Apartheid w RPA

Według encyklopedycznej definicji apartheid to system polityczny panujący w Południowej Afryce do połowy lat dziewięćdziesiątych, narzucony przez jej białych mieszkańców. Stworzony został w oparciu o doktrynę głoszącą ustawowe i kulturowe oddzielenie ras i odrębność ich rozwoju noszący w praktyce cechy rasizmu.

Żeby dokładniej zrozumieć pojęcie apartheidu należy prześledzić historię kolonizacji Afryki. Pierwotnymi mieszkańcami dzisiejszej RPA byli Buszmeni i Hotentoci. Jako pierwsi z Europejczyków wylądowali na tym terenie Portugalczycy. W 1652 r. Holendrzy z kampanii wschodnioindyjskiej założyli dzisiejszy Kapsztad i był to początek europejskiej kolonizacji. Masowo zaczęli na te tereny napływa chłopi holenderscy – Burowie – oraz później wypędzeni z Francji „hugenoci”. Na początku XIX w. tereny te zajęli Anglicy, którzy znieśli niewolnictwo – podstawę dobrobytu Burów. Wojny między Anglikami, a Burami o panowanie nad terenami południowej Afryki, bogatymi w złoża złota i diamentów trwały od roku 1881 do 1902 i były bardzo brutalne i krwawe. Anglicy po raz pierwszy założyli obozy koncentracyjne dla ludności cywilnej, aby odciąć walczące oddziały burskie od zapleczy. W wojnach światowych Południowa Afryka walczyła po stronie Enteny, a później koalicji antyhitlerowskiej. Po II wojnie światowej do rządów w RPA doszła Partia Narodowa, która wprowadziła w życie system polityczny opracowany przez grupę afrykańskich uczonych z uniwersytetu w Stellenbosh. Ogłoszony przez D.F. Malana, zwany apartheidem. Apartheid przyniósł administracyjny podział społeczeństwa południowoafrykańskiego na grupy rasowe i etniczne, które zostały od siebie oddzielone, wyznaczono im oddzielne miejsce zamieszkania i pracy. Czarni zostali zepchnięci na obrzeża wielkich miast i zamieszkali w gettach. Najmniejsze odstępstwa od obowiązującej segregacji rasowej były bardzo surowo karane do kary śmierci i wieloletniego więzienia włącznie. Sama krytyka systemu uznawana była za przestępstwo przeciwko państwu. Biali, którzy stanowili 10-14% ludności kraju, dzięki pozbawieniu praw wyborczych czarnej większości (ok.75%) dominowali w życiu politycznym kraju aż do 1994.

Czarna ludność RPA nie chciała jednak uznać takiej dominacji białych. Do walki z apartheidem służyła organizacja o nazwie Afrykański Kongres Narodowy (ANC). Została ona utworzona w 1912 r. jako organizacja walcząca o zrównanie praw białej i czarnej ludności. Po 1948 r. opowiadano się za pokojowymi rozwiązaniami problemów masowych, jednak w 1960r – po masakrze setek nieuzbrojonych demonstratorów w Sharpeville i zdelegalizowaniu ANC zmieniono formy walki o prawu ludności murzyńskiej. Działacze kongresu powołali własne siły zbrojne dokonując licznych ataków sabotażu na terenach RPA. W połowie lat sześćdziesiątych zbrojne formacje ANC usiłowały, bez powodzenia, wywoływać zbrojne powstanie w RPA. Próby zakończyły się osądzeniem i skazaniem w 1963 r. na dożywotnie więzienie 8 aktywistów ANC m.in. Nelsona Mandeli.

W 1966 r. apartheid został uznany przez zgromadzenie ogólne ONZ za zbrodnie przeciwko ludności, a w 1973 objęty konwencją (weszła w życie w 1976r.) w sprawie karania zbrodni apartheidu. Osłabienie wygonów apartheidu nastąpiło za rządów prezydenta Wilhelma Frederica de Klerka, który zapoczątkował proces głębokich reform wewnętrznych, polegającej na stopniowej likwidacji systemu apartheidu. W 1990 r. prezydent uwolnił Nelsona Mandelę, przywódcę ANC, oraz zniósł zakaz działalności Afrykańskiego Kongresu Narodowego. Mandela przyrzekł, że ANC zawiesi walkę zbrojną z rządem. W 1991 r. Parlament zniósł ustawy apartheidu co otworzyło drogę do przekształcenia RPA w wielorasowe państwo demokratyczne. Definitywny kres istnienia apartheidu położyło jednak dopiero powszechne i równe wybory parlamentarne w kwietniu 1994r., w których zwyciężył, reprezentujący ludność murzyńską ANC. Mandela objął funkcję prezydenta kraju, zaś wiceprezydenta W.F. de Klerk. W 1994 r. weszła w życie także nowa konstytucja RPA. Wprowadziła ona nową konstrukcję najwyższych władz, nowy podział administracyjny oraz podstawowe prawa obywatelskie dla wszystkich (bez względu na kolor skóry) obywateli. W dowód uznania społeczności międzynarodowej dla pokojowego procesu likwidacji apartheidu w RPA, Nelson Mandela i Frederic de Klerk zostali uhonorowani Pokojowymi Nagrodami Nobla w 1993 r. Od tego czasu w RPA panuje pokój społeczny. W gospodarce panują biali, natomiast w życiu politycznym czarni. Obserwuje się i zarzuca Mandeli popieranie „czarnego rasizmu” w administracji państwowej, zastępuje się białych specjalistów niekompetentnymi czarnymi.

Podsumowując politykę apartheidu nie należy zapominać także o dodatnich stronach. Sytuacja gospodarcza RPA za czasów apartheidu była nieporównywalnie lepsza od sytuacji w krajach rządzonych przez czarnych.

Po zniesieniu apartheidu tragicznie pogorszyła się sytuacja kraju, czego przykładem są m.in.: spadek wartości pieniędzy, epidemia AIDS, ogromne bezrobocie, załamanie gospodarcze, znaczna emigracja.