Tryb życia, budowa i poruszanie się pełzaka
Pełzak, czyli ameba występuje w mule na dnie stawów z zanieczyszczona woda. Podobny jest do malej, ledwie widocznej okiem nieuzbrojonym galaretowej grudki, ciągle zmieniającej kształt. Wyraz "ameba" oznacza "zmienna". Szczegóły budowy pełzaka rozpatrzeć można tylko pod mikroskopem.
Ciało pełzaka stanowi na wpół ciekła cytoplazma ze znajdującym się wewnątrz niej niewielkim jądrem, mającym postać pęcherzyka, to znaczy jest komórka. Pełzak, podobnie jak inne pierwotniaki, składa się z jednej komórki, lecz komórka ta - to cały organizm, istniejący samodzielnie.
Cytoplazma znajduje się w ciągłym ruchu. Jeśli prąd cytoplazmy skierowuje się do jednego jakiegoś punktu powierzchni pełzaka, to na jego ciele w tym miejscu zjawia się uwypuklenie. Zwiększa się ono, staje się wyrostem ciala - nibynozka. Do nibynozki przecieka cytoplazma i w ten sposób pełzak się porusza. Pełzak i inne pierwotniaki, które mają zdolność wytwarzania nibynozek, należą do gromady korzenionóżek. Nazwę te otrzymały one dzięki zewnętrznemu podobieństwu nibynozek do korzeni roślin.
Odżywianie się
Pełzak może jednocześnie tworzyć kilka nibynozek i wówczas otacza nimi pokarm: bakterie, glony, inne pierwotniaki. Cytoplazma otaczającą zdobycz wydziela sok trawienny. Tworzy się pecherzyk - wodniczka odżywcza.
Sok trawienny rozpuszcza część substancji, wchodzących w skład pokarmu, i trawi je. W rozpuszczonej postaci substancje odżywcze przesączają się z wodniczki do cytoplazmy i sa zużywane na budowę ciała ameby. nie strawione resztki sa usuwane na zewnątrz w dowolnym miejscu ciała pełzaka.
Oddychanie
Pełzak oddycha rozpuszczonym w wodzie tlenem, który przenika do jego cytoplazmy przez cala powierzchnie ciała. Z udziałem tlenu zachodzi rozkład złożonych substancji cytoplazmy na bardziej proste. Przy tym wydziela się energia, niezbędna do czynności życiowych organizmu. Jednocześnie w cytoplazmie nagromadzają się dwutlenek węgla i inne substancje, szkodliwe dla pełzaka.
Wydalanie
Wydalanie substancji szkodliwych, powstałych wskutek czynności życiowych, oraz wydalanie nadmiaru wody. Substancje szkodliwe sa usuwane z organizmu pełzaka przez powierzchnie jego ciała, a także przez specjalny pecherzyk - wodniczke tętniąca. Woda, otaczającą pełzaka, przenika ciągle do cytoplazmy i rozcieńcza ja. Nadmiar tej wody wraz z rozpuszczonym w niej dwutlenkiem węgla i innymi substancjami szkodliwymi napełnia stopniowo wodniczkę. Od czasu do czasu zawartość wodniczki jest wytryskiwana na zewnątrz.
A więc, ze środowiska zewnętrznego do organizmu pełzaka trafia pokarm, woda, tlen. W związku z działalnością życiowa pełzaka zachodzą w nich zmiany. Strawiony pokarm służy jako materiał do budowy ciała pełzaka. Wytwarzający się dwutlenek węgla oraz inne substancje szkodliwe dla pełzaka sa usuwane na zewnątrz. Zachodzi przemiana materii. Nie tylko pełzak, lecz także wszystkie inne organizmy żywe nie mogą istnieć bez przemiany materii zarówno wewnątrz swego ciała, jak tez z otaczającym środowiskiem.
Rozmnażanie
Wskutek odżywiania się ciało pełzaka wzrasta. Wyrośnięty pełzak zaczyna się rozmnażać. Rozmnażanie rozpoczyna się od zmian jądra. Wydłuża się ono, poprzeczna bruzdka dzieli je na dwie połówki, które się rozchodzą w różne strony. Na ciele pełzaka powstaje zwężenie, dzielące zwierze na dwie części. Do każdej z nich trafia po jednym jądrze. Cytoplazma między dwiema częściami się rozrywa i tworzą się dwa nowe pełzaki. Wodniczka tętniąca pozostaje w jednym z nich, w innym zaś powstaje nowa. Zatem pełzak rozmnaża się przez podział na dwa osobniki. W ciągu doby podział może się powtarzać kilka razy.
Cysta
Odżywianie się i rozmnażanie pełzaka odbywa się w ciągu całego lata. Jesienią zaś wraz z nastaniem chłodu pełzak przestaje się odżywiać, ciało jego się zaokrągla, na jego powierzchni wydziela się zwarta błoną ochronna - tworzy się cysta. To samo zachodzi podczas wysychania stawu, gdzie żyją pełzaki. W stanie cysty pełzak znosi niepomyślne dla życia warunki.
Z nastaniem pomyślnych warunków pełzak opuszcza błonę cysty. Wypuszcza nibynozki, zaczyna się odżywiać i rozmnażać. Cysty, roznoszone przez wiatr, przyczyniają się do rozsiedlenia pełzaków.
Pełzak Czerwonki
Oprócz zwykłego pełzaka znamy kilka innych gatunków pełzaka. Pełzak Czerwonki zewnętrznie jest podobny do zwykłego pełzaka, lecz różnie się od niego bardzo krótkimi niby-nóżkami. Gdy pijemy zanieczyszczona wodę, to pełzaki czerwonki trafiają do przewodu pokarmowego człowieka, szybko się rozmnażają, przenikają do ścianek jelit i tworzą tam wrzody. Pełzaki te żywią się zniszczonymi częściami jelita i krwią, wywołując poważną chorobe - czerwonke pełzakowa.
