Miedzynarodowa agencja energii atomowej.

MIĘDZYNARODOWA AGENCJA ENERGII ATOMOWEJ, MAEA; ang. International Atomic Energy Agency, IAEA; ros. Mieżdunarodnoje agientstwo po atomnoj eniergii, MAGATE.

Utworzona została w Nowym Jorku dnia 26.10.1956 roku na konferencji zwołanej z inicjatywy Zgromadzenia Ogólnego – ONZ. Umowa założycielska weszła w życie 29 VII 1957 roku, była modyfikowana 31 I 1963, 1 VI 1973, 27 IX 1984, 28 XII 1989.

Celem IAEA jest przyśpieszanie i zwiększanie wykorzystania energii atomowej dla zapewnienia pokoju, zdrowia i dobrobytu na całym świecie. Cel ten realizowany jest przez:
·popieranie badań i podejmowanie działań w kierunku rozwoju i praktycznego zastosowania energii atomowej do celów pokojowych,
·udzielanie pomocy w zaspokajaniu zapotrzebowania na materiały, usługi, wyposażenie i urządzenia do prac badawczych,
·popieranie wymiany informacji naukowej i technicznej oraz wymiany ekspertów i pracowników naukowych w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atomowej,
·ustalanie i stosowanie środków zapewniających wykorzystanie: materiałów rozszczepialnych, usług, wyposażenia i urządzeń, dostarczonych przez IAEA lub za jej pośrednictwem, wyłącznie dla celów pokojowych,
·ustalenie norm bezpieczeństwa, mających na celu ochronę zdrowia i zmniejszanie do minimum zagrożenia życia i mienia, które powinny być stosowane w ramach działalności IAEA, a także przy wykorzystywaniu materiałów, wyposażenia i urządzeń przez nią dostarczanych,
·nabywanie i instalowanie wszelkich urządzeń i wyposażenia, potrzebnych do wykonania powierzonych jej zadań.


Członkami IAEA jest 113 państw (1992). Niektóre z nich to: Afganistan, Albania, Algieria, Argentyna, Bangladesz, Boliwia, Brazylia, Etiopia, Ghana, Haiti, Indie, Jamajka, Kambodża, Katar, Kenia, Liban, .......Status członka pierwotnego mogły otrzymać państwa należące do ONZ bądź jednej z jej organizacji wyspecjalizowanych, które podpisały w ciągu 90 dni od wyłożenia jej do podpisu umowę założycielską oraz złożyły odpowiednie dokumenty ratyfikacyjne. Polska jest członkiem pierwotnym IAEA.

Naczelnym organem IAEA jest Konferencja Ogólna, składająca się ze wszystkich członków, zbierająca się raz w roku. Ustala ona politykę i kierunki działania IAEA, uchwala poprawki do umowy założycielskiej, przyjmuje nowych członków, zatwierdza budżet IAEA, wybiera członków Rady Gubernatorów, rozpatruje roczne sprawozdania z jej działalności. Decyzje podejmowane są większością głosów jedynie decyzje: w sprawie budżetu, modyfikacji umowy założycielskiej, zawieszania w prawach członków, wymagają 2/3 głosów. Między sesjami Konferencji działalnością IAEA kieruje Rada Gubernatorów składająca się z: 5 państw najbardziej zaawansowanych technologicznie, 6 państw najbardziej zaawansowane w powyższej technice w poszczególnych regionach świata, a 2 wybiera się z producentów materiałów wyjściowych, natomiast 22 wybiera Konferencja wg zasady sprawiedliwej reprezentacji geograficznej. Rada zbiera się z reguły 6 razy w roku. Każdy z członków dysponuje w niej 1 głosem. Komitety są powoływane przez Radę. Najważniejsze z nich to: Doradczy Komitet Naukowy, Komitet Pomocy Technicznej, Komitet Administracyjno – Budżetowy. Sekretariat, kierowany przez Dyrektora Generalnego, pełni funkcję administracyjno – techniczną. Siedziba IAEA znajduje się w Wiedniu. Języki oficjalne to angielski, francuski, hiszpański, rosyjski i chiński. Języki robocze: angielski, francuski, hiszpański i rosyjski.

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej działa na rzecz rozwoju i rozpowszechniania wiedzy w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atomowej. W tym celu sama prowadzi badania, a także zleca instytutom narodowym prowadzenie badań nad określonymi problemami pokojowego wykorzystania tej energii. W ostatnim przypadku pokrywa koszty powyższych badań oraz dostarcza tym instytucjom urządzenia i sprzęt niezbędny do ich prowadzenia. Ma kilka własnych laboratoriów: 2 w Wiedniu, w Monako, Trieśie. Wspólnie z FAO prowadzi i koordynuje badania nad zastosowaniem izotopów i promieniowania w rolnictwie i w odniesieniu do żywności. Wspólnie z WHO promuje stosowanie techniki nuklearnej w medycynie, biologii, ochronie środowiska oraz w badaniach nad doskonaleniem pomiarów promieniowania. W 1986 roku zwołano po raz pierwszy nadzwyczajną sesję Konferencji Ogólnej. Pod wpływem wydarzeń w Czarnobylu przyjęto 2 konwencje: pierwsza – zobowiązuje kraje członkowskie do natychmiastowego powiadamiania o awariach reaktorów atomowych, druga – dotyczy udzielania wzajemnej pomocy w razie awarii. IAEA udziela pomocy krajom członkowskim w planowaniu, budowie i eksploatacji elektrowni atomowych, jak też w wykorzystaniu tej energii w przemyśle, rolnictwie i medycynie. Każdego roku organizacja wysyła do ok. 60 krajów kilkuset ekspertów, którzy pomagają w wyżej wymienionych działaniach. Bardzo dużą rolę odgrywa kontrola IAEA w zakresie pokojowego wykorzystywania energii atomowej, wynikająca z układu o nie rozpowszechnianiu broni atomowej, zawartego 1.VII. 1968 roku. Na jego podstawie IAEA ma prawo kontrolować, czy państwa nie posiadające broni atomowej wykorzystują energię atomową wyłącznie do celów pokojowych oraz czy w przypadku przekazywania materiałów rozszczepialnych i wyposażenia przez stronę układu innemu państwu, nie posiadającemu broni broni atomowej, są one wykorzystywane w tych celach. W 1989 IAEA kontrolowała 98% wszystkich instalacji atomowych w krajach nie posiadających broni atomowej. W tym celu w 1991 roku przeprowadziła 2145 inspekcji w 780 instalacjach atomowych w 52 państwach. Przeciętnie każdy reaktor kontrolowany jest 3 razy w ciągu roku.
Koszty działalności administracyjnej i naukowo – badawczej IAEA pokrywane są ze składek członków, ustalanych na podstawie wielkości składek państw IAEA w ONZ. Pomoc techniczna IAEA jest natomiast finansowana z dobrowolnych dotacji państw członkowskich.


Literatura:
1. Klepacki Z., 1975, Warszawa, Encyklopedia Organizacji Międzynarodowych, Książka i Wiedza, Warszawa.
2. Doliwa – Klepacki Z., 1999, Warszawa, Encyklopedia Organizacji Międzynarodowych, Wydawnictwo’69, Warszawa.