (np. odsetki) powinny być w zasadzie wliczone w sumę wekslową.
Osoba uprawniona do uzyskania sumy wekslowej (wierzyciel wekslowy) może przenieść prawa z weksla na inną osobę.
Jedną z ważnych funkcji weksla w gospodarce jest funkcja zabezpieczająca. Weksel stanowi dodatkowe zabezpieczenie szybkiego i zupełnego wykonania zobowiązania pieniężnego wynikającego z umowy (np. gdy ktoś pożycza pieniądze jakiejś osobie, co do której nie jest pewny, że je odda na czas). Weksel nadaje się do tego celu doskonale z kilku powodów.
1. Jeśli osoba będąca w posiadaniu weksla nie chce czekać na odzyskanie sumy wekslowej do dnia, w którym ma być ona zapłacona przez dłużnika, może przenieść prawa z weksla, uzyskując natychmiast (a nie w dacie, w której weksel ma być zapłacony) niemal całą należność (z odliczeniem odsetek za czas, który pozostał do zapłacenia weksla przez dłużnika). Specyficznym dla weksla sposobem przenoszenia praw jest indos. Indos jest dokonywany przez umieszczenie przynajmniej podpisu osoby dotychczas uprawnionej z weksla, na jego odwrotnej stronie, ale najczęściej w postaci zapisu: "ustępuję na zlecenie X " wraz z podpisem osoby dotychczas uprawnionej. Dla przejścia tych praw niezbędne jest przekazanie dokumentu weksla. Przekazywanie weksla i uprawnień z niego wynikających za pomocą indosu sprawia, że dochodzenie należności możliwe jest wobec wszystkich dotychczasowych jego posiadaczy, którzy są na nim podpisani. Możliwość taka istnieje tylko w sytuacji, gdy osoba zobowiązana nie zapłaci w terminie, a posiadacz weksla dopełni niezbędnych czynności (protest).
2. Praw z weksla dochodzi się w sądzie w specjalnym postępowaniu nakazowym. Jest ono bardzo szybkie, tanie i uproszczone w stosunku do zwykłego postępowania w sprawach cywilnych. Prowadzi je sąd cywilny lub sąd gospodarczy (gdy weksel ma związek z działalnością gospodarczą obu stron). Może być prowadzone w przypadku, gdy sądowi zostanie przedstawiony weksel, który jest prawidłowo wypełniony i nie budzi wątpliwości jego autentyczność. Sąd wydaje nakaz tylko na podstawie przedstawionego dokumentu weksla, a zarzuty, które może powoływać dłużnik wekslowy, żeby zwolnić się od obowiązku zapłaty są ograniczone i muszą być potwierdzone dokumentem. Wydany w tym trybie nakaz zapłaty może być egzekwowany natychmiast po upływie czasu wyznaczonego na dobrowolną zapłatę.
3. Dodatkowym sposobem zabezpieczenia płatności samego weksla jest poręczenie wekslowe. Poręczyciel jest zobowiązany do zapłaty sumy wekslowej nawet wtedy, gdy wystawca nie był do tego, z różnych przyczyn, zobowiązany (np. był niepełnoletni i podpisał weksel bez zgody opiekuna).
Sposobem zabezpieczenia płatności jest wystawienie weksla własnego lub weksla in blanco. Weksel własny wystawia się, gdy znana jest wysokość zobowiązania i termin płatności, natomiast weksel in blanco - gdy któryś z tych elementów nie może być od razu wpisany na wekslu. Dzieje się tak w sytuacji, gdy np. strony stale ze sobą współpracują sprzedając i kupując nawzajem swoje towary, płacąc za nie częściowo, a rozliczają swoje należności co jakiś czas. Przed zakończeniem tego czasu nie wiedzą jakie będzie saldo ich wzajemnych zobowiązań, dlatego jako zabezpieczenie mogą wręczyć sobie weksle in blanco, które w razie odmowy zapłaty zostają uzupełnione według stanu ze wskazanego dnia.
Weksel in blanco powinien być uzupełniony zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem (deklaracja wekslowa), w którym określa się sposób jego wypełnienia przez wierzyciela. Jeżeli jednak weksel zostanie wypełniony inaczej niż przewidywała to umowa, a potem zbyty innej osobie, dłużnik musi jej zapłacić wskazaną w wekslu sumę. Należności może wprawdzie dochodzić od wierzyciela, ale lepiej wręczać weksle in blanco tylko osobie, do której mamy zaufanie.
4. Czeki.
Bardzo często w obrocie bezgotówkowym pojawia się czek, który również jest jednym z rodzajów papieru wartościowego. Zastępuje on w obrocie pieniądz gotówkowy. Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.
Zależnie od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki:
· kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi wypłatę gotówki;
· rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych.
Zasady posługiwania się czekiem są opisane przez międzynarodową konwencję podpisane w Genewie (1931) i ratyfikowane przez Polskę. (prawo czekowe z 1936 r.)
Musi on zawierać w treści słowo "czek", bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej, oznaczenie miejsca płatności i banku (trasata), który ma zapłacić, a ponadto datę wystawienia oraz podpis wystawcy (trasanta). Trasatem może być wyłącznie bank, a trasantem - każda osoba fizyczna i prawna posiadająca rachunek bankowy. Czek może być wystawiony na zlecenie własne, osoby trzeciej (imiennie) lub na okaziciela. Prawa z czeku, podobnie jak z weksla mogą być przenoszone przez indos, czyniąc czek surogatem pieniądza (dotyczy czeków imiennych).
Czek rekta - wystawiony na określonego remitenta (beneficjenta), bez prawa przeniesienia uprawnień na inną osobę. Prawo dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu czekowego, przewidują sankcje karne i ich surowe egzekwowanie dla wystawców czeków bez pokrycia.
Czeki rozrachunkowe zastępują zapłatę pieniądzem gotówkowym, bezgotówkowe regulowanie bieżących płatności. Często należności za towar lub usługę mogą być obliczone dopiero w momencie świadczenia (np. należność liczona od wagi ładunku), wystawiony czek wykorzystany do natychmiastowej zapłaty, skraca cykl rozliczeniowy. Jednostka przyjmująca czek rozrachunkowy może się zabezpieczyć przed ewentualnym brakiem pokrycia żądając potwierdzenia czeku przez bank. Istota czeku potwierdzonego polega na zagwarantowaniu jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy (lub blokuje) odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając pokrycie, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie.
Posiadacz czeku rozrachunkowego zwykłego lub potwierdzonego może przedstawić czek do realizacji w oddziale banku będącym trasatem czeku lub w banku, w którym posiadacz czeku na rachunek. Uznanie rachunku bankowego posiadacza czeku rozrachunkowego następuje po uzyskaniu przez jego bank środków pieniężnych od banku będącego trasatem w kwocie wystarczającej do realizacji czeku. W tym celu bank podawcy czeku wysyła ten czek do trasata, który przekazuje mu niezbędną kwotę pieniędzy, wykorzystując listę dyskontową. Jedynie czeki z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych mogą być po przedłożeniu natychmiast realizowane w kręgu banków, które zawarły umowe o wzajemnym honorowaniu czeków swoich klientów. Realizują one czeki rozrachunkowe i gotówkowe do umownie określonych wysokości, bez konieczności uzyskania uprzedniego wpływu odpowiednich środków. Wypłaty przekraczające tę wysokość są realizowane po uprzednim uzyskaniu środków lub potwierdzeniu stanu konta. Jeżeli zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować.
Protest czeku sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej karcie, połączonej z czekiem. Notarialny protest czeku może być zastąpiony pisemnym oświadczeniem trasata (banku) zamieszczonym na czeku, stwierdzającym odmowę zapłaty czeku. Na podstawie takiego oświadczenia posiadacz czeku może dochodzić swej wierzytelności.
Czek aby był ważny musi zawierać następujące dane:
- nazwę „czek” w tekście;
- bezwarunkowe polecenie zapłacenia kwoty pieniężnej określonej cyfrowo i słownie;
- oznaczenie banku, który ma dokonać wpłaty i jego siedziby;
- numer rachunku, z którego ma nastąpić zapłata;
- datę i miejsce wystawienia oraz opis wystawcy
Najpopularniejsze zabezpieczenie czeku to jego wypisanie na konkretną osobę, lub zakreślenie które daje możliwość realizacji tylko w oddziale prowadzącym rachunek wystawcy.
5. Bony
Bon skarbowy jest krótkookresowym (zazwyczaj 3-12 miesięcy) papierem wartościowym, emitowanym przez rząd. Potwierdza on zobowiązanie skarbu państwa z tytułu zaciągniętego kredytu w formie pieniężnej. Za ich pomocą można regulować zobowiązania wobec państwa.
Bon oszczędnościowy, bon lokacyjny jest dokumentem potwierdzającym założenie w banku wkładu oszczędnościowego o określonej wartości.
Może być dokumentem imiennym lub na okaziciela. Oprocentowany jest w różnej wysokości w zależności od okresu i warunków, na jakich ulokowane zostały oszczędności
Do papierów wartościowych zaliczamy również banknot zwany również pieniądzem papierowym , który na mocy władzy państwowej ma charakter prawnego środka płatniczego, stanowiący powszechny ekwiwalent. Banknoty emitowane są zazwyczaj przez bank centralny. Ich nominały dostosowane są do skali cen. Druk jak również papier banknotów muszą odpowiadać szczególnym warunkom technicznym, które zabezpieczają przed fałszerstwem.
W dobie reformy gospodarczej w związku z programem Powszechnej Prywatyzacji skarb państwa w Polsce wyemitował świadectwa udziałowe dwóch rodzajów: powszechnych i rekompensacyjnych. Prawo do otrzymania powszechnego świadectwa udziałowego ( tylko jednego) mają wszyscy obywatele Polski, którzy osiągnęli pełnoletność w roku poprzedzającym emisję świadectw i posiadają stałe zameldowanie na terenie kraju, natomiast rekompensacyjne świadectwa udziałowe mają otrzymać uprawnieni do tego emeryci i pracownicy sfery budżetowe. Prawo do otrzymania świadectwa udziałowego jest niezbywalne i nie podlega dziedziczeniu, natomiast jego właściciel może nim dysponować dowolnie: sprzedać, podarować lub wymienić na pakiet zawierający po jednej akcji w każdym z Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Art. 9216. Jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest obowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty.
Art. 9217. Spełnienie świadczenia do rąk posiadacza legitymowanego treścią papieru wartościowego zwalnia dłużnika, chyba że działał on w złej wierze.
Art. 9218. Papiery wartościowe imienne legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu. Przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu.
Art. 9219. 1. Papiery wartościowe na zlecenie legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa zostały przeniesione przez indos.
2. Indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę.
3. Do przeniesienia praw z dokumentu potrzebne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów.
Art. 92110. 1. Jeżeli do puszczenia w obieg dokumentu na okaziciela jest wymagane zezwolenie właściwego organu państwowego, dokument wystawiony bez takiego zezwolenia jest nieważny.
2. Podpis dłużnika może być odbity sposobem mechanicznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Art. 92111. 1. Dłużnik nie ma obowiązku dochodzenia, czy okaziciel jest właścicielem dokumentu. Jednakże w razie uzasadnionych wątpliwości, czy okaziciel dokumentu jest wierzycielem, dłużnik powinien złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
2. Jeżeli właściwy organ państwowy wydał zakaz świadczenia, zwolnienie z zobowiązania następuje przez złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.
Art. 92112. Przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela wymaga wydania tego dokumentu.
Art. 92113. Dłużnik może powołać się względem wierzyciela na zarzuty, które dotyczą ważności dokumentu lub wynikają z jego treści albo służą mu osobiście przeciw wierzycielowi. Dłużnik może także powołać się na zarzuty, które mu służą przeciw poprzedniemu wierzycielowi, jeżeli nabywca dokumentu działał świadomie na szkodę dłużnika.
Art. 92114. 1. Umarzanie papierów wartościowych regulują przepisy szczególne.
2. Jeżeli papier wartościowy został prawomocnie umorzony, dłużnik jest obowiązany wydać osobie, na której rzecz nastąpiło umorzenie, na jej koszt nowy dokument, a gdy wierzytelność jest wymagalna - spełnić świadczenie.
Art. 92115. 1. Przepisy o papierach wartościowych stosuje się odpowiednio do znaków legitymacyjnych stwierdzających obowiązek świadczenia.
2. W razie utraty znaku legitymacyjnego stwierdzającego w swej treści obowiązek świadczenia na żądanie wierzyciela, dłużnik może uzależnić spełnienie świadczenia od wykazania uprawnienia przez osobę zgłaszającą takie żądanie.
3. Do znaku legitymacyjnego, który nie określa imiennie osoby uprawnionej, stosuje się odpowiednio przepisy o papierach wartościowych na okaziciela, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych.
Art. 92116. Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do papierów wartościowych opiewających na prawa inne niż wierzytelności.