Choroby zakaźne wywoływane przez pierwotniaki

Powszechnie znanych jest bardzo wiele chorób dotykających ludzi, choroby te, za względu na wiele czynników zostały podzielone na wiele kategorii. Do jednej z nich zaliczono choroby zakaźne, czyli takie, które wywołane są przez chorobotwórcze drobnoustroje i wytwarzane przez nie biologiczne czynniki. Do chorób tych zalicza się między innymi śpiączki, lambliozę, malarie, toksoplazmozę, czerwonkę amebową i rzęsistkowicę, które zostały przybliżone poniżej.

1. Śpiączki (coma)

Śpiączka jest to patologiczny stan utraty świadomości bez spontanicznej lub wywołanej reakcji. Jest to stan zagrażający życiu. Stanem mniej patologicznym jest "stupor", z którego chory może być wybudzony. W stanie śpiączki decyduje tak naprawdę bezzwłoczne rozpoznanie i szybkie leczenie, skutki to zwykle dalsze życie, śmierć, albo nieodwracalny zespół neurologiczny.
Utrata przytomności zależy od zaburzenia czynności w tworze siatkowatym (formatio reticularis) śródmózgowia, podwzgórza i wzgórza oraz szeroko rozlanej projekcji włókien idących z tych układów do kory mózgu. Do utraty przytomności prowadzi nawet najmniejsze uszkodzenie strukturalne w obrębie górnej części pnia mózgu, natomiast nawet bardzo rozległe uszkodzenie półkuli mózgu - jeśli nie wywołuje obrzęku pnia - nie powoduje utraty świadomości. Śpiączki charakteryzuje zanik wszystkich reakcji warunkowych i stopniowym wygasaniem odruchów bezwarunkowych, poczynając od odruchu bólowego, a kończąc na rogówkowym. W zależności od czynnika etiologicznego wyróżnia się śpiączkę cukrzycową, hipoglikemiczną, pourazową, mocznicową, wątrobową i inne.

Jednak na co dzień wyróżnia się:
1) Śpiączkę afrykańską (trypanosomatosis africana) - jest to przewlekła inwazja chorobowa wywołana przez dwa gatunki świdrowców: Trypanosoma gambiense i Trypanosoma rhodesiense, przenoszone na człowieka przez muchy Tse-Tse (Glossina) . Choroba ta przebiega w dwóch fazach - pierwszą zwiastują: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, przeczulica skórna i wychudzenie. Druga faza, która następuje od kilku tygodni, do kilku miesięcy po zakażeniu, to objawy ze strony układu nerwowego, silne bóle głowy, porażenia nerwów ruchomych, zaburzenia czucia, zmiany psychiczne i -w końcu - śpiączka. W 90% przypadków nieleczeni chorzy giną po 1-4 latach od zarażenia.
2) Śpiączkę alkoholową (coma alcoholicum) - występuje w przebiegu ostrego zatrucia alkoholem, przy jego stężeniu we krwi dochodzącym do 0,40%.
3) Śpiączkę cukrzycową (coma diabeticum), która jest ciężkim, zagrażającym życiu powikłaniem nieleczonej cukrzycy w następstwie zaburzeń przemiany węglowodanowej prowadzących do kwasicy, odwodnienia, wzrostu osmolarności krwi, zaburzeń świadomości i śpiączki.
4) Śpiączkę hipoglikemiczną (coma hypoglycaemicum), to utrata świadomości następująca nagle na tle obniżonego poziomu cukru we krwi. Najczęściej występuje po przedawkowaniu insuliny - w przebiegu leczenia cukrzycy. Może towarzyszyć hipoglikemii na innym tle, na przykład samoistnej, czy leucyno-wrażliwej. Jej objawami są: utrata przytomności, wilgotna i blada skóra, wzmożone odruchy, drgawki.
5) Śpiączkę mocznicową (coma uraemicum) - jest to występująca tylko u dzieci, w przebiegu niewydolności nerek prowadzącej do kwasicy, wzrostu poziomu mocznika i resztkowego azotu we krwi, utrata przytomności. Jej głównymi objawami są: zatrucie i zamroczenie.
6) Śpiączkę mózgową (coma cerebrale) - stan głębokiego zaburzenia świadomości, ze znacznym osłabieniem lub zniesieniem reaktywności, zależny od rozległego uszkodzenia mózgu, a zwłaszcza jego pnia, spowodowanego rozmaitymi czynnikami etiologicznymi.
7) Śpiączkę toksyczną (coma toxicum) - całkowitą utratę świadomości, z której chorego nie można wyprowadzić nawet najsilniejszym bodźcem. Śpiączka ta występuje w wyniku trującego działania substancji chemicznych.
8) Śpiączkę wątrobową (coma hepaticum) - inaczej encefalopatię wątrobową, czyli zaburzenie czynności mózgu z przebiegu niewydolności wątroby (ostrej lub przewlekłej) wskutek nagromadzenia się we krwi toksycznych produktów przemiany białkowej. Może być następstwem martwicy miąższu wątroby (śpiączka wątrobową endogenna), czy nadmiernej podaży białka w zaawansowanej marskości wątroby, zwłaszcza przy istnieniu żylaków lub chirurgicznego zespolenia żyły wrotnej z żyłą główną dolną (Śpiączka wątrobowa egzogenna).

2. Lamblioza (lambliosis)

Lamblioza to choroba wywoływana przez pierwotniaka zwanego Lamblia intestinalis. Pierwotniak ten należy do grupy wiciowców. W przewodzie pokarmowym występują formy wegetatywne i przetrwalnikowe (cysty). Źródłem zakażenia cystami jest stolec ludzi chorych lub nosicieli. Główną rolę w zakażeniu odgrywa bezpośrednie przeniesienie pierwotniaka z człowieka na człowieka. Zakażenie najczęściej następuje przez zjedzenie brudnych owoców i jarzyn, oraz wypicie zakażonej wody. Po dostaniu się cyst do żołądka człowieka ich otoczki ulegają rozpuszczeniu i rozwija się dojrzała forma pasożyta. Najlepsze warunki bytowania znajduje on w górnym odcinku jelita czczego, a stąd wtórne zakażenie może rozwinąć się w dalszych częściach jelita cienkiego i drogach żółciowych. Działanie chorobotwórcze lamblii nie jest jednak do końca wyjaśnione. Duża jest liczba nosicieli nie odczuwających żadnych dolegliwości, jak również niewytwarzanie przez lamblię toksyn skłaniają wielu lekarzy do poglądu o niechorobotwórczości tego pierwotniaka. Z drugiej strony opisywane dość często ciężkie stany kliniczne w przebiegu zakażenia lambliami przemawiają za chorobotwórczym wpływem tych pasożytów. Najprawdopodobniej w grę wchodzi tu stopień zakażenia.

Objawy kliniczne zakażenia są opisywane na różne sposoby, podobnie jak też powikłania w przebiegu tego zakażenia. Do powikłań tych należą między innymi: utrata wagi, żółtaczka, dystonia neurowegetatywna, zespoły upośledzonego wchłaniania, zapalenie trzustki, czasem zapalenie wyrostka robaczkowego. Jednak w codziennej pracy klinicznej najczęściej myśli się o lambliozie w przypadkach chorych z bólami w śródbrzuszu lub prawym podżebrzu, nudnościami, utratą apetytu, zaburzeniami w oddawaniu stolca, u których badania fizykalne i badania dodatkowe nie wykazują zmian.

3. Malarie (zimnice - paludismus)

Malaria jest chorobą wywołaną przez cztery gatunki pierwotniaków z rodzaju Plasmodium-vivax, ovale, malariae, falciparum, a przenoszoną przez komary z rodzaju Amopheles. U człowieka pierwotniaki rozmnażają się w krążących erytrocytach, doprowadzając do ich rozpadu i wysiewu mezozoitów (postaci potomnych) do osocza. Malaria charakteryzuje się rzutami gorączki i dreszczami odpowiadającymi okresowym wysiewom mezozoitów, oraz niedokrwistością. Przebieg choroby ma charakter przewlekły i nawracający.

Wśród malarii wyróżniamy między innymi:
1) Malaria złośliwa (malaria perniciosa, malaria tropica) - jest to rodzaj malarii wywołanej zakażeniem Plasmodium Falciparum z napadami gorączkowymi występującymi co 48 godzin. W naczyniach włosowatych powstają zatory utworzone z wypełnionych pasożytami erytrocytów, które wywołują w całym ustroju miejscowe objawy mogące naśladować wiele innych chorób. Występuje w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym.
2) Malaria zamartwicza (malaria algida) jest to postać malarii złośliwej charakteryzująca się występowaniem zaburzeń układu naczyniowego, przewodu pokarmowego i innych narządów jamy brzusznej, ochłodzeniem skóry, obniżeniem temperatury ciała i ciężką zapaścią.
3) Malaria wywołana (malaria inducta) malaria spowodowana celowym wprowadzeniem jej pasożyta do krwi. Dawniej stosowana była w leczeniu gorączkowym niektórych chorób (między innymi kiły układu nerwowego).
4) Malaria perniciosa gastrica - jest to postać żołądkowo-jelitowa malarii złośliwej, w której przeważają objawy ze strony przewodu pokarmowego, ja wymioty, bóle brzucha i rozwolnienie stolców.
5) Malaria trzydniowa (malaria tertiana) - trzeciaczka, choroba wywoływana przez zarodźca ruchliwego (plasmodium vivax). Występuje w krajach między 60 stopniem szerokości geograficznej północnej, a 30 stopniem szerokości geograficznej południowej.
6) Malaria czterodniowa (malaria quartana) czwartaczka, choroba wywoływana przez zarodźca pasmowego (plasmodium malariae). Występuje w krajach strefy tropikalnej i dubtropikalnej.

4. Toksoplazmoza (toxoplasmosis)

Toksoplazmoza dorosłych jest najczęściej nabytą inwazja odzwierzęcą, wielonarządową, zwykle o przebiegu przewlekającym się, rzadziej ostrym.

Toksoplazma (toxoplasma gondii) jest pierwotniakiem występującym głównie wewnątrzkomórkowo, rzadziej pozakomórkowo. Poza postaciami wegetatywnymi (tachyzoity) występują postacie otorbione (bradyzoity) w tak zwanych cystach, między innymi w mózgowiu. Rozród płciowy pasożyta odbywa się tylko w enterocytach kota, który okresowo wydala z kałem inwazyjne sporozoity.
Toksoplazma występuje dość pospolicie u ssaków domowych i dzikich oraz u niektórych ptaków. Człowiek zaraża się sporozoitami (z kału kota), cystami (w surowym mięsie, rzadziej w mleku) lub tachyzoitami (drogą łożyskową, przez przetoczenie krwi i w wyniku zarażenia laboratoryjnego).

Toksoplazmoza u dorosłych przebiega najczęściej w dwóch postaciach:
1) węzłowej;
2) ocznej (często z nieodwracalnym ograniczeniem zdolności widzenia)

Rzadziej pojawiają się postacie takie, jak gorączkowa (atypowa), wysypkowa (ze zmianami grudkowo-plamistymi), mózgowej - w postaci zapalenia mózgowia i opon mózgowo-rdzeniowych, czy trzewnej z objawami zapalenia wątroby, mięśnia sercowego lub płuc. Niekiedy toksoplazmoza występuje jako powikłanie ziarnicy złośliwej i białaczki - objawy inwazji giną wówczas wśród objawów choroby podstawowej.
Toksoplazmoza dorosłych, zwłaszcza oczna, jest też niekiedy rezultatem zarażenia wrodzonego.

5. Rzęsistkowica (Trichomonadosis)

Rzęsistkowica jest chorobą wywoływana przez rzęsistek pochwowy (trichomonas vaginalis).
Jest to pierwotniak, wiciowiec. Siedliskiem rzęsistka jest pochwa, gruczoły Bartholina, gruczoły
Skenego i cewka moczowa u kobiet, oraz napletek, cewka moczowa i dodatkowe gruczoły płciowe u mężczyzn. Człowiek najczęściej zaraża się przez kontakt płciowy. Ocenia się, że w Polsce rzęsistkowica występuje u 32-70% kobiet 10-20% mężczyzn. W 1/8 przypadków inwazji u kobiet i 1/7 u mężczyzn rzęsistkowica ma przebieg ostry - przebiega w postaci plamistego zapalenia pochwy, zapalenia sromu i cewki moczowej u kobiet, oraz stanu zapalnego żołędzi, cewki moczowej i prostaty u mężczyzn. W przewlekłej rzęsistkowicy objawy występują okresowo (na przykład bezpośrednio przed i po krwawieniu miesiączkowym). Rzęsistkowicy często towarzyszy zapalenie bakteryjne i grzybice oraz paratypowe zmiany nabłonka szyjki macicy.

6. Czerwonka (dysenteria)

Czerwonka to inaczej biegunka krwawa. Charakteryzuje się bólami brzucha, częstymi, wolnymi stolcami z domieszką śluzu, ropy lub krwi.