Twórcy i myśliciele starożytnej Grecji

1. Rzeźba
Fidiasz-Największą popularnością wśród rzeźbiarzy w okresie klasycznym cieszył się Fidiasz, żyjący w V w. p.n.e. Był autorem rzeźbionych techniką chryzelefantyny tzn. przy użyciu złota i kości słoniowej posągów bogów: Zeusa Olimpijskiego, Ateny Partenos. Odznaczały się one majestatycznym wyglądem, mniej natomiast było w nich życia.

Myron-Obok Fidaiasza zasłynął także Myron, który potrafił w swych rzeźbach z brązu uchwycić chwilowe napięcie mięśni i ruch ciała. Przykładem tego typu prac jest Dyskobol, wykonany przez Myrona

2. LiteraturaW V w. p.n.e. tragedia ateńska przeszła znamienną ewolucję, której etapy wyznacza działalność każdego z trzech wielkich tragików. Jest ona odbiciem przemian jakie zaszły w Atenach w ciągu V w. w dziedzinie stosunków politycznych, kulturalnych, a zwłaszcza społecznych. Pierwszym z wielkich tragików był Ajschylos. Pochodził z arystokratycznej rodziny, ale ulegał wpływom demokracji ateńskiej, którą wychwalał w swym dziele pod tytułem "Orysteja". Poza tym gloryfikował Ateny w swym utworze "Persowie". Wielki przełom, jaki dokonał się na oczach Ajschylosa tzn. przejście od ustroju arystokratycznego ku demokracji był przez niego całkowicie akceptowany. Jednocześnie Ajschylos zachował tradycyjną wiarę w bogów, widział w nich stróżów i wykonawców sprawiedliwości w stosunku do ludzi, którzy przekroczyli moralne granice.Drugim wielkim autorem greckich tragedii był pochodzący także z kręgów arystokratycznych Sofokles. W jego utworach zaznacza się żywsze tempo akcji i odbijają się kolejne przemiany odbijające ducha epoki ówczesnej Grecji. Sofokles piastował najwyższe godności państwowe. Widać to również w jego utworach. Ciągle korzy się przed bogami i akceptuje ich wolę, jednocześnie jednak oddaje nastrój epoki Peryklesa przedstawiając jako swych bohaterów silne indywidualności, jednostki, które próbują przeciwstawić się woli bogów, posługując się do tego celu racjonalnymi argumentami. Do grupy tych postaci należą przede wszystkim Antygona, Edyp i Elektra.

Ostatnim z wielkich tragików greckich był Eurypides. W jego twórczości zaznacza się przełom umysłowy jaki dokonał się w społeczeństwie Anten za sprawą działalności sofistycznej szkoły filozoficznej. Coraz bardziej odchodzi od podkreślania głównej roli bóstw w życiu ludzkim. Co prawda tragedie Eurypidesa poruszają wątki mityczne, jak na przykład "Medea" lub "Ifigenia", jednakże bohaterowie tych utworów są postaciami realnymi, zbliżonymi do życia. Ponadto Eurypides nie cofa się przed krytyką bogów, co zdecydowanie odróżnia go od jego poprzedników. Eurypides po raz pierwszy wprowadził do tragedii motyw miłosny.

W epoce rozkwitu demokracji ateńskiej obok tragedii dynamicznie rozwijała się również tragedia. Jej tematyka zaczerpnięta była z życia codziennego, poruszała również aktualne wydarzenia polityczne, atakowała najbardziej uznane postacie życia publicznego. Jeden z komediopisarzy tak gwałtownie zaatakował Peryklesa, że musiano, nie po raz pierwszy zresztą, zastosować cenzurę. Komedie na naprawdę wysokim poziomie artystycznym tworzył Arystofanes. Był on zwolennikiem greckich chłopów i starał się zwalczać model demokracji, którą kierowali bogaci kupcy i rzemieślnicy. W utworze "Chmury" Arystofanes atakował Sokratesa, którego nauki nie rozumiał. Krytykował także Peryklesa w "Acharnejczykach". Opowiadał się gorąco za pokojem. Zwłaszcza podczas wojny peloponeskiej nawoływał do porozumienia pomiędzy walczącymi stronami.

3. Filozofia

Tales z Miletu

Żył na przełomie VI i V w. p.n.e, był pierwszym z grupy filozofów jońskich, którzy poszukiwali zasady wszechświata, starali się wyjaśnić jego budowę za pomocą jakiegoś jednego pierwiastka. Tales wiele podróżował. Podczas swoich wojaży zaznajomił się z wiedzą Wschodu, którą następnie zastosował praktycznie w Grecji. Nie obca mu była znajomość astronomii. Przewidział między innymi zaćmienie słońca. Dopatrywał się w wodzie zasadniczej materii, z której zbudowany jest wszechświat.

Pitagoras

Żył w VI w. p.n.e., mieszkał i pracował w Krotonie, w południowej Italii, gdzie założył swoją szkołę filozoficzną. Szczególne miejsce w nauce Pitagorasa zajmowała matematyka. Odkrył znane twierdzenie o kwadratach zbudowanych na bokach trójkąta. Pitagorejczycy głosili także tezę o kulistości Ziemi, jak również Słońca i Księżyca. Twierdzili również, że Ziemia, podobnie jak inne ciała niebieskie, krąży wokół jakiegoś ogniska centralnego, efektem zaś tego okrężnego ruchu jest muzyka zwana harmonią sfer. Pitagorejczycy uważali że we wszechświecie panuje idealny ład i porządek. Określają wszechświat używali słowa "kosmos", co po grecku znaczy porządek.

Sokrates

Żył od około 469 r. p.n.e. do 399 r. p.n.e. Jednym z najważniejszych celów jego nauki i filozofii było wychowanie na prawego obywatela. Nie nauczał jednak za pieniądze. Podstawową jego maksymą było stwierdzenie: "wiem, że nic nie wiem". Gromadził wokół siebie uczniów i podczas dyskusji z nimi starał się dowieść, jak szczupła i ograniczona była ich wiedza. Następnie wychodząc od pojęć ustalonych, powszechnie znanych, starał się zgłębić istotę pojęć najważniejszych i zasadniczych. Nauczał, że istnieje jedna prawda, występując przeciwko względności prawdy, relatywizmowi i subiektywizmowi głoszonym przez innych filozofów. Nauki swej Sokrates nie spisał. Znana jest jedynie dzięki Platonowi, który należał do grona jego uczniów. Sokrates brał czynny udział w życiu politycznym Aten. Ściągnął na siebie gniew i niechęć kół rządzących swoją bezkompromisową postawą. Stał się na tyle niewygodny, że wytoczono mu proces. Zarzucano mu przede wszystkim, że nie wierzył w bogów i psuł młodzież swym nauczaniem. Został skazany na śmierć przez wypicie trucizny. Pomimo próśb uczniów, którzy zorganizowali dla niego ucieczkę nie skorzystał z tej możliwości, uważając że byłoby to równoznaczne z wyparciem się przez niego jego poglądów. Wyrok wykonano w 399 r. p.n.e.

Platon

Uczeń Sokratesa, żył w latach 427 - 347 p.n.e. Założył szkołę filozoficzną w gaju Akademosa, którą zwano Akademią. Swoje poglądy Platon wkładał na kartach swych dzieł w usta Sokratesa, który był ich głównym bohaterem. Było to tzw. dialogi - najważniejsze z nich to: "Uczta", "Fedon" - które stały się odtąd nowymi gatunkami literackimi. Podstawą nauczania Platona była nauka o ideach. Tylko one zdaniem filozofa posiadał realny i rzeczywisty byt. Świat materialny który otacza człowieka był zaś tylko niedoskonałym i zniekształconym odbiciem idei. Obrazem tej koncepcji była przypowieść o jaskini. W jej wnętrzu znajdowali się przykuci łańcuchami do ścian ludzie. Nie widzieli oni nigdy świata rzeczywistego, który znajdował się poza jaskinią. Mogli dostrzegać tylko jego cienie, które widoczne były w świetle płonących w jaskini pochodni. Nie widzieli zatem prawdy i realnego świata tylko jego zniekształcone i jakże nierzeczywiste odbicie. Platon głosił również naukę o nieśmiertelności duszy, jej wędrówce oraz o karze za niewłaściwe życie. Przyczyn trudności jakie przeżywała Grecja w IV w. p.n.e. upatrywał w wadliwym ustroju politycznym. W swoim dziele "O państwie" przedstawił projekt państwa idealnego, którego modela zapożyczony został częściowo ze Sparty. Społeczeństwo miało dzielić się na trzy grupy: rządzących państwem filozofów, wojowników oraz rzemieślników i rolników, pracujących na utrzymanie dwóch wyższych grup. Kiedy jednak próba w cielenia w życie tych zasad w Syrakuzach omal nie zakończyła się tragicznie dla filozofa zmodyfikował on nieco swe poglądy dostosowując je do rzeczywistości.

Arystoteles

Urodził się w Stagirze w 384 r. p.n.e., dlatego tez często określany jest mianem Stagiryty. Był uczniem Platona, głosił jednak zupełnie inne poglądy od swego nauczyciela. Jako syn przybocznego lekarza króla Macedonii, Arystoteles wyniósł ze środowiska rodzinnego zamiłowanie do obserwacji natury i zjawisk przyrodniczych. Pomimo żywej przyjaźni z Platonem Arystoteles odrzucił jego naukę o ideach, nie podzielał też zbyt oderwanych od rzeczywistości koncepcji politycznych swego mistrza. Na taką postawę Arystotelesa wpłynęły prawdopodobnie jego liczne podróże, w czasie których zetknął się z zagadnieniami wielkiej polityki, a zwłaszcza pobyt na dworze macedońskim, w charakterze nauczyciela syn władcy Macedonii Filipa II, którym był Aleksander zwany później Wielkim. Ostatecznie Arystoteles osiedlił się w Atenach i założył tam własną szkołę w Lykaion (stąd dzisiejsze liceum). Odrzuciwszy naukę o ideach Arystoteles uznał materię za podstawowy element budowy świata. W materii zawarta była forma, która nadawała materii odpowiedni kształt i właściwości. By uzasadnić tę naukę Arystoteles położył bardzo duży nacisk na doświadczenie. Nagromadzone przez uczniów informacje i materiały posłużyły mu do napisania wielu dzieł, które systematyzowały całość ówczesnej wiedzy. Arystoteles był autorem: "Metafizyki", "Etyki nikomachejskiej", "Polityki". Wyniki badań przedstawione w tych pracach obowiązywały do czasów nowożytnych i wywierały przemożny wpływ, zwłaszcza w średniowieczu na rozwój badań naukowych.

4. Historia

Herodot

Pierwsze próby działalności historiograficznej ograniczały się do podawania opisów krajów i ludów Morza Śródziemnego, które obfitowały w baśnie i legendy. Dopiero Herodot urodzony w Halikarnasie - kolonii greckiej, żyjący w latach 485 - 425 p.n.e. zerwał z tym prymitywnym ujęciem. Jedyne jego dzieło jakie pozostawił - "Dzieje" było w porównaniu z osiągnięciami poprzedników tak poważnym krokiem naprzód, że właśnie od niego datuje się początek twórczości historiograficznej, a Herodot nazywany jest ojcem historii. Herodot odbył liczne podróże, dlatego sporo szczegółów w jego książce pochodzi z jego własnych przeszyć i doświadczeń. Po osiedleniu się w Atenach pozostawał w bliskich kontaktach z Peryklesem. Stał się wielbicielem demokracji ateńskiej. W swojej książce umieścił między innymi historię wojen grecko - perskich, którą doprowadził do 479 r. p.n.e. Herodot starał się zbadać przyczyny konfliktu pomiędzy obydwoma przeciwnikami. Barwność jego opowiadania zapewniły Herodotowi dużą poczytność już w starożytności.

Tukidydes

Ateńczyk Tukidydes żyjący od około 460 r. p.n.e. do 396 r. p.n.e. była autorem dzieła "Wojna peloponeska", w którym opisał dzieje zmagań Sparty i Aten o dominację w Grecji. Tukidydec nie wierzył w interwencję bogów w sprawy ludzkie.. Starał się dociec prawdy przez racjonalną analizę czysto ludzkich czynników. Był więc twórcą krytyki historycznej. Dążył do wykrycia głębszych przyczyn rozdzierających Grecję. W tym celu wykazywał istnienie związków przyczynowych między faktami.