Algieria.

Wprowadzenie
W 1962 Algieria otrzymała niepodległość. W tym samym roku Algieria stała się również członkiem ONZ. Nieudane próby zbrojnego przejęcia władzy przez ISF w połowie 1991 wywołały zamieszki w stolicy, spowodowały dymisję rządu i wprowadzenie stanu wyjątkowego W styczniu 1992 wojsko, dokonało zamachu stanu, w którego wyniku władzę przejęła 5-osobowa Najwyższa Rada Państwa, która anulowała wybory, wprowadziła stan wyjątkowy (II 1992) oraz zdelegalizowała ISF (III 1992). 1994 na czele Najwyższej Rady Państwowej stanął minister obrony gen. L. Zerual, dążący do nawiązania dialogu z ISF i innymi fundamentalistycznymi ugrupowaniami. Misję utworzenia nowego rządu powierzono A. Ujahii, który w XII 1998 podał się do dymisji, oskarżony przez opozycję o oszustwa popełnione podczas kampanii wyborczej. Jego miejsce zajął I. Hamdani. Od 2 XII 1999 urząd premiera pełni Ahmed Benbitour. W XI 1998 prezydent Zerual zapowiedział swą dymisję na 1999. W 1999 w wyborach prezydenckich, zbojkotowanych przez opozycję, zwyciężył cieszący się poparciem wojska A. Bouteflika.

Położenie
Algieria (Dżumhurijja al-Dżaza’irija ad-Dimuqratijja ash-Sza’bijja), jest to państwo w Afryce Północnej,leżące nad Morzem Śródziemnym. Sąsiedzi: Libia 982 km; Mali 1376 km; Mauretania 463 km; Maroko 1559 km; Niger 956 km; Tunezja 965 km; Sahara Zachodnia 42 kmJego powierzchnia wynosi 2381,74 tys. km2,Algieria jest drugim największym państwem pod względem powierzchni w Afryce (po Sudanie).Jest tam ok. 31,1 mln mieszk.


Średnia gęstość zaludnienia 12 osób/km2, Północ tego kraju jest najbardziej zaludniona bo aż 200 osób/km2 natomiast na Saharze spada do 1 osóby/km2. Jej stolicą jest miasto Algier (2,7 mln, 2000, zespół miejski 3,7 mln mieszkańców). Główne miasta (1995): Oran (664 tys), Konstantyna (450 tys.), Annaba (348 tys.), Satif (186 tys). Ludność miejska 54%.
Większość mieszkańców Algierii to plemiona koczownicze. Podział administracyjny 48 wilajetów. Język urzędowy arabski, w użyciu francuski i dialekty berberskie. Skład etniczny: Arabowie (83%), Berberowie (Kabylowie, Tuaregowie, 16%), Francuzi (0,1%). Religia państwowa islam. Ludzie mają różne wyznania np. muzułmanie sunniccy (99%), katolicy (0,5%). Jednostka monetarna 1 dinar algierski = 100 centymów. Niestety 38,4% stanowi analfabetyzm. Przyrost naturalny: 17,84.Tak bynajmniej było w roku 2000. Średnia długość życia mężczyzny to 68 lat, kobiety 71 lat.

Arabowie

Warunki naturalne

Wulkaniczne formacje skalne w pobliżu Assekrem w Algierii.

Wydmy piaszczyste
Około 80% powierzchni kraju zajmuje Sahara(największa pustynia świata), Występują na niej rozległe kotliny z pustyniami piaszczystymi: Wielki Erg Wschodni z wydmami o wysokości ponad 200 m n.p.m., Wielki Erg Zachodni, Irk al-Ikidi. Na płaskowyżach (Al-Aklab, Hamadat, Tinghirt, Tadmait) pustynie kamieniste (tzw. hamady) i żwirowe (tzw. seriry). Na północy, oddzielone wąską niziną nadmorską, położone są góry Atlas, z dwoma równoległymi łańcuchami - Atlasem Tellskim (Lalla Chadidża, 2308 m n.p.m.) i Saharyjskim (Dżabal Ajsa, 2236 m n.p.m.), rozdzielonym Wyżyną Szottów o średniej wysokości 800-1000 m n.p.m. Na południowym wschodzie rozległy, krystaliczny masyw Ahaggar z najwyższym szczytem kraju - Tahat (3003 m n.p.m., według innych danych 2918 m n.p.m.). Linia brzegowa słabo rozwinięta. Wybrzeże głównie urwiste, trudno dostępne, przy ujściach rzek zabagnione.


Klimat
Na wybrzeżu podzwrotnikowy morski (typu śródziemnomorskiego), wewnątrz kraju i na południu zwrotnikowy suchy i skrajnie suchy. Średnia temperatura powietrza wynosi od 10C w zimie (w górach temperatura minimalna poniżej -10C) do 25C w lecie (na pustyniach temperatura maksymalna często przekraczają 50C). Na południu Algierii nie pada nawet przez kilka kolejnych lat. Na północy sumy opadów od ok. 100 mm do ponad 1000 mm na północnych stokach Atlasu. W górach występują opady śniegu.. Na pustyniach częste burze piaskowe. Latem znad Sahary wieje gorący, suchy, bardzo zapylony wiatr - sirocco. Średnia temperatura powietrza i średnia suma opadów w stolicy kraju wynoszą: w styczniu 12C i 116 mm, w lipcu 24C i 2 mm. Stałe rzeki, ale o bardzo zmiennych stanach wód, jedynie na północy, m.in.: Wadi asz- Szalif (Szelif), Summan, Sejbus, El-Kebir, Wadi at-Tafina (Tafna), Sebu. Na Saharze suche doliny (uedy) i liczne płytkie, słone jeziora (szotty). Duże znaczenie mają wody podziemne.
Flora
Hiena cętkowana


Występuje roślinność pustynna i stepowa, na północy śródziemnomorska (makia), w górach nieliczne lasy z sosną alpejską, cedrem, dębem korkowym, które pokrywają 2% powierzchni kraju. Świat zwierzęcy reprezentują m.in.: daniele, dziki, gazele, jelenie, hieny, mangusty, pantery, antylopy, jeżozwierze, skoczki pustynne, zające saharyjskie oraz orły, sępy, kaczki, jaszczurki, żółwie, żmije, węże. Około 5% powierzchni kraju zajmują parki narodowe i rezerwaty, m.in.: Tassili n’Ajjer, Ahaggar, Dżurdżura, Babor, Akfadu.
Historia

Terytorium obecnej Algierii zamieszkiwały w starożytności plemiona berberskie; od XII w. p.n.e. na wybrzeżach powstawały fenickie osady handl., które w IX w. p.n.e. znalazły się w państwie Kartaginy; w III w. p.n.e. w głębi kraju powstało królestwo Numidii, włączone w I w. p.n.e. w skład imperium rzym., nastąpił rozwój gosp. i kult. (spichlerz Rzymu); w V w. n.e. przybrzeżne tereny opanował germ. lud Wandalów, który 533 został wyparty przez Bizancjum; w 2. poł. VII w. tereny te podbili Arabowie. Zajęte przez Arabów terytorium (zw. przez nich Maghrebem Środk.) przyłączono do kalifatu Umajjadów; berberska ludność została poddana islamizacji i długotrwałemu procesowi arabizacji (język i kultura). W 2 poł. VIII w. Berberowie uniezależnili się od kalifatu, przyjęli doktrynę charydżytów, tworząc lokalne państewka; w X w. terytorium Algierii zostało podbite przez szyickich Fatymidów. W średniowieczu teren Maghrebu Środk. rzadko wchodził w skład jednego państwa, jedynie w XII–XIII w. należał do imperium berberskich dyn. Almorawidów i Almohadów w Afryce Pn. i na Płw. Iberyjskim, wtedy też przez kilka dziesięcioleci trwał tam rozkwit gosp. i kult.; poza tym obszar ten, niszczony ciągłymi wojnami prowadzonymi przez lokalnych władców, był rozbity politycznie.
U schyłku XV w. w Afryce Pn. osiedlili się liczni muzułm. uchodźcy z Hiszpanii, zasilając osady piratów berberskich nękających żeglugę śródziemnomor. i wybrzeża Hiszpanii; w odwecie flota hiszp. zaatakowała porty pirackie, zajmując m.in. 1509 Oran (zatrzymała go do 1708) i 1510 Algier. Zagrożeni hiszp. ekspansją piraci zwrócili się o pomoc do Turków i 1519 przyjęli zwierzchnictwo sułtana; Turcy podporządkowali sobie wkrótce Maghreb Środk. i wcielili do imperium osmańskiego pod arab. nazwą Al-Dżazair (Francuzi przejęli później tę nazwę jako Algrie, stąd pol. Algieria). Od pocz. XVIII w. władzę w Algierii przejmowali lokalni władcy — dejowie, uniezależniający się od centr. rządu w Stambule; rozbój mor. skierowany przeciwko eur. żegludze na M. Śródziemnym i O. Atlantyckim był podstawą alg. gospodarki do pocz. XIX w.; Turcy panowali gł. na terenach nadmor., natomiast nie zdołali ujarzmić plemion w głębi kraju.
W 1830 Francuzi zdobyli Algier i przystąpili do systematycznego podboju kraju, spotkali się jednak z zaciętym oporem alg. plemion pod wodzą emira Abd al-Kadira (dopiero po rozbiciu 1847 gł. sił emira mogli opanować wnętrze Algierii); powstania ludności berberskiej wybuchały jeszcze kilkakrotnie (m.in. powstania plemion górskich 1857, 1864–66, 1870–71). Rząd franc. przyznał Algierii status osadniczego terytorium zamor. Francji i od końca lat 40. XIX w. prowadził zorganizowaną akcję osadniczą (1936 liczba osadników wynosiła ok. 1 mln — gł. Francuzów, także Włochów, Hiszpanów, Maltańczyków); Kodeks tubylczy z 1881 zabraniał ludności muzułm. przynależności do partii polit., związków zaw. i in. organizacji; niektóre z tych polit. ograniczeń władze franc. zniosły po I wojnie świat. i wówczas w Algierii zaczęły powstawać różne partie mające na celu obronę interesów nar. — 1920 powstała m.in. Komunist. Partia Algierii (do 1936 sekcja Franc. Partii Komunist.), 1926 emigranci alg. utworzyli w Paryżu organizację Gwiazda Północnoafryk., która 1937 przekształciła się w Partię Ludu Alg.; 1931 Ben Badis zał. Stow. Alimów Alg., a 1938 Farhat Abbas stanął na czele Alg. Unii Lud.; alg. ugrupowania polit. żądały głównie zrównania w prawach ludności miejscowej z osadnikami oraz autonomii wewn. z zachowaniem polit. i ekon. więzi z Francją.
W czasie II wojny światowej Algieria była terenem walk aliantów z wojskami rządu Vichy; po zakończeniu wojny wewn. sytuacja Algierii uległa zaostrzeniu, wśród ludności tubylczej coraz więcej było zwolenników zlikwidowania kolonialnej zależności; 1946 powstał Ruch na Rzecz Triumfu Wolności Demokr., który 1947 wyłonił konspiracyjną Organizację Specjalną z zadaniem przygotowania zbrojnego powstania; wyłoniono organ kierowniczy — Kom. Rewol. Jedności i Akcji, który po wybuchu powstania (1 XI 1954) przekształcił się we Front Wyzwolenia Narodowego (FWN). W 1954–58 trwało powstanie zbrojne, które objęło całą Algierię; 1958 w Kairze został utworzony Tymczasowy Rząd Rep. Alg. (premier Farhat Abbas), który podjął rokowania z rządem franc. zakończone (mimo zbrojnego oporu franc. osadników z organizacji OAS) podpisaniem 18 III 1962 układu w vian-les-Bains; wzmożenie działań terrorystycznych przez bojówki OAS spowodowało masową emigrację ludności eur. (do poł. 1962 ok. 80% osadników opuściło Algierię); 1962 nastąpiło proklamowanie niepodległości Algierii; czł. ONZ; 1963 pierwsza konstytucja; premierem rządu republiki i, od 1963, pierwszym prezydentem został A. Ben Bella. W 1964 w Alg. Karcie Nar. został nakreślony program rozwoju społ.-polit. państwa (alg. socjalizm), w którym jedyną i rządzącą partią został FWN; od 1965 (wojsk. zamach stanu) rządy Rady Rewol. z H. Bumedienem na czele (1976–78 prezydent); przeprowadzono reformy rolne i nacjonalizację przemysłu (1971 nacjonalizacja złóż ropy naft. i gazu ziemnego). W latach 80. (od 1979 prez. B. Dż. asz-Szazili) narastające trudności gospodarcze Algierii (wzrost zadłużenia zagr.) i związane z tym napięcia wewn. (wzrastająca opozycja polit. i aktywizacja fundamentalistów muzułm.); 1988 zamieszki w wielu miastach, po nich referendum powszechne, ponad 90% ludności opowiedziało się za reformami konstytucyjnymi; 1989 zmiany w konstytucji — wprowadzenie systemu wielopartyjnego; w gospodarce i polityce odejście od zasad alg. socjalizmu w kierunku budowy państwa demokr. i gospodarki rynkowej. W 1990 pierwsze wolne wybory do władz terenowych przyniosły zwycięstwo Muzułm. Frontowi Ocalenia (53% głosów); zaostrzający się konflikt między Muzułm. Frontem Ocalenia a rządzącym FWN doprowadził do zamieszek w stolicy Algierii zakończonych dymisją rządu i wprowadzeniem stanu wyjątkowego; w grudniu 1991 przeprowadzono wolne i powszechne wybory do parlamentu, I turę wygrał ponownie Muzułm. Front Ocalenia; w styczniu 1992 zamach stanu (przejęcie władzy przez wojsko, dymisja prezydenta, anulowanie wyborów powszechnych); utworzenie 5-osobowej rady państwa do czasu rozpisania nowych wyborów prezydenckich; w lutym 1992 ponownie wprowadzono stan wyjątkowy; w marcu zakazano działalności Muzułm. Frontowi Ocalenia; w czerwcu zamordowanie prez. M. Bu Dijafa; od lipca 1992 do 1994 prez. A. Kafi, premierem B. Abd es-Salam; w trwającej od 1992 wojnie domowaej do 1998 zginęło ponad 65 000 ludzi (żołnierzy i ludności cyw.); od 1994 obok prześladowań działaczy muzułm. i ich zwolenników próby porozumienia się z opozycją, gł. berberską i umiarkowanymi fundamentalistami; XI 1994 w Rzymie odbyło się spotkanie przedstawicieli kilkunastu alg. partii polit. zmierzające do zakończenia walk i respektowania praw człowieka w Algierii, nie uznane przez rząd; 1995 L. Zeroual został wybrany na prezydenta, 1996 w referendum przyjęto konstytucję umacniająca pozycję prezydenta; w wyborach parlamentarnych VII 1997 większość mandatów zdobyli zwolennicy Zerouala z Nar. Zgromadzenia Demokr., podobnie jak w wyborach samorządowych X 1997 i pierwszych wyborach do izby wyższej parlamentu, Rady Narodu (XII 1997); I 1998 do Algierii udała się misja Unii Eur. w celu zbadania przyczyn masowych zbrodni; IV 1999 w wyborach prezydenckich zbojkotowanych przez opozycję, zwyciężył popierany przez armię A. Bonteflik.


. Gospodarka

Pola naftowe w pobliżu Hassi Masud.
Po uzyskaniu niepodległości Algieria była krajem roln. z zalążkami przemysłu; szybkie zmiany struktury gosp. (uprzemysłowienie) stały się możliwe dzięki dochodom z eksportu ropy naft.; polityka gosp. zwiększała znaczenie sektora państw. we wszystkich działach gospodarki; znaczna liberalizacja nastąpiła w latach 80. Spadek cen ropy naft. na rynku świat. przyczynił się do powstania dużego deficytu bilansu handl., malejące dochody są przeznaczone na spłatę długu zagr. (ponad 25 mld dol. USA) i dotowanie konsumpcji. Produkcja roln. nie pokrywa zapotrzebowania na żywność; rozwój rolnictwa ograniczony z powodu niesprzyjających warunków klim., erozji gleb, przeludnienia wsi, prymitywnych metod uprawy, a także błędów polityki rolnej; 1988 plaga szarańczy zniszczyła dużą część zbiorów. Struktura wytwarzania produktu krajowego brutto (w % — 1989): rolnictwo 9, przemysł 37 (w tym przetwórczy 17), budownictwo 16, usługi 37; produkt krajowy brutto na 1 mieszk. 2027 dol. USA (1989). Eksploatuje się również: rudy żelaza, cynku, ołowiu, miedzi, fosforytów, węgiel kamienny, sól kamienną, gips, rtęć (4. miejsce na świecie w wydobyciu, 347 t, 12,4% w 1997) i uran. Dochód narodowy: 4700 USD na 1 mieszkańca (1999). Inflacja: 4,2% (1999). Zadłużenie: 30 mld USD (1999). Struktura zatrudnienia: usługi - 51%, przemysł - 26%, rolnictwo - 23%. Handel zagraniczny: eksportuje się gł. ropę naftową (96,6%), metale (0,9%), fosforyty (0,4%), importuje się dobra inwestycyjne (32,6%), żywność (25,3%). Głównymi partnerami handlowymi są: Francja, Włochy, Niemcy, USA, Hiszpania. Obroty handlowe z zagranicą – eksport: 13,7 mld USD, import 9,3 mld USD (1999).


Rolnictwo
Ziemie uprawne (ok. 3% pow. kraju) w pn. części; sztuczne nawadnianie obejmuje 5% gruntów ornych; ok. 1/3 pól należy do spółdzielni produkcyjnych i gospodarstw państw.; od 1983 zagospodarowywane ziemie pustynne przechodzą na własność prywatną;Uprawia się: zboża (pszenicę, jęczmień, owies), ziemniaki, pomidory, cebulę, karczochy, winorośl, arbuzy, figi, daktyle, oliwki, brzoskwinie, rośliny cytrusowe (pomarańcze, mandarynki), palmę daktylową, tytoń. Częste susze i plagi szarańczy powodują zniszczenia upraw. Hodowla (częściowo półkoczownicza): owiec, kóz, bydła, osłów i wielbłądów. Rybołówstwo (gł. tuńczyka i sardynek, szprotów). Leśnictwo (największy producent korka).

Przemysł
Przemysł rafineryjny, środków transportu (produkcja samochodów osobowych, ciężarowych, maszyn rolniczych), hutniczy (huty żelaza), metalowy, elektroniczny, elektromaszynowy, materiałów budowlanych, cementowy, chemiczny, spożywczy (młynarski, olejarski, mleczarski, produkcja konserw mięsnych i owocowo-warzywnych), odzieżowy, włókienniczy. Rozwinięte rzemiosło. Energia pochodzi głównie z elektrowni opalanych ropą i gazem. 1989 uruchomiono elektrownię jądrową.
Komunikacja dobrze rozwinięta na północy kraju. Długość linii kolejowych wynosi 4,8 tys. km, drogowych 104 tys. km, w tym asfaltowych 71,6 tys. Duże znaczenie ma żegluga kabotażowa. Główne porty morskie: Algier, Konstantyna, Annaba, Arziw, Dżidżili, Bidżaja, Sakikda. 5 międzynarodowych lotnisk. Liczne rurociągi i gazociągi (największy Maghreb-Sycylia, prowadzący przez Tunezję, w budowie rurociąg Maghreb-Hiszpania, biegnący przez Maroko). Rozwinięta turystyka.
Ustrój polityczny
Republika wielopartyjna z dwuizbowym parlamentem (Ludowe Zgromadzenie Narodowe i Rada Narodów). Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat, powołujący premiera.
Algierska sztuka, z paleolitu i neolitu pochodzą malowidła naskalne (m.in. Sahara, Atlas - wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO), z neolotu - megality i rzeźby. Sztuka starożytna rozpoczęła się wraz z wpływami fenickimi (III-II w. p.n.e.). Z II i I w. p.n.e. pochodzą grobowce królów mauretańskich w stylu hellenistycznym.
Na obszarach dawnych miast rzymskich z I-V w. odnaleziono pozostałości architektury monumentalnej, mozaiki oraz ruiny świątyń wczesnochrześcijańskich. Wpływy kultury bizantyjskiej są widoczne głównie w architekturze obronnej i sakralnej VI w. Szczególny rozwój sztuki algierskiej nastąpił w okresie wpływów islamu, zwłaszcza w XII w., za panowania dynastii Almorawidów (architektura obronna, kultowa i pałacowa w Algierze, Aszirze).
W XVII-XVIII w. zaznaczył się wpływ kultury tureckiej; XIX w. - wpływ sztuki francuskiej, głównie w architekturze, która po fazie eklektyzmu przyjęła formy funkcjonalne (regulacja miasta Algier z udziałem Le Corbusiera).