Akt 5 listopada

„ Przejęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich broni i życzeniem powodowani , by ziemie polskie , przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte , do szczęśliwej wywieść przyszłości , Jego Cesarska i Królewska Mość , Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier oraz Jego Cesarska Mość , Cesarz Niemiecki , ułożyli się , by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem . Dokładniejsze oznaczenie granic zastrzega się. Nowe Królestwo znajdzie w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmie , potrzebne do swobodnego sił swych rozwoju . We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broni w wielkiej obecnej wojnie . Jej organizacja , wykształcenie i kierownictwo uregulowane będą we wspólnym porozumieniu .
Sprzymierzeni monarchowie , biorąc należyty wzgląd na ogólne warunki polityczne Europy , jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów , żywią niepłonną nadzieję , że obecnie spełnią się życzenia państwowego i narodowego rozwoju Królestwa Polskiego .
Wielkie zaś od zachodu z Królestwem Polskim sąsiadujące mocarstwa z radością ujrzą u swych granic wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego , szczęśliwego i własnym narodowym życiem cieszącego się państwa .
Z Najwyższego Rozkazu Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości , Cesarza Austrii i Apostolskiego Króla Węgier
Kuk
Jeneralny Gubernator Wojskowy .”

Dokument zacytowany wyżej znany ogólnie jest jako Akt 5 Listopada został proklamowany w 1916 roku , na polecenie rządów Niemiec i Austrii , ogłoszony równocześnie w Lublinie przez austriackie władze okupacyjne i w Warszawie przez niemieckie władze okupacyjne .
Co zmusiło dwa zaborcze państwa , aby głośno wypowiedzieć się w sprawie Polski po ponad 120 letniej okupacji ?
Witold Pronobis twierdzi , że pierwsze dwa lata wojny do-prowadziły do tak znacznego wykrwawienia armii biorących w niej udział , że zmusiło to strony wojujące do szukania nowych rezerw ludzkich , które można by było powołać pod broń . Ogromne możliwości byłego zaboru rosyjskiego, szacowane z górą na milion potencjalnych żołnierzy , dla Niemcom były bardzo potrzebne . Stefan Kieniewicz zgadza się tym , że na pewno był to istotny czynnik ogłoszenia tegoż aktu , dodaje też że Polska skorzystała na rozbieżności zdań pomiędzy rządami Austrii i Niemiec co do przyszłości okupowanych ziem polskich byłego zaboru rosyjskiego.
Austro - węgierskie dowództwo wypowiadało się za złączeniem Królestwa z Galicją w ramach monarchii habsburskiej. Poza strategicznymi względami Austriacy widzieli w Kongresówce bazę surowcową i rynek zbytu dla własnego przemysłu . Tą politykę pro austriacką popierali liczni politycy galicyjscy . Zmieniły się te sympatię w drugim roku wojny , kiedy to austriaccy okupanci zaczęli się zachowywać coraz bardziej brutalnie wobec ludności Galicji , wieszano masowo ludzi podejrzanych o sprzyjanie Rosjanom . Także fakt , że na namiestnika Galicji w 1915 roku został wybrany Niemiec , gen. Colard , podczas gdy urząd ten od 50 lat zawsze sprawowany był przez Polaka nie przyczynił się do popularyzacji polityki pro austriackiej.
Okupanci niemieccy nie byli także zbyt popularni na ziemiach polskich , dewastowali kraj , niszczyli przemysł wywożąc urządzenia fabryczne , rekwirowali żywność , stosowali przymusowe branki na roboty. Jednak Niemcy sprzeciwiły się rozwiązaniom austro-polskim , nie byli oni zainteresowani wzmocnieniem terytorialnym i gospodarczym swego sojusznika . W Berlinie rozważano dwie koncepcje : albo anektować zachodnią i północną najcenniejszą część Polski albo utworzyć buforowe państewko polskie , ściśle podporządko-wane Niemcom . Dzięki poparciu Kwatery Głównej potrzebującej pilnie polskiego rekruta , zwyciężyła koncepcja druga . Jednak w Berlinie zakładano z góry , że nowe „ Królestwo Polskie ” , pod władzą niemieckiego monarchy , zosta-nie pozbawione politycznej , wojskowej i gospodarczej samo-dzielności , a także jego obszar zostanie okrojony na rzecz Niemiec.
W czasie pertraktacji Wiednia z Berlinem , legioniści polscy manifestowali na rzecz utworzenia państwa i rządu polskiego . Piłsudski demonstracyjnie podał się do dymisji oświadczając , że może odtąd służyć tylko pod władzą na-rodową .Dowództwo austro - węgierskie poszło więc na pozorne ustępstwa : przemianowano legiony na Polski Korpus Posiłkowy i obiecano mu polskie sztandary . Austriakom chodziło o wzmocnienie własnej pozycji w Polsce , w przetargach z Niemcami . Ci ostatni zaś myśleli obejść się bez pomocy obozu „ niepodległościowego ”. Wyznaczona przez Beselera „ deputacja ” udała się do Berlina i Wiednia, by prosić „ w imieniu narodu ” o wskrzeszenie niepodległego państwa polskiego . Rzekomo na tę prośbę generałowie Beseler i Kuk ogłosili Akt 5 Listopada . W którym powoływano do życia Królestwo Polskie - samodzielne państwo , z dziedziczną monarchią , konstytucyjnym ustrojem i wojskiem podległym jednak obu sprzymierzonym mocarstwom . Manifest nic nie mówił o powołaniu rządu polskie-go ani też o granicach państwa , zastrzegając sobie ich późniejsze ustalenie . Akt 5 Listopada nie został nawet , formalnie rzecz biorąc , wydany przez obu monarchów i ich rządy , a tylko w ich imieniu . Można by nazwać ten akt obietnicą utworzenia państwa , które według niemieckich zamierzeń nie miało być ani rozległe , ani samodzielne .
W uzupełnieniu swego manifestu dwaj gubernatorzy ogłosili już 9 Listopada , że zatrzymują na razie w swych rękach zarząd kraju , lecz dają za to narodowi wojsko polskie i wzywają do ochotniczego zaciągu . Nie wzbudziło to wielkiego entuzjazmu w społeczeństwie polskim . Niemniej jednak większość stronnictw burżuazyjnych poparła Akt 5 Listopada . Także poparła akt większość ziemiaństwa i kler . Centralny Komitet Narodowy w imieniu obozu niepodległościowego ogłosił odezwę , w której napisał , że przyszłą armię „ musi powołać sejm polski , jedyny uprawniony szafarz krwi polskiej ”. Jedynie lewica ( SDKPiL ) robotnicza nazwała akt 5 XI „ Krwawym szyderstwem ” .
Dla państw zachodnich był to , jak określił Roman Dmow-ski „piorun z jasnego nieba” . Perspektywa wystawienia przez Niemców kilkusettysięcznej armii polskiej zaniepokoiła Anglię i Francję , które zaczęły naciskać Rosję , by ta prze-licytowała te obietnice. Rzeczywiście car Mikołaj II 25 grudnia w noworocznym rozkazie dziennym do armii i floty postawił wśród celów wojennych „ stworzenie Polski wolnej, złożonej z wszystkich trzech części , dotąd rozdzielonych i nadanie jej ustroju państwa z własnymi izbami prawodawczymi i własną armią ”. Półoficjalny komentarz tłumaczył , że Polska miałaby osobny ustrój i armię , ale pod zwierzchnością caratu . Ponadto car zaprotestował , odmawiając państwom centralnym prawa do tworzenia państwa polskiego i do brania rekruta . Rządy Francji i Anglii przyłączyły się do rosyjskiego protestu przeciw Aktowi 5 .XI , publicznie wypowiadając sympatie dla „ szlachetnego narodu polskiego ” , w poufnych , jednak zostawiając caratowi wolną rękę .
Także w tej sprawie wystąpił prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson , który 22 stycznia 1917 roku w mowie do kongresu stwierdził :
„ Mężowie stanu wszędzie są zgodnego zdania , że po-winna powstać Polska zjednoczona , niepodległa i samoistna”