Teatr grecki

Pierwszy teatr powstał XXV w. temu w starożytnej Grecji poprzez przekształcenie pewnych obrzędów religijnych w widowiska. Na samym początku swojego istnienia znajdował się na wolnym powietrzu, mieszcząc się w budowli otwartej, bez dachu. Pozwalał na to ciepły i łagodny śródziemnomorski klimat.

Pośrodku owej budowli znajdował się półokrągły lub mający kształt niepełnego koła plac zwany "orchestra", otoczony dookoła widownią. Widownia była amfiteatralna, czyli składająca się z wielu rzędów siedzeń wznoszących się stopniowo ku górze. Kamienne ławy tych siedzeń ustawiano półkoliście w półokrągłym zagłębieniu zbocza lub pagórka.
Naprzeciw owej widowni, na skraju "orchestry", wznosił się drewniany budynek noszący nazwę "skene" - czyli scena. Znajdowały się w nim pomieszczenia dla katorów oraz urządzenia sceniczne, zaś na jego tle rozgrywały się teatralne widowiska starożytnych Greków - dramaty i komedie.

W starożytnym teatrze greckim używane był proste techniczne urządzenia scenicze - zapadnie, ruchome platformy oraz bloki do podciągania dekoracji i aktorów w górę i opuszczania w dół. Grecy używali w niektórych przedstawieniach tzw. "machiny do grzmotów", które składały się z kilku dzbanów napełnionych kamieniami. Przesypując te kamienie do miedzianego naczynia słychać było dźwięk przypominający grzmoty.

Teatr grecki wywodzi się z obrzędów kultowych, z misteriów, którymi czczono boga jako świece pewnych darów i łask. Pewne formy widowisk już od bardzo wczesnych epok związane są z duchownym życie Greków. Misteria ku czci Dionizosa ewoluowały w kierunku przekształcenia się w obrzędy teatralne, w których udział brał chór śpiewający pieśni. Uczestnicy przebierali się w skóry kozłów udając satyrów - bóstwa płodności u urodzaju, wyobrażane z końskimi nogami i ozdobione koźlimi rogami. Sporo czasu minęło zanim w rdzennej Grecji nastąpił przełom w obchodzeniu misteriów dionizyjskich - wprowadzono aktora, który wdawał się z chórem w dialog. Pomysł ten przypisano Tespisowi, który był wędrownym aktorem, żyjący na wozie wraz ze swoją trupą, jeżdżąc od miasta do miasta. Jednakże potem taka forma teatru objazdowego znikła, ponieważ każde, nawet najmniejsze miasto, wybudowało dla siebie swój własny, stały teatr i miało ambicje, aby był on najokazalszy ze wszystkich.

Przedstawienia teatralne organizowano jako konkursowe, jako pewien rodzaj festiwalu. W takich konkursach zwykle brało udział trzech autorów, którzy wystawiali po jednej trylogii, powiązanych wspólną treścią mitologiczną. Każdą z trylogii dopełniał dramat satyrowy, czyli krótka, przeważnie obsceniczna farsa odgrywana dla odprężenia widza po emocjach.
Obok trylogii pojawiła się komedia, utwór o tematyce obyczajowej, później także politycznej. Poeci Chionides i Magnes (VI w.p.n.e.) uchodzili za twórców tego gatunku widowisk teatralnych.

Aktorzy teatru greckiego występowali głównie w maskach i koturnach, byli to wyłącznie mężczyźni. Autor z początku musiał spełniać wszystkie role - być reżyserem, kompozytorem, aktorem i śpiewakiem. Z czasem funkcje te rozdzielono. Aktorzy zaznawali wielkiej sławy i odnoszono się do nich z wielkim szacunkiem, choć nie dorównywało to zwycięzcom olimpijskim.

Autorzy - zawistni o laury walczyli bardzo zacięcie o względy publiczności, która wpływała decydująco na orzeczenia jurorów.

Przedstawienia teatralne odbywały się tylko dwa razy do roku: komedie wystawiano w zimie, w czasie święta Lenajów, a tragedie podczas wielkich Dionizojów na wiosnę, kiedy było już ciepło. Zarówno lenaje jak i dionizoje wielkie (miejskie) obchodzono ku czci Dionizosa - boga wina i latorośli. Obchodzono także Dionizoje Małe (wiejskie), który miały bardziej charakter cyrkowy niż teatralny, a aktorzy byli drugorzędni. Na przedstawienia przychodziła cała dorosła ludność, także kobiety i niewolnicy. Dlatego też nie jest dziwna wysoka liczba miejsca w starożytnym teatrze, ponieważ odpowiadała ona liczbie mieszkańców danego miasta.

Trzej najwięksi tragicy antycznej Grecji reprezentują szczyty światowej literatury dramatycznej. Najstarszy z nich - Ajschylos wystąpił po raz pierwszy ze swą sztuką na ateńskiej scenie w 484 r.p.n.e jednocześnie wprowadzając do widowiska drugiego aktora. Ocalało siedem jego tragedii. Drugi tragik to Sofokles. Był on prawie trzydzieści lat młodszym rywalem i zaćmił sławę starego arcymistrza zwyciężając w konkursie w 468 r.p.n.e. on natomiast wprowadził na scenę trzeciego aktora i na tym się skończyło, bo trzeci z wielkich tragików grecki, Eurypides miał dużo kłopotów z widzem z powodu modernistycznej i erotycznej treści swoich utworów.

Wspaniale natomiast, choć też nie na zbyt długo rozwinęła się komedia attycka. Tragedie zbierały podziw i szacunek. Jednak komedie podobały się bardziej, więc niebawem pojawili się pisarze, którzy dramaty o bogach i herosach odłożyli na bok, aby wyspecjalizować się w tworzeniu komedii. Pisali dobre utwory, także wówczas, gdy zabrakło wielu świetnych tragików.

Arystofanes był największym twórcą tzw. komedii starej i politycznej, dla której nic nie było święte, ani przywódcy polityczni, ani najważniejsze osoby w kraju. Arystofanes przycichł po wojnie peloponeskiej, której był zdecydowanym przeciwnikiem. Z nim również komedia polityczna zeszła na drugi plan. Władze zorientowały się, że wyszydzanie z państwowej polityki to zgroza, więc rychłe zakazały wystawiania komedii politycznej.

"Życie jest krótkie, sztuka długotrwała"

To grecki powiedzenie w łacińskiej wersji brzmiące "Ars longa, wita brevis" okazało się prorocze. Cywilizacja zachodnia przez blisko dwa tysiące lat czerpała inspiracje ze wzorów teatrów utworzonych przez Greków. To właśnie dzięki nim zawdzięczamy tak duży rozwój sztuki teatralnej. Teatr pozwolił przetrwać mitom greckim, a także tragediom i komediom, które przedstawiły scenę polityczne starożytnej Grecji.

Ruiny teatrów greckich są jednymi z największych uroków antycznego pejzażu Grecji. Niektóre z tych dawnych arcydzieł budownictwa majestatycznie i przeważnie znakomicie wkomponowane w otaczający je pejzaż uchowały się w dobrym stanie, a bywają i tak imponujące jak w Atenach w skromnym Epidauros. W paru z tych teatrów, odnowionych, prezentowane są sztuki klasyków w konwencji klasycznego teatru. Dają one niezapomniane wrażenia.