Litosfera, czyli sztywna otoczka Ziemi składa się z dziesięciu wielkich płyt litosfery (kry) i kilku mniejszych. Wielki płyty tworzące kontynenty (około 30 km grubości) nazywamy kontynentalnymi, a płyty tworzące dna oceanów (około 6-7 km) nazywamy oceanicznymi.
Płyty te są w ciągłym ruchu poziomym i pionowym, ponieważ znajdują się na plastycznej masie astenosfery, w której działają, pod wpływem dużych temperatur, prądy konwekcyjne. Prądy wypychają też materię ku górze. W miejscu, gdzie strumień ciepła pionowo dociera do litosfery, następuje jej przerwanie i powstają ryfty. Natomiast poziome prądy ciepła odsuwają od siebie pęknięte fragmenty litosfery, tworzące płyty. W miejscach pęknięć wylewa się magma, w postaci law. Pęknięcia mogą mieć charakter:
- gorące plamy - punkty, gdzie prądy wstępujące przebijają litosferę - powstają wtedy wulkany podwodne lub tworzą się wyspy wulkaniczne.
- szczeliny ciągnące się wieloma kilometrami - z tych szczelin wylewa się magma tworząc grzbiety oceaniczne.
Szybkość rozsuwania płyt jest różna. Od 4-6 cm w ciągu roku do nawet 12 cm.
Większość ryftów przebiega na dnach oceanów, są jednak te, które występują na lądzie. Np. w Afryce - Zachodnia Ameryka Północna, Islandia.
Grzbiety oceaniczne poprzecinane są uskokami, które oddzielają od siebie fragmenty o różnych prędkościach rozsuwania.
Obszary grzbietów oceanicznych są aktywne wulkaniczne i sejsmicznie.
Ponieważ jedne płyty się rozchodzą, inne muszą się schodzić. To miejsce schodzenia nazywamy miejscem subdukcji. Ta strefa także odznacza się dużym wulkanizmem i ilością trzęsień Ziemi. Rozróżniamy dwa przypadki:
- płyta oceaniczna podsuwa się pod drugą płytę oceaniczną.
Osady płyty wciąganej są zdzierane i fałdowane - powstaje wtedy łuk wysp. Jednocześnie wzdłuż łuków wysp powstają rowy oceaniczne.
Np. Sumatra i Rów Sundajski.
- płyta oceaniczna podsuwa się pod płytę kontynentalną.
Osady płyty oceanicznej są zdzierane i fałdowane - powstają pasma górskie.
Jednocześnie w oceanie powstają przybrzeżne rowy oceaniczne.
Np. Andy i Rów Chilijski.
- płyta kontynentalna wsuwa się pod druga płytę kontynentalną.
Osady jednej z nich są zdzierane i fałdowane, co powoduje powstanie gór. W ten sposób powstały miedzy innymi Alpy i Himalaje.
Przeczytaj podobne teksty
Opracowania powiązane z tekstem
Czas czytania: 2 minuty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.