Analiza stosunków gospodarczych Ukrainy z UE

Analiza stosunków gospodarczych Ukrainy z UE
1. Sytuacja gospodarcza i finansowa na Ukrainie
W latach w latach 1991-2008, od momentu ogłoszenia niepodległości Ukrainy, jej PKB stale wzrastało. Tymczasem od trzeciego kwartału 2012 r. w kraju odbywa się stały jego spadek.

W 2014 r., według Narodowego Banku Ukrainy, PKB kraju spadło o 7,5%, poziom inflacji konsumenckiej wzrósł o 25%, system bankowy stracił jedną trzecią wszystkich depozytów ludności, a krajowe rezerwy złota i waluty spadły do 7,5 miliarda dolarów . W 2014 r. Krajowa waluta Ukrainy dewaluowała o połowę, z 8 do 16 hrywien za dolara . Według Państwowego Komitetu Statystycznego Ukrainy produkcja przemysłowa kraju zmniejszyła się o 10,7%. Najbardziej dotknięte zostały branże, których główny potencjał koncentruje się na wschodzie kraju: produkcja koksu i produktów rafinacji, produktcja chemiczna, wyroby metalurgiczne.

Przed konfliktem zbrojnym na wschodzie kraju udział regionów Doniecka i Ługańska w PKB Ukrainy wynosił około 25% .
Według ONZ, od września 2014 r., w wyniku walk infrastruktura obu regionów poniosła szkody o wartości 440 milionów USD. Prawie 2000 budynków zostało zniszczonych, ponad 70% przedsiębiorstw w Doniecku przestało pracować (wiele z nich to kopalnie, które dostarczały węgiel przedsiębiorstwom i elektrowniom z innych regionów Ukrainy). Niektóre ucierpiały bezpośrednio pod ostrzałem, inne zaś straciły swoją infrastrukturę i były pozbawione prądu: podczas walk tory kolejowe zostały zniszczone, a linie przesyłowe uszkodzone. Wiele przedsiębiorstw zostało schwytanych przez Doniecką Republika Ludową i Ługańską Republika Ludową .

Jak zauważa Fitch, gwałtowny spadek ukraińskiej gospodarki wynika w dużej mierze z zerwania tradycyjnie bliskich więzi gospodarczych z Rosją. Szwedzko-amerykański ekonomista Anders Aslund oszacował w 2015 r., że utrata Krymu kosztuje Ukrainie 4% PKB, wojna w Donbasie 7% PKB, oraz kolejne 3% PKB utracono z powodu odpływu inwestycji. Według badania przeprowadzonego przez Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu (MEDT) poziom szarej strefy na Ukrainie w 2014 r. wzrósł do 42% PKB i stał się rekordem od 2007 r .

Największy kryzys wystąpił w 2015 r .:Spadek PKB wyniósł 9,9% . Produkcja przemysłowa spadła o 13,4%, głównie w regionach Doniecka i Ługańska. Według Narodowego Instytutu Badań Strategicznych produkcja wyrobów przemysłowych (bez strefy ATO) zmniejszyła się 2,5 razy w porównaniu do 2014 r., 42,6% produkcji metalurgicznej i 46,3% przemysłu maszynowego uległa największej redukcji. Stopa inflacji osiągnęła maksimum 43,3% w ciągu ostatnich 20 lat. Jak zauważa ministerstwo rozwoju gospodarczego, 90% inflacji było spowodowane dewaluacją hrywny, która w lutym 2015 r. straciła na wartości w stosunku do dolara amerykańskiego po oficjalnym kursie do najniższego w historii 30,01 UAH. Według GfK Ukraine, wskaźnik obecnej sytuacji finansowej obywateli, w kwietniu 2015 r. osiągnął minimalną wartość w ciągu ostatnich 15 lat, 23 z 200.Stopa bezrobocia osiągnęła najwyższy poziom przez wszystkie lata niepodległości Ukrainy. Według Bloomberga i The Economist, Ukraina znalazła się wśród pięciu krajów o najbardziej „niefortunnych” gospodarkach świata i była liderem w rankingu krajów o najgorszej gospodarce .

W czerwcu 2016 r. szef NBU Valeriya Gontaryeva powiedziała, że w ciągu ostatnich dwóch lat ukraińska gospodarka (w tym sektor bankowy) doświadczyła najgłębszego kryzysu od czasu odzyskania niepodległości. 

Kryzys ten sopowodował, iż Ukraina znalazła się na jednym poziomie z państwami afrykańskimi. Gospodarka Ukrainy wzrosła o około 2% w 2016 r., dzięki czemu osiągnęła poziomu równy temu z 2005 r. Pod koniec 2016 r. władze Ukrainy ogłosiły stabilizację sytuacji finansowej i gospodarczej w kraju po dwuletnim kryzysie. Jeśli w 2014 r. PKB spadł o 6,8%, a w 2015 roku o 9,9%, to w 2016 r. Ukraina zyskała wzrost o 2,2%, co dało rządowi podstawy do optymizmu względem przyszłości. W budżecie na 2017 r. Rada Ministrów zadeklarowała wzrost PKB o 3%, jednak poziom wzrostu gospodarczego nie przekroczył 2,2%.
PKB per capita Ukrainy – przypomnijmy, kluczowy wskaźnik gospodarczy poziomu życia krajów o gospodarce rynkowej – przez długi czas był na jednym poziomie z Gruzją. Jednak w czasie kryzysu 2014-15. i trzykrotnej dewaluacji hrywny, Ukraina spadła do poziomu Mołdawii. Tak kryzysowa sytuacja stymuluje masową migrację Ukraińców za granicą, ponieważ istnieje bezpośredni związek między PKB na mieszkańca oraz zarobkami (w krajach rozwijających się około 10% PKB na mieszkańca jest równoważne średniej miesięcznej pensji).

Władze oczekują poprawy sytuacji gospodarczej w 2018 r. Doradca premiera Ukrainy ds. gospodarczych, były wicepremier Słowacji Ivan Miklos, uważa, że gospodarka Ukrainy ma potencjał na wzrost rzędu 6-7%. „Ukraina ma potencjał zrównoważonego wzrostu na poziomie 6-7%, jeśli przeprowadzane zostaną szybsze i głębsze reformy […]mówiąc o tym roku, myślę, że prawie cały spadek PKB był spowodowany blokadą Donbasu” powiedział Miklos.

Partner zarządzający firmy konsultingowej Capital Times, Eric Naiman, uważa, że w 2018 r. Ukraina stanie przed poważnymi wyzwaniami w gospodarce. Według niego obecna stabilność gospodarcza nie jest konsekwencją konkretnych reform, ale wynika z sytuacji makroekonomicznej na rynkach światowych. Ukrainie w szczególności sprzyjają wysokie światowe ceny surowców, które są głównym towarem eksportowym kraju, a także wysoka płynność na światowym rynku walutowym. Jednak, zdaniem eksperta, w 2018 r. stuacja może się zmienić, co zablokuje zdolność Ukrainy do uzupełnienia rezerw walutowych, a także skomplikuje obsługę długu krajowego, którego płatności będą większe niż w roku 2017. Uważa także, że zbliżające się wybory prezydenckie w 2019 r. mogą stać się czynnikiem destabilizacji gospodarczej . Z drugiej strony, według prognoz Banku Światowego Gospodarka Ukrainy ma w 2018 r. wzrosnąć o 3,5% .
Następnym istotnym aspektem wpływającym na sytuację gospodarczą i finansową na Ukrainie jest jej system podatkowy. 31 lipca 2014 r. został wprowadzony „podatek wojenny”. Od 1 stycznia 2015 r. obowiązuje ustawa o zmianie kodeksu podatkowego Ukrainy. W rezultacie, liczba podatków została zmniejszona z 22 do 9, ale stawka podatku od pasywnego dochodu osób fizycznych wzrosła z 15% do 20% podatku VAT, wprowadzono loterię i anulowano szereg korzyści podatkowych. Tego samego dnia, 1 stycznia 2015 r., wprowadzono 4 nowe podatki od właścicieli pojazdów silnikowych. Na początku 2015 r. Ukraina zajęła 108 miejsce na 189 pozycji w rankingu systemów podatkowych na świecie. Według Banku Światowego łączna stawka podatku wynosiła 52,9% .

Podsumowując powyższe można wskazać kilka powodów zacofania gospodarczego Ukrainy:
1. Oligopol. Oligarchowie nie są zainteresowani reformami;
2. Uzależnienie geopolityczne, wojny handlowe, bezpośrednia interwencja, itp.;
3. Demografia i migracja zarobkowa Ukraińców za granicę.

Przechadząc do sytuacji finansowej na Ukrainie, zwróćmy uwagę na działania MFW. Na początku 2011 roku Ukraina była drugim kredytobiorcą MFW o wysokości przyznanych środków na kredyt stand-by. Kwota przyznanych środków wyniosła 9,25 mld SDR., a całkowita wielkość długu publicznego w kategoriach per capita wyniosła prawie 8500 hrywien (ponad 1000 $) na każdego mieszkańca Ukrainy.

Dwa miesiące przed EuroMajdanem agencja Moody's obniżyła rating kredytowy Ukrainy, co przyniosło jej negatywną perspektywę. Rezerwy złota i waluty Ukrainy spadły do 20,6 miliarda dolarów. Pozostał nierozwiązany problem udzielenia Ukrainie pomocy finansowej ze strony MFW, który zażądał od niej gwałtownego podniesienia taryf dla mieszkań i obiektów użyteczności publicznej, zamrożenia emerytalnego i zniesienia subsydiów rolnych. Dług publiczny Ukrainy wyniósł wtedy prawie 70 miliardów dolarów .

Do końca 2014 r. ogólny wizerunek pogarszał się. Dług publiczny przekroczył 70 miliardów dolarów, podczas gdy zasoby złota i rezerw walutowych spadły do 7,53 miliarda dolarów . 19 grudnia 2014 r., ze względu na niską wypłacalność, po raz kolejny Fitch obniżyła rating Ukrainy do poziomu CCC- z perspektywą negatywną (możliwe bankructwo).. 30 kwietnia 2014 Międzynarodowy Fundusz Walutowy zatwierdził dwuletni program pomocy Ukrainie w formie kredytu stand-by w wysokości 17,01 mld dolarów, a później zwiększył do ponad 17,5 mld. 7 maja 2014, MFW wydał Ukrainie pierwszą transzę w wysokości 3,19 mld dolarów, zaś 4 września drugą, o wysokości 1,39 mld dolarów. Łącznie w 2014 r. Ukraina otrzymała od MFW ok. 2,97 mld SDR, a zwróciła 2,43 mld SDR.
12 marca 2015 r., zgodnie z nowym programem zatwierdzonym w tym samym miesiącu na kolejne cztery lata, MFW wypłacił Ukrainie transzę w wysokości 5 mld dolarów. Przewidziano Program Rozszerzonego Finansowania EFF o łącznej kwocie 12.348 mld SDR (17.516 mld dolarów), a także, jeszcze w tym samym roku, przewidziano trzy transze wynoszące 1,182 mld SDR (około 1,63 miliarda dolarów) .

W ramach pomocy dla Ukrainy w 2015 r. UE dofinansowała ją 3,41 mld euro . (w latach 2014-2015pierwszy i drugi pakiet pomocy makro, 1,61 miliarda, następnie trzeci, 1,8 miliarda euro). Pod względem finansowym było to największe wsparcie państwa nie będącego członkiem Unii za taki krótki okres czasu.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) jest największym międzynarodowym inwestorem finansowym na Ukrainie. Od 1 września 2015 roku Bank przejął obowiązek zapewnić 11 mld euro w ramach 346 projektów w kraju . W 2014 roku, Ukraina otrzymała wsparcie kredytowe w wysokości 9 miliardów dolarów i spłaciła długi w wysokości 14 miliardów dolarów. Już 14 lutego 2015 r. Agencja Fitch ponownie obniżyła ocenę wiarygodności kredytowej Ukrainy do CC- (wysokie prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania) z perspektywą negatywną. Rezerwy złota na Ukrainie od 1 lutego wynosiły zaledwie 6,42 miliardów dolarów, z czego około 6 miliardów papiery wartościowe, a reszta „żywe” pieniądze walutowe lub inne aktywa płynne. 20 lutego hrywna ponownie gwałtownie spadła na rynku międzybankowym do poziomu 29,7 UAH za dolara i 33,5 UAH za euro. W lutym 2015 r., oficjalny kurs Narodowego Banku spadł od mniej niż 16 hrywien za dolara do 28 UAH, stopa międzybankowych z około 19-20 do 29,7 za dolara . W marcu 2015 r. Narodowemu Bankowi Ukrainy udało się wzmocnić hrywnę do poziomu 22 hrywny za dolara przez zwiększenie szybkości refinansowania, jak również poprzez wprowadzenie szeregu ograniczeń wymiany, i umuwić się z MFW o pożyczkę w wysokości $ 17 miliardów dolarów na 4 lata. Jednocześnie rezerwy złota Ukrainy na dzień 1 marca 2015 r. wyniosły tylko 5,625 miliardów dolarów. Według niektórych analityków, pożyczka MFW, nie wystarczy, aby zapobiec bankrutstwa na Ukrainie. Ukraina rozpoczęła negocjacje z wieloma wierzycielami dotyczące restrukturyzacji istniejących długów. Agencja Moody obniżyła 24 marca rating Ukrainy do Ca. Wierzyciele Ukrainy, w tym fundusz Franklin Templeton, odmówił odpisania Ukrainie 15 miliardów dolarów długu, mówiąc, że zamiast tego oferują plan, którego realizacja „zapewni Ukrainie niezbędną płynność finansową” .

Pierwsa transza od MFW została była Ukrainie pod warunkiem, iż Ukraina nie może wydać pieniędzy na rozwój gospodarczy oraz eliminację problemów wewnętrznych na Ukrainie, oraz opłacać innych długów, jeżeli nie są to zobowiązania zaciągnięte wobec MFW. Można zaryzykować stwierdzenie, iż zastawiono w ten sposób bardzo wysublimowaną pułapkę. Przedstawiono perspektywy, iż drugiej transzy z MFW Ukraina, z różnych powodów, nie uzyska. Ponadto, w ramach pożyczki w 2014 r. z obiecanych 17 mld dolarów Ukraina otrzymała tylko 4,5 mld w dwóch transzach.

Zaistniały bardzo negatywne trendy w gospodarce ukraińskiej dotyczące upadłości i różnych dużych i małych przedsiębiorstw, ujawniła się słabość systemu bankowego, wzrost bezrobocia, wysoka inflacja, spadek rezerw walutowych, utrzymujący się wzrost zadłużenia zagranicznego, spadek PKB, wyeliminowanie ukraińskiego przemysłu i wiele innych problemów. Stwierdzono również i całkowity brak jakichkolwiek reform finansowych lub zwalczania korupcji . Od 1 lipca 2015 r. zadłużenie zagraniczne Ukrainy wynosiło 111 mld USD, czyli 88,5% PKB . Latem 2015 r. sytuacja nadal się pogarszała. Ukraina oficjalnie nie ogłosiła upadłości w żadnej z kategorii płatności długu, ale nie udało się zakupić gazu w odpowiednim czasie, transze MFW nadawane były z opóźnieniami, a głównym warunkiem dalszej współpracy między Ukrainą i MFW zostało pomyślne wynegocjowane umowy pomiędzy Ukrainą i funduszami papierów wartościowych ukraińskich euroobligacji. Negocjacje trwały bardzo długo, ale osiągnięto porozumienie z wierzycielami. Przywódcy ukraińscy ogłosili, że osiągnięto porozumienie w sprawie umorzenia 20% całkowitego długu wobec Ukrainy, przedłużenia linii kredytowej na 4 lata i podniesienia oprocentowania pożyczek z 7,21 do 7,75% rocznie. Fitch z kolei zareagował na informacje o negocjacjach, obniżając długoterminowy rating kredytowy Ukrainy z CC do poziomu krytycznego C (wg. którego upadłość jest nieunikniona). Międzynarodowa agencja ratingowa Standard & Poor's potwierdziła długoterminowy rating kraju na poziomie CC, a krótkoterminowy rating walutowy również obniżył się do poziomu C.

Od początku 2016 r. dług Ukrainy wobec Rosji wynosił 3,075 mld USD . Łączna kwota pakietu pomocy dla Ukrainy to około 40 miliardów dolarów. Nie należy jednak odbierać MFW jako ratownika Ukrainy, ponieważ pożyczki udzielane były na dość rygorystycznych warunkach: władze Ukrainy miały przeprowadzić poważne reformy w celu zmniejszenia dopłat do mieszkań i usług komunalnych. Ponadto musiały ograniczyć biurokrację, administracyjną regulację działalności gospodarczej i przeprowadzić reformę podatkową. Reformy gospodarcze wymagały „niepopularnych” działań , takich jak podniesienie wieku emerytalnego w ramach reformy systemu emerytalnego, czy wzrost taryf dla ludności w ramach reformy mieszkaniowej. W maju 2016 r. w wyniku prac z władzami ukraińskimi osiągnięto porozumienia w sprawie wdrożenia szeregu środków niezbędnych do kontynuowania udanej współpracy z funduszem. Między innymi ukraiński parlament miał przyjąć kilka ustaw: dotyczącą dobrowolnej restrukturyzacji finansowej „problematycznych” pożyczek przedsiębiorstw dla banków i rehabilitacji przedsądowej; czy przewidującą tworzenie rad nadzorczych w przedsiębiorstwach państwowych. Podczas pierwszego czytania przyjęto projekt ustawy regulującej ustanowienie i prowadzenie działalności rzecznika ds. biznesu. W tym samym czasie nie przyjęto wielu innych ustaw. W szczególności prawo dotyczące zaskarżania decyzji w sprawie długów podatkowych, a także ustawy o upoważnionych podmiotach gospodarczych. Trzecia transza w wysokości 1 miliarda dolarów została przyznana przez MFW Ukrainie dopiero we wrześniu. 16 września służba prasowa Ministerstwa Finansów Ukrainy poinformowała, że Ukraina otrzymała środki z trzeciej transzy pożyczki od MFW.

Aby otrzymać czwartą transzę, MFW podał kilka warunków, z których najważniejszymi były reforma emerytalna i zniesienie moratorium na sprzedaż gruntów rolnych. Odpowiednie akty prawne ukraińskiego parlamentu miały zostać rozważone w październiku 2016 r., ale, ostatecznie, nie doszło do uchwalenia ich. Pod koniec 2016 r. i na początku 2017 r. Ukraina planowała uzyskać kolejny miliard, bezskutecznie. W marcu 2017 r. kwestia przyznania Ukrainie innej pożyczki została usunięta z porządku obrad. MFW opóźnienie wyjaśniło potrzebą dodatkowych obliczeń spowodowanych zmianami sytuacji politycznej i gospodarczej w kraju. Deklarowana przez radykałów i poparta przez prezydenta i rząd 15 marca, blokada transportowa niekontrolowanych terytoriów Doniecka i Ługańska, jak wierzy MFW, mogła znacząco wpłynąć na prognozy gospodarcze rozwoju kraju.

21 marca Narodowy Bank Ukrainy ogłosił prognozy rozwoju gospodarczego kraju na lata 2017-2018, biorąc pod uwagę wpływ blokady handlowej przez Donieckiej Republiki Ludowej i Ługańskiej Republiki Ludowej. Jednocześnie regulator przyznał, że prognoza wzrostu PKB w 2017 roku z powodu blokady zmniejszy się z 2,8% do 1,9%. Po otrzymaniu tych danych MFW ponownie zaczął brać kwestię ukraińską pod uwagę .

3 kwietnia 2017 r. Ukraiński prezydent Petro Poroszenko oświadczył, że zarząd MFW zdecydował o przyznaniu Kijowie transzy w wysokości 1 miliarda dolarów.
5 kwietnia okazało się, że czwarta transza MFW w wysokości miliarda dolarów trafiła do rezerwy Narodowego Banku Ukrainy.

Przy spokojnej sytuacji w gospodarce USA i Chin ukraińska gospodarka będzie nadal bardzo powolo się rozwiać. Szybki wzrost jest trudny do osiągnięcia (albo nawet niemożliwy) z powodu zacofania w realizacji reform. Ale jeśli reformy państwowych przedsiębiorstw zaczną być wdrażane, reforma sądownictwa zapewni ochronę praw inwestorów, a otwarcie rynku gruntów rolnych przyciągnie miliardy dolarów inwestycji – wszystko to może przyspieszyć gospodarkę Ukrainy.
Z drugiej strony, znając losy innych państw tak mocno zadłużonych trudno o optymistyczne prognowy. Dodatkowo zadłużenie nie jest na korzyść Ukrainy w kontekście integracji europejskiej.

2. Struktura towarowa eksportu i importu Ukrainy
Wedle danych z 2015 r. w handlu ukraińskim import ($39.6 mld.) jest niższy od eksportu ($41.7 mld.) .

Głównymi partnerami ukraińskiego handlu zagranicznego, w tym eksportu i importu towarów i usług, są Federacja Rosyjska, Turcja, Chiny, Egipt, kraje UE, Białoruś, Kazachstan. W porównaniu do 2016 roku udział Holandii wzrósł. Egipt spadł z miejsca 2 na 7, znacząco wzrosła podaż towarów do Indii (o 31,7%). Pierwsze miejsce z powodzeniem zajmuje Rosja, a jej udział stanowi 9,3% całkowitego ukraińskiego eksportu, kolejne państwa to Polska (6,3%) oraz Włochy (5,4%) .
„Sekretem” handlu z Holandią jest fakt, że jest ona europejskim raj podatkowym. Ukraina zwiększyła do niej dostawy zbóż (+161,5%), nasion roślin oleistych (+298,2%) i mięsa (+126,7%). W ujęciu bezwzględnym to niewiele, ale podobne skoki (jak w przypadku Egiptu) pokazują, jak niestabilny jest eksport ograniczonego asortymentu towarów. Oprócz powyższych pozycji, oleju słonecznikowego i metali żelaznych Ukraina faktycznie nie sprzedaje nic więcej Holendrom. Jeśli chodzi o Egipt, 10-miesięczna struktura eksportowa jest jeszcze węższa: zboża (50%), metale żelaziste (25%), a także oleje (6,7%) i oleiste (6,7%). Zmniejszenie dostaw metali żelaznych (-46,6%) i nasion słonecznika (-51,1%) odegrało negatywną rolę w spadku ukraińskiego eksportu do tego afrykańskiego kraju. Takie same grupy towarów, ale w różnych proporcjach, tworzy ukraiński eksport do Hiszpanii, Indii, Turcji, Chin i Włoch. W tym sensie szczególnie godna uwagi są Indie, zakres sprzedaży ograniczono do oleju słonecznikowego (71,3% eksportu) i zboża (14,6%). Chiny również są jednym z najbardziej godnych uwagi na tej liście, oprócz oleju słonecznikowego (27,1%) i zboża (20,7%), ukraińskiej rudy żelaza (38%) wykazują zapotrzebowanie na wytop metali. Tak niepewna sytuacja sprawia, że eksport krajowy stał się zależny od wahań na światowych rynkach towarowych (nic nie stoi na przeszkodzie, aby Indie w jednej chwili zastąpiły kukurydzę ukraińską, na przykład, amerykańską) .

Handel z Niemcami, Polską i Rosją jest bardziej zróżnicowany. Na przykład Ukraina sprzedaje do Niemiec nie tylko nasiona, rudy, metale i wytwarzane z nich produkty, ale także odzież oraz drewna i wyroby z drewna. Szczególnie dobrze sprzedają się ukraińskie kable dla przemysłu motoryzacyjnego i innych części z grupy colormetal. Do Polski wędrują metale żelazne, kable, ruda żelaza do miejscowego hutnictwa, drewno i wyroby z drewna oraz meble .
Eksport do Rosji, główny rynek zbytu, również jest bardzo dobrze rozłożony. Składają się na niego etale żelazne i produkty z nich wykonane, kotły, silniki, turbiny i inne urządzenia przemysłowe, produkty chemii nieorganicznej, papier i tektura, maszyny elektryczne, a także tworzywa sztuczne i polimery. W przypadku wszystkich głównych grup towarowych obserwuje się umiarkowany wzrost, tylko produkty chemii nieorganicznej oraz papier i tektura stają się mniej znaczące .
Przed kryzysem z 2008 r. nieco ponad połowa dochodów z eksportu pochodziła z hutnictwa i przemysłu chemicznego. W 2014 r. Ukraina eksportowała zboże o wartości 6,5 miliarda dolarów i rudę żelaza o wartości 3,3 miliarda dolarów. W 2014 r., po raz pierwszy w XXI wieku, wielkość eksportu produktów rolnych przekroczyła wielkość eksportu hutniczego. Wiodącym przemysłem eksportowym było rolnictwo. W 2015 r. zrealizowano ponad 38% potencjału eksportowego. Ilośc wywożonych produktów rolnych może mieć wpływ na ich jakość. W 2013 r. Ukraina otrzymała 3 zgłoszenia skażonego ziarna, w 2014 r. 4, w 2015 r. 27, w pierwszej połowie 2016 r. 21, a także skargi o szeregu szkodników w produktach. Ponad 20% dochodów z eksportu pochodzi z czarnej metalurgii. W 2015 r. Ukraina z eksportu rudy żelaza otrzymała 2,2 mld USD, co stanowi 6% eksportu tego kraju .

Bez większych zmian w porównaniu do 2016 prezentuje się lista państw-importerów. Polska przejęła Białoruś z czwartego miejsca, a Szwajcaria podniosła się z 10. na pozycję niemal najwyższą. Pierwszeństwo na tej liście również posiada Rosja, która stanowi 13,9% całkowitego ukraińskiego importu, (Chiny 11,4%, Niemicy 11,3%).

Szwajcarski „cud” importowy da się wyjaśnić w prosty sposób. Faktem jest, że import stamtąd prawie całkowicie (w 77,8%) składa się z rosyjskiego gazu, a jego zakupy w okresie styczeń-październik wzrosły o 170,8%. Sytuacja z innymi importerami jest inna. Z Turcji na Ukrainę przybywają samochody i transport lądowy z wyjątkiem linii kolejowych, produkty maszynowe , nasiona i owoce roślin oleistych, tworzywa sztuczne i polimery i orzechy. Od Włoch, Kijów kupuje produkty maszynowe, farmaceutyczne, a także tworzywa sztuczne i polimery. Z Francji produkty mineralne, chemię oraz transport lądowy, z wyjątkiem kolei. Ze Stanów Zjednoczonych węgiel Pennsylvania i inne produkty mineralne, samochody i produkty inżynieryjne .

Z Białorusi Kijów tradycyjnie importuje dużo produktów naftowych i niewielką ilość nawozów. W okresie styczeń-październik zakupy pojazdów wzrosły o 40,3% (do 6,2% w strukturze). Polska i Niemcy sprzedają na Ukrainę rosyjski gaz i inne produkty mineralne (odpowiednio 16,4% i 16,7%), a także wyroby maszynowe (8,9% i 17,5%), samochody elektryczne (8,6% i 6, 6%) i różnych przewozów lądowych, z wyjątkiem kolei (5% i 14,4%). „Są gotowi kupić dziesiątki ton kabli od Ukrainy, a następnie sprzedawać samochody wyprodukowane przy użyciu tych przewodów. Jest to zatem dla nich bardziej opłacalne, niż kupowanie gotowych produktów inżynieryjnych na Ukrainie. Nikt nie lubi konkurentów ” podkreśla dyrektor Ukraińskiego Centrum Analitycznego Alexander Okhrimenko. Ponadto, tworzywa sztuczne i polimery (5,9%), farmaceutyki (5,6%) i chemia (4,6%) są importowane z Niemiec. Import z Chin jest bardzo zróżnicowany, ale opiera się na maszynach elektrycznych (25,4%) i produktach inżynieryjnych (18,9%) oraz częściowo na tworzywach sztucznych i polimerach (5,1%). Podstawą importu z Federacji Rosyjskiej, podobnie jak poprzednio, są produkty mineralne (44,8%), zakupy nawozów rosyjskich nadal rosną (11%), a podaż produktów inżynieryjnych (8,2%) nadal odgrywa znaczącą rolę.

Dziś ukraiński handel zagraniczny to import maszyn, nawozów i paliwa (głównie z Federacji Rosyjskiej) na eksport zboża i oleju słonecznikowego. Podtrzymującą rolę odgrywa zakup węgla rosyjskiego (koks) oraz sprzedaż metali żelaznych i produktów z nich pochodzących. Również na rynku światowym istnieje zapotrzebowanie na rudę żelaza w kraju, ale eksport chemii i inżynierii mechanicznej wciąż znajduje się na niskim poziomie. Rok 2017 potwierdził, że w wyniku geopolitycznego wyboru Kijowa, reorientacja ukraińskiego eksportu nie nastąpiła. „Nie możemy powiedzieć, że rynek UE zrekompensował nam straty, na przykład, na rynku rosyjskim. Ponieważ eksportowaliśmy na rynek rosyjski głównie ciężkie i lekkie produkty inżynieryjne, aw UE eksportujemy głównie produkty rolne” podkreśla przewodniczący Komitetu Ekonomistów Ukrainy Andrei Novak.

„Jeśli przeanalizujemy regionalną strukturę eksportu produktów rolniczych od początku 2017 roku, to kraje Azji stanowią około 43% naszego eksportu, kraje UE około 32%, a kraje afrykańskie około 15%. Oznacza to, że większość naszego eksportu trafia do krajów Azji. Jestem pewien, że powinniśmy się na tym skupić” powiedział Vladislav Rutitskaya, członek Krajowej Rady Reform.

Poza złudzeniami geopolitycznymi, ukraiński handel zagraniczny ma inny poważny problem: lekceważy podjęte międzynarodowe zobowiązania, , co może mieć poważne konsekwencje (przykład stanowi zawieszenie Ogólnego Systemu Preferencji dla eksportu 3500 ukraińskich towarów do Stanów Zjednoczonych w związku z naruszeniem na Ukrainie praw autorskich i praw pokrewnych).

Saldo dodatnie w wymianie towarowej Ukraina ma w większosci z państwami słabo rozwiniętymi (patrz zalącznik 1), takimi jak Afganistan, Meksyk, państwa Afrykańskie. Chociaż zauważalne jest zwiększenie udzialu EU w handlu z Ukrainą.

3.Handel zagraniczny Ukrainy z krajami UE

Historia porozumienia w sprawie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu (DCFTA) nie jest łatwa do streszczenia. Realizacja handlowej części układu stowarzyszeniowego między Ukrainą a UE rozpoczęła się dopiero 1 stycznia 2016 r . Jednocześnie strona europejska zliberalizowała system celny już w 2014 r., znosząc 95% ceł przewozowych na towary przemysłowe i 84% na produkty rolne. Od 1 stycznia 2016 r. Ukraina zniosła cła przewozowe na około 70% towarów z UE, podczas gdy inne towary podlegają okresom przejściowym. Po wprowadzeniu DCFTA Unia Europejska stała się głównym partnerem handlowym Ukrainy, chociaż jej udział w handlu zagranicznym UE nie przekracza 1%. W 2016 r. eksport do UE zaczął rosnąć po dwóch latach spadającego handlu zagranicznego na Ukrainie spowodowanego agresją rosyjską, światowym spadkiem cen surowców i kryzysu gospodarczego, i wyniósł 16,4 mld USD (tymczasem a import 19,5 mld USD). W rezultacie UE stała się największym partnerem handlowym Ukrainy, a jej udział w eksporcie wyniósł 35,8%, w imporcie 43,7% . W pierwszym roku DCFTA obserwowany jest pozytywny trend: eksport wzrósł o 7,6%, a import o 8,5%. Całkowity wolumen handlu między Ukrainą a UE w 2016 r. wzrósł o 8,1%. Trend rozwijania współpracy nabiera tempa, ponieważ w ciągu 5 miesięcy 2017 r. eksport do UE wyniósł 6,8 mld USD, co stanowi wzrost o 25,2% w porównaniu do analogicznego okresu w 2016 r. Porozumienie to jest kamieniem milowym w rozwoju dwustronnych stosunków handlowych i otwiera nowe możliwości gospodarcze zarówno dla UE jak Ukrainy. Ukraińskie przedsiębiorstwa otrzymują stabilny, przewidywalny, preferencyjny dostęp do największego na świecie rynku z ponad 500 milionami konsumentów. Jednocześnie przedsiębiorstwa z UE mogą korzystać z łatwego dostępu do rynku ukraińskiego i budowania nowych relacji z ukraińskimi dostawcami i partnerami. UE jest największym partnerem handlowym Ukrainy. Umowa ta inicjuje reformy ram prawnych Ukrainy w celu doprowadzenia ich do zgodności z przepisami UE (tzw. acquis UE) oraz, w dłuższej perspektywie, ma sprawić, że jakość ukraińskich towarów będzie taka sama, jak wszystkich innych towarów sprzedawanych na rynku krajowym rynek UE. Stopniowe dostosowanie Ukrainy do przepisów UE i międzynarodowch norm UE w sferze produkcji i usług znacznie ułatwia zdolność do eksportu produktów nie tylko w UE, ale także do innych krajów . Ponadto, reformy przeprowadzone w ramach DCFTA przyczynią się do ogólnej poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej na Ukrainie, w tym walki z korupcją, co z kolei przyczyni się do zwiększenia poziomu zaufania inwestorów. Europejscy inwestorzy i firmy na Ukrainie będą promować wprowadzanie nowych technologii i metod zarządzania, które zwiększą wydajność i jakość ukraińskiej produkcji i zarządzania przedsiębiorstwem. Ulepszenie technologii doprowadzi do obniżenia kosztów produkcji ukraińskich przedsiębiorstw, co pozwoli im konkurować z firmami z siedzibą w UE. Ukraina otrzymała możliwość dywersyfikacji gospodarki oraz przejścia do bardziej nowoczesnego modelu gospodarczego, który opiera się na dużych przedsiębiorstwach przemysłowych, działających głównie w podstawowych branżach surowcowych (na przykład w przemyśle stalowym). Takie przejście zakłada aktywny rozwój sektora usług i tworzenie wielu małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP).

Dane Ukraińskiego Urzędu Statystycznego wskazują, że w roku 2017 Ukraina imortowała z Unii Europejskiej towary o wartości 17,14 mld. dol. oraz eksportowała na 13,49 mld. dol.. Zauważalna jest także duża różnica w bilansie handlowym, wynosząca około 3,64 mld. dol. na korzyść UE (patrz zalącznik 2). Głównymi partnerami Ukrainy w UE są Polska, Włochy, Niemcy, Hiszpania, Holandia i Węgry.
Ukraina dostarcza do krajów UE:
• Metale żelazne i artykuły z tegoż surowca, a także rudy, żużel i popiół;
• Zboża, nasiona i owoce nasion oleistych;
• Maszyny elektryczne;
• Paliwa mineralne, ropa i produkty jej destylacji;
• Drewno i produkty z drewna.
Najważniejsze produkty importowe z krajów UE: :
• Maszyny mechaniczne i elektryczne;
• Paliwa mineralne, ropa i produkty jej destylacji;
• Środki transportu lądowego, z wyjątkiem kolei;
• Produkty farmaceutyczne;
• Tworzywa sztuczne i materiały polimerowe;
• Papier i karton.

Ważnym aspektem relacji pomiędzy Ukrainą a UE jest także handel usługami. Transport, usługi biznesowe, usługi w zakresie przetwarzania zasobów materialnych, usługi telekomunikacyjne, usługi komputerowe i informacyjne przeważają w całkowitej wielkości ukraińskiego eksportu do krajów UE. Największy udział w imporcie zajmuje transport, biznes, a także usługi związane z działalnością finansową, tantiemami i innymi usługami związanymi z wykorzystaniem własności intelektualnej. W roku 2017 Ukraina do UE sprzedała usługi na łączną kwotę 3,32 mld. dol., orza zakupiła 2,50 mlrd dol., co wskazuje na dodatnie saldo handlowe usługami dla Ukrainy w rozmiarze około 826 mln dol. ( patrz zalącznik 3). Z tego można wywnioskować, iż ukraińskie usługi są doceniane.

Głównymi partnerami Ukrainy w wymianie usług między krajami UE są Wielka Brytania, Cypr, Niemcy i Polska.
Ważną częścią handlu z UE jest układ o stowarzyszeniu między Ukrainą a Unią Europejską. W 2014 r. UE przyznała Ukrainie jednostronne preferencje handlowe od 23 kwietnia do 1 listopada, a następnie do końca 2014 r. Porozumienie o strefie wolnego handlu z Unią Europejską weszło w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. Głównym czynnikiem umowy stowarzyszeniowej są kwoty dla eksporterów ukraińskich na bezcłowy przywóz do UE. Kwoty są rejestrowane przez Komisję Europejską, a większość z nich ma na celu ochronę rynku UE. W przypadku wielu towarów będących przedmiotem zainteresowania UE są to albo dość duże kwoty, albo ich całkowity brak. Do połowy 2017 r. większość kwot nie została wykorzystana z powodu silnej konkurencji, braku realnego popytu w UE i nieodpowiednich standardów produkcji względem standardów europejskich

Ukraina zajmuje 8. miejsce w eksporcie produktów rolnych do Unii Europejskiej. Od października 2014 r. Do września 2015 r. UE importowała ukraińskie produkty rolne w wysokości 3,578 mld euro, czyli o prawie 15% mniej niż w tym samym okresie 2013-2014 r. (4 188 mld euro).
Wiele towarów przywożonych z UE na Ukrainę mają również kwoty. Mięso wieprzowe (10 000 ton rocznie), mięso drobiowe (8000 ton), czy cukier (30 000 ton). Od 1 lutego 2016 r. Producenci europejscy dostarczyli już Ukrainie 20 000 ton cukru (66% kwoty na Ukrainie w 2016 r.) i 278 ton wieprzowiny (2,8% kwoty) .
Siłą napędową wzrostu potostaje blok agrarny i przemysł spożywczy. Do końca 2016 r. ich udział w eksporcie wyniósł ponad 80%. Sytuacja okazała się zwycięska dla przemysłu lekkiego (ponad 80% produktów eksportowanych do UE), kompleks obróbki drewna i inżynierii mechanicznej (ponad 50% produktów eksportowanych do UE). Jednocześnie wzrost eksportu produktów rolnych do UE pomógł częściowo zrekompensować straty poniesione przez ukraińskich producentów rolnych na rynku rosyjskim.

Współcześnie obserwuje się rozszerzenie zakresu produktów eksportu – udział surowych materiałów i półwyrobów w eksporcie maleje, a, w związku z tym, zwiększa się udział produktów przetworzonych, które w roku 2016 osiągneły 44%. Największy wkład wobec wzrostu eksportu do UE posiadają takie grupy towarowe, jak olej słonecznikowy, części samochodowe, urządzenia elektryczne, wyroby z drewna, kable elektryczne, podgrzewacze wody i meble.
W 2017 r. Kontynuowano proces negocjacyjny z UE w sprawie dodatkowych preferencji handlowych. Rada UE zapewniła rozszerzenie możliwości bezcłowego przewozu ukraińskich towarów na okres trzy lata. Jednocześnie, Ukraina wprowadziła środki ochronne, które są sprzeczne z duchem porozumienia, na przykład moratorium na eksport drewna i cła eksportowe na złom. Działania te doprowadziły do negatywnej reakcji UE i odroczenia drugiej transzy pomocy makrofinansowej.

Zyskująca na wadze polityka europejska Ukrainy w sposób zgodny z przewidywaniami ochłodziła stosunki z Rosją, zarówno w kontekście politycznym, jak i gospodarczym. Konsekwencją tego był spadek obrotów handlowych, konfrontacja w sferze energetycznej i handlowej oraz gospodarczej i nałożenie sankcji po obu stronach. Od 1 stycznia 2016 r. Rosja zawiesiła porozumienie o strefie wolnego handlu z Ukrainą. Ogólna wielkość wywozu z Ukrainy do Rosji nadal spada. Pomimo gwałtownego spadku handlu, Rosja nadal pozostaje największym partnerem handlowym Ukrainy.
Niestety, sytuacja związana z przyciąganiem inwestycji europejskich pozostaje niezmienna, a ich ilość, wbrew oczekiwaniom, utrzymuje się na niskim poziomie. Perspektywiczne zalety działalności europejskiego biznesu na Ukrainie w warunkach DCFTA są równoważone przez brak zmian strukturalnych, które mogłyby wpłynąć na poprawę klimatu inwestycyjnego.

Podsumowując, chociaż DCFTA i ma pozytywny wpływ na stosunki gospodarcze między Ukrainą a UE bilansu handlowego z UE pozostaje negatywna, a ogramna część dostarczanych na rynek europejski przypada na surowce i półprodukty. Jest mało prawdopodobne, iż następi przełamanie tego trendu w najbliższej przyszłości bez zwiększania konkurencyjności ukraińskich towarów i wzrostu eksportu podstawowych gałęzi przemysłu ukraińskiego.