Pearl Harbor - bitwa (1941), atak powietrzny Japonii na bazę marynarki wojennej USA na wyspie Oahu na Hawajach, co zapoczątkowało wojnę japońsko-amerykańską.
Plan akcji opracowany został przez sztab admirała I. Yamamoto i polegał na ataku bez wypowiedzenia wojny. Jego realizację przewidziano na dzień 7 XII 1941, a sygnałem było hasło Tora-Tora-Tora (po japońsku - tygrys).
Do operacji wyznaczono siły pod dowództwem wiceadmirała Ch. Nagumo. Wyszły one w morze 26 XI 1941 i pozycję 275 mil na północ od wyspy Oahu zajęły o świcie 7 grudnia. Do ataku ruszyło 40 samolotów torpedowych, 104 bombowce, 45 myśliwców. 50 myśliwców krążyło nad ugrupowaniem jako osłona przed atakiem lotnictwa amerykańskiego. W sumie na pokładzie lotniskowców znajdowało się ok. 350 samolotów.
W porcie Pearl Harbor na stosunkowo niewielkiej przestrzeni znajdowało się 70 okrętów, nie było lotniskowców, które wyszły z portu 9 dni wcześniej z transportem samolotów na wyspę Wake i Midway. Na Oahu znajdowało się także 387 samolotów. Dowódcą amerykańskich sił na Pacyfiku był admirał H.E. Kimmel.
Japońskie samoloty w pierwszej fazie dotarły nad cel ok. godziny ósmej i wykonały zadanie, drugie uderzenie nastąpiło nieco później. Cała akcja zakończyła się o dziesiątej rano. W wyniku ataku straty amerykańskie wyniosły: 7 pancerników, zatopionych lub poważnie uszkodzonych, oraz 11 mniejszych jednostek i 188 samolotów. Zabitych i rannych zostało 3581 żołnierzy. Japończycy stracili 29 samolotów, 6 łodzi podwodnych (w tym 5 miniaturowych) oraz 50 ludzi.
Przyczyną klęski i zaskoczenia był m.in. termin operacji (niedziela). Amerykanie nie dopełnili podstawowych wymogów bezpieczeństwa: nie istniała sieć posterunków obserwacyjnych, nie działało rozpoznanie radiolokacyjne, okręty były pozbawione sieci przeciwtorpedowych. W chwili ataku żadne działo przeciwlotnicze nie było gotowe do użycia.
Zaskoczenie jest dziwne tym bardziej że Amerykanie złamali słynny japoński "purpurowy kod" jeszcze w 1940 (kryptolog W. Friedman). Klęska okazała się chwilowym, choć dotkliwym niepowodzeniem. Pozwoliła Japończykom zachować inicjatywę strategiczną przez następne pół roku.
Wojna na Pacyfiku - wojna rozpoczęła się 7 grudnia 1941 japońskim atakiem na bazę morską USA Pearl Harbor, który spowodował przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny z państwami Osi (11 grudnia 1941). Do połowy 1942 Japonia zajęła m.in. Hongkong, Filipiny, Malaje, Holenderskie Indie Wschodnie, Birmę, część wysp Melanezji i Mikronezji oraz Aleuty.
Klęska w bitwie pod Midway (3-5 czerwca 1942) zahamowała dalszą japońską ekspansję i zakończyła okres przewagi cesarskiej armii w wojnie na Pacyfiku. Japonia przeszła do defensywy, próbując ustabilizować swoją pozycję na okupowanych terenach.
Po bitwach o Guadalcanal (7 sierpnia 1942-8 lutego 1943), alianci przeszli do działań kontrofensywnych. W latach 1942-1944 odebrali Japonii większość zdobyczy z poprzedniego okresu walk na Oceanie Spokojnym. Od 10 października 1944 do 15 sierpnia 1945 trwały walki o Filipiny. Klęska Japonii w bitwie morsko-powietrznej koło Leyte (23-26 października 1944) wyłączyła całkowicie cesarską flotę z działań bojowych. W pobliżu wyspy Leyte miała miejsce największa bitwa morska II wojny światowej, stoczona w dniach 23-26 X 1944 pomiędzy flotą amerykańską i japońską. 18 X 1944 flota japońska otrzymała rozkaz zniszczenia floty amerykańskiej oraz amerykańskich sił desantowych.
Czterodniowa bitwa stoczona w trzech rejonach zakończyła się klęską Japończyków, którzy stracili m.in. 4 lotniskowce, 3 okręty liniowe, 10 krążowników i 9 niszczycieli. Amerykanie stracili 3 lekkie lotniskowce i 3 niszczyciele. Klęska ta oznaczała praktycznie kres japońskiej floty wojennej. Główną przyczyną porażki była zdecydowana przewaga Amerykanów w powietrzu. Inwazja przebiegła później bez większych przeszkód, a wyspa Leyte została zdobyta w grudniu 1944.
Do sierpnia 1945 zakończyła się aliancka ofensywa w Birmie. Po zdobyciu wysp Iwo-jima (9 lutego-17 marca 1945) i Okinawy (1-22 kwietnia 1945) Amerykanie rozpoczęli ofensywę powietrzną przeciwko strategicznym punktom Wysp Japońskich, której apogeum było zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę (6 sierpnia 1945) i Nagasaki (9 sierpnia 1945).
Od 8 sierpnia do wojny przeciwko cesarskiej Japonii przystąpił ZSRR. Do 20 sierpnia Armia Czerwona rozbiła japońską armię kwantuńską, opanowała Mandżurię, Koreę, południowy Sachalin i Kuryle.
Akt kapitulacji
Po zrzuceniu bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki władze japońskie podjęły decyzję o kapitulacji. 8 VIII 1945 rząd radziecki wypowiedział wojnę Japonii. Zajął Mandżurię, Sachalin, Kuryle i północną Koreę. 2 IX w Zatoce Tokijskiej na okręcie Missouri przedstawiciele Japonii podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji.