Starożytny Egipt.

PLAN PRACY

str.3- I. WSTĘP
str.4- II. EGIPT – DAREM NILU
str.12- III. ZAKOŃCZENIE
str.13- IV. BIBLIOGRAFIA

II. EGIPT – DAREM NILU

Już w starożytności zdumiewano się trwałością państwa i społeczeństwa egipskiego. Jego niezmienność, przywiązanie do tradycji były czymś niezwykłym w czasach szybkich zmian, powstawania i upadania państw. Żyjący w IV w. p.n.e. kapłan egipski Menaton wyodrębnił w dziejach Egiptu 31 dynastii.
W IV tysiącleciu p.n.e. na terenie Egiptu zaczęły powstawać drobne państewka. Wedle tradycji, Dolny i Górny Egipt zjednoczył Menes – twórca I dynastii. Miał on założyć stolicę państwa, miasto Memfis. Władza państwowa posiadała charakter absolutny, a ludność została zaprzęgnięta do wielkich prac irygacyjnych. W czasach Starego Państwa podjęto również wielkie prace budowlane, których widocznym do dzisiaj znakiem są grobowce faraonów – piramidy. Dzieje Egiptu obfitują w powtarzające się najazdy obcych ludów. Obok zniszczeń materialnych i przejściowej destrukcji państwa przynosiły one także nowe zdobycze cywilizacyjne, np. dzięki Hyksosom, którzy podbili Egipt ok. 1680 r. p.n.e., przeniesione tam zostały takie przedmioty jak tarcze, miecze, hełmy, wozy bojowe, oraz umiejętność hodowli koni. Największą potęgę Egipt osiągnął w czasach Nowego Państwa. Za panowania Totmesa III zajęta została Palestyna i Fenicja, a faraon otrzymał daniny od Asyrii, Hetytów i Babilonii. Apogeum świetności Egiptu były czasy panowania Amenhotepa III (1405 – 1362 r. p.n.e.). Podstawą potęgi egipskiej była w tym czasie znakomicie zorganizowana armia. Jej podstawę stanowili oszczepnicy oraz łucznicy. Nowością w uzbrojeniu był lekki wóz bojowy ciągnięty przez konie. Ekspansja w Azji Zachodniej zrodziła konflikt z innymi państwami. Szczególnie groźni byli Hetyci. Starcia z państwami azjatyckimi doprowadziły do utraty części zdobyczy. Próbę ich odzyskania podjął Ramzes II (1304 – 1237 r. p.n.e.). Rywalizację hetycko – egipską o panowanie w tej części Azji zakończył ok. 1200 r. p.n.e. najazd tzw. ludów morza. Egipt utracił południową Syrię, Palestynę, a na południu Nubię. Ostatnią niezależną dynastią w dziejach Egiptu była dynastia saicka. Jej panowanie przerwał najazd Persów. W 525 r. p.n.e. król Persji pokonał armię egipską w bitwie pod Peluzjum. Od tego czasu Egipt nigdy już nie odzyskał samodzielności. W 332 r. p.n.e. Persowie zostali pokonani przez Aleksandra Wielkiego. Po śmierci Aleksandra państwo egipskie stało się królestwem hellenistycznym pod rządami greckiej dynastii Ptolemeuszów (Lagidów), a w 31 r. p.n.e. po klęsce ostatniej królowej tej dynastii Kleopatry i Marka Antoniusza, weszło jako prowincja w skład państwa rzymskiego.

Egipt jest to kraj pustynny, położony w północnej Afryce, który przecina najdłuższa rzeka świata - Nil. Nil, liczący od swoich źródeł 6671 kilometrów, jest najdłuższą rzeką na kuli ziemskiej. Źródła jego dwóch głównych dopływów leżą głęboko w sercu afrykańskiego kontynentu. Nil Biały bierze początek w rzekach wpadających do Jeziora Wiktorii, a następnie płynie na północ, gdzie w stolicy Sudanu, Chartumie, łączy się z krótszym, acz bardziej zasobnym w wodę Nilem Błękitnym. W miejscu połączenia tych dwóch rzek widać wyraźny podział na niebieskawe wody Nilu Błękitnego i bladozielone wody Nilu Białego. W starożytności za terytorium egipskie uchodził obszar rozciągający się od delty (nad Morzem Śródziemnym) do pierwszej katarakty, czyli pierwszego z wielkich progów skalnych przegradzających rzekę. Nil płynie w wąskiej dolinie wyżłobionej w skalistym podłożu. Jej szerokość waha się od kilku do kilkunastu kilometrów, jedynie u ujścia ma około 20 km . Wielkie znaczenie dla życia w dolinie miały regularne wylewy Nilu. Następowały one w stałej porze – od lipca do października każdego roku. Do pomiarów poziomu wody podczas wylewu rzeki w czerwcu używali specjalnych " nilomierzy ". Na podstawie tych pomiarów obliczali, ile wody będą musieli zużyć, kiedy w październiku zacznie się orka. Zalewały one dolinę, lecz jednocześnie nanosiły warstwę żyznego mułu. Miało to tym większe znaczenie, gdyż gorący klimat i skąpa ilość opadów uniemożliwiały wegetację roślin poza terenami stałych wylewów. By dłużej utrzymać wodę na polach Egipcjanie budowali kanały irygacyjne. Starożytni Egipcjanie uprawiali zboże, cebule, groch, ogórki i inne warzywa. Przyczyna tych wylewów poznana została dopiero w XIX w. Powodowało je topnienie śniegu w górach na terenie Abisynii. Egipt nie bez powodu został już w starożytności nazwany “darem Nilu”. Bez wody z rzeki życie byłoby niemożliwe. Nil wypełniał także i inne funkcje. Był głównym szlakiem komunikacyjnym i handlowym. Niewielki koszt żeglugi łodziami ułatwiał kontakty między ludźmi zamieszkującymi dolinę. Dolina Egiptu nie obfitowała w starożytności w surowce mineralne. Nie występowały metale, które należało sprowadzać z Nubii (złoto), Półwyspu Synaj (miedź). Całkowicie brak było cyny i żelaza. Stąd też mieszkańcy Egiptu o wiele później niż w innych krajach zapoznali się z narzędziami brązowymi i żelaznymi. Pustynia natomiast obfitowała w różne rodzaje skał, których obróbkę Egipcjanie opanowali w sposób doskonały. Przez nią właśnie życie w Egipcie mogło zaistnieć a w efekcie rozwinąć się fenomenalna cywilizacja, kapłani egipscy patronowali nauce. Architekci egipscy osiągnęli mistrzostwo w wielu dziedzinach życia jak na przykład architektura (wspaniałe piramidy konstruowane z najmniejszą dokładnością, przepiękne świątynie), astronomia (wymyślili kalendarz), matematyka, trudnili się również: ozdabianiem grobowców, rzeźbieniem posągów, jubilerstwem, medycyną, wsławili się znajomością pisma. Pismo egipskie było pismem obrazkowym i nazywało się hieroglifami. Przez całe wieki nie można go było odczytać Rozszyfrował je w 1822 r. francuski uczony, Jean Franois Champollion.
Szczególnie wspaniałe grobowce wznosili Egipcjanie dla faraonów. Władca, najczęściej od razu po wstąpieniu na tron, wybierał miejsce pod swój dom na wieczność. Do jego budowy powoływano dziesiątki tysięcy (może nawet więcej) ludzi, którymi kierowali specjalni urzędnicy. Do pracy wzywano chłopów, gdy byli wolni od pilnych prac na polach. Pierwsi faraonowie wznosili dla siebie grobowce w postać piramid. Praca rozpoczynała się od przygotowania olbrzymich kamiennych bloków w kamieniołomach. Wykuwano je, posługując się bardzo prymitywnymi narzędziami: dłutami i piłami miedzianymi, młotami drewnianymi. Bloki obrabiano i wygładzano ostrym piaskiem na miejscu. Pochłaniało to mnóstwo pracy. Aby odłupać od skały słup o długości 40 m/ czterystu kamieniarzy pracowało przez piętnaście miesięcy. Gotowe bloki/ często bardzo wielkie, robotnicy ciągnęli na drewnianych saniach do Nilu. W tym celu przyczepiano do płóz liny, za które chwytały setki ludzi. Później ładowano bloki na statki i spławiano je Nilem. Gdy flotylla z ładunkiem przybijała do brzegu w pobliżu miejsca przyszłego grobowca, czekały tam już tysiące ludzi, których zadaniem było zawleczenie bloków na plac budowy. Poważną trudność stanowiło podnoszenie kamiennych bloków. Nie tylko nie znano dźwigów, ale nawet maszyn prostych. Trzeba więc było ustawiać nasypy ziemne, po których można było ciężary przesuwać. Po zakończeniu robót usuwano je. Budowa piramidy była przedsięwzięciem na wielką skalę. Niewątpliwie Egipcjanie byli świetnymi kamieniarzami, inżynierami, organizatorami. Patrząc dziś na piramidy, dostajemy zawrotu głowy z podziwu i zachwytu dla ich piękna i wielkości. Trudno jest uwierzyć, że dokonali tego ludzie posługujący się tylko kamiennymi i miedzianymi narzędziami. Nie wszyscy faraonowie budowali piramidy, wielu wolało, aby ich zwłoki pochowano w grobach wykutych w głębi kamiennych zboczy. Wejścia do królewskich grobów starannie maskowano, aby ochronić mumie przed rabusiami

Ludność starożytnego Egiptu dzieliła się na kilka warstw. Najliczniejszą z nich stanowili chłopi. Stanowili oni ponad 90% ludności. Pracowali na ziemi należącej do władcy, którą jedynie dzierżawili. Wydajność upraw była wysoka, gdyż przy zapewnieniu odpowiedniej ilości wody uzyskiwano nawet trzykrotny plon w ciągu roku. Chłopi byli ludźmi wolnymi. Ich praca była bardzo ciężka. Musieli oni ręcznie czerpać wodę z rzeki i przelewać ją do kanałów irygacyjnych. Dopiero dużo później zaczęto stosować żuraw, który znacznie ułatwił pracę ludności chłopskiej. Chłopi byli zobowiązani do licznych prac na rzecz państwa. Była to przede wszystkim konserwacja kanałów oraz prace na rzecz panującego (np. budownictwo). Obok rolnictwa ludność trudniła się także rzemiosłem. Podstawowym materiałem do wytwarzania narzędzi był kamień, róg i kość. Drewno było w Egipcie drogie, gdyż sprowadzano je z odległych krain, głównie z Libanu. Egipcjanie poznali sztukę obrabiania metali. Najpierw była to miedź, później brąz, a dopiero w I tysiącleciu p.n.e. żelazo. Egipcjanie sztukę obróbki żelaza poznali za pośrednictwem bliskowschodnich królestw Mitanni i Hetytów. Dość wcześnie używano w Egipcie złota i srebra do wyrobu dzieł sztuki oraz jako środka płatniczego. Już w czasach Starego Państwa Egipcjanie utrzymywali bliskie kontakty handlowe z odległymi krainami, z których sprowadzali wyroby luksusowe (mirra, drewno cedrowe i hebanowe, kość słoniowa, złoto, srebro), eksportując w zamian zboże, tkaniny, ceramikę. Wyższą od chłopów i rzemieślników grupę społeczną tworzyli urzędnicy. Korpus urzędniczy był wewnętrznie zróżnicowany i obejmował wiele szczebli: od zwykłego wiejskiego pisarza do najwyższego dostojnika – wezyra. Droga do urzędów była długa i bardzo żmudna. Wiodła ona przez naukę w szkołach. Zdobyte wykształcenie zwalniało z ciężkiej pracy fizycznej. Droga ta była otwarta także dla zdolnych ludzi z niższych warstw społecznych. W życiu społecznym Egiptu uderzają dwie ciekawe cechy. Jest to niewielka, jak na czasy starożytne, ilość niewolników oraz duża samodzielność kobiet. Niewolnicy byli zwykle jeńcami wojennymi lub nabytkami w ramach wymiany handlowej z innymi państwami. Kobiety w Egipcie miały prawo do własnych majątków, dzieci dziedziczyły majątki w linii matki, a królowe, siostry i małżonki faraonów często współrządziły krajem. Sprawny aparat urzędniczy zapewniał działanie państwa. Podobną rolę pełnili kapłani. Rozbudowany panteon wymagał wielu osób do obsługi świątyń i rozbudowanych form kultu religijnego. Wzrost potęgi kapłanów prowadził czasem do konfliktów z władzą państwową. Kapłani niekiedy odgrywali rolę czynnika destabilizującego państwo, gdyż dążyli do wzrostu znaczenia swych świątyń. Rola kapłanów wzrastała wskutek bogactwa świątyń do tego stopnia, że zaczęli oni sięgać po władzę za czasów VII - X dynastii. XII dynastia była faktycznie dynastią kapłanów boga Amona z Teb.
Dla zrozumienia kultury egipskiej konieczne jest poznanie religii. Była to religia politeistyczna, czyli dopuszczająca wiarę w wielu bogów. Egipski panteon był bardzo bogaty. Na szczycie hierarchii bogów stał Re, bóg tarczy słonecznej. Drugim bóstwem był Ozyrys, w którym widziano opiekuna natury, a jednocześnie boga świata umarłych. Ważne miejsca w panteonie zajmowali Horus (opiekun niebios i władzy faraona) oraz bogowie dwóch stolic: Ptah (Memfis) i Amon (Teb). Wśród bogiń czczono Hathor i Izydę. Łączenie bogów było często efektem przemian politycznych. Umiejscowienie stolicy całego państwa w Tebach spowodowało szybki rozwój kultu Amona i połączenie go z kultem Re (Amon-Re). Cechą charakterystyczną wizerunków bogów było przedstawianie ich w postaci zwierząt lub ludzi z głowami zwierzęcymi. Wydaje się, że jest to pozostałość dawnych kultów animistycznych Kult bogów sprawowali kapłani. Początkowo faraon był najwyższym kapłanem, ale ostatecznie funkcje sakralne i polityczne zostały rozdzielone i pojawił się oddzielny urząd arcykapłana. Świątynie, obok pałaców królewskich i grobowców, były największymi budowlami wznoszonymi w Egipcie. Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe. Zakładali jednak, że jest ono nieodłącznie związane z istnieniem ciała, które jest siedzibą duszy. Dlatego, by uchronić je przed rozkładem, rozwinęła się skomplikowana praktyka mumifikowania zwłok. By zapewnić szczątkom doczesnym spokój, wznoszono grobowce. Ich wielkość i zamożność wyposażenia świadczyła o pozycji materialnej zmarłych. Na początku III dynastii pojawiły się wielkie grobowce – piramidy. Jednak nie zabezpieczały one dostatecznie ciał zmarłych władców. Stąd też poczęto ich chować w specjalnie ukrytych grobowcach w tzw. Dolinie Królów. Jednak już w starożytności większość z nich została obrabowana. Stąd też wielką sensacją było odkrycie w 1922 r. grobowca jednego z mało znanych faraonów z czasów Nowego Państwa – Tutanhamona. Dzięki niemu mamy wyobrażenie o wielkości darów grobowych składanych wraz z faraonem do grobowca. Jednym z największych osiągnięć kultury egipskiej było pismo. Pojawiło się ono z powodów czysto praktycznych do prowadzenia zapisów gospodarczych (wykazy inwentarza, wielkości plonów, zgromadzone zapasy). Pismo to wywodzi się z rysunków przedstawiających ludzi, zwierzęta, rzeczy. Grecy nadali pismu egipskiemu nazwę hieroglifów. Do codziennego użytku pismo hieroglificzne zostało uproszczone do postaci tzw. pisma hieratycznego (kapłańskiego), a to z kolei do tzw. pisma demotycznego (popularnego). Najczęściej stosowanym materiałem piśmiennym był kamień, w którym rzeźbiono oficjalne teksty (modlitwy, rozporządzenia władców) oraz papirus, czyli specjalnie preparowane łodygi rośliny o tej samej nazwie. Pisano na nim trzcinką maczaną w tuszu. Starożytni Egipcjanie mogli poszczycić się wieloma osiągnięciami naukowymi. Na szczególną uwagę zasługują osiągnięcia w naukach ścisłych – matematyce i astronomii. Rozwiązywano zadania z geometrii (obliczanie pól powierzchni) i algebry. Obserwacje astronomiczne umożliwiły stworzenie kalendarza słonecznego i obliczenie długości roku (365 dni, 12 miesięcy po 30 dni oraz 5 dni dodawanych na końcu roku). Wielkie osiągnięcia miała egipska medycyna. Wśród lekarzy nastąpiła specjalizacja, według rodzajów leczonych chorób. Przy świątyniach istniały wielkie szkoły medyczne, w których przeprowadzano tak skomplikowane zabiegi jak trepanacja czaszki.
NAJWAŻNIEJSI BOGOWIE:
1) Re - pan wszechświata, nieba, bóg słońca
2) Ptah- stwórca świata, patron rzemiosł i sztuki
3) Atum- bóg zachodzącego słońca
4) Horus- bóg nieba, syn Re lub Ozyrysa
5) Set- bóg burzy i pustyni, przyniósł zło
6) Izyda- lokalna bogini miłości, nieba, magii i czarów
7) Ozyrys- umierający i zmartwychwstający bóg, decydujący o życiu i
wegetacji, sędzia zmarłych
8) Tot- bóg pisma, mądrości i nauki
9) Chousu- bóg księżyca
10) Hathor- bogini miłości
11) Neit- lokalna bogini wojny i morza
12) Anubis- bóg zmarłych
13) Bastet- bogini zabawy i muzyki
14) Abis- bóg "byk", łączony z Ptahem i Ozyrysem
Bogowie życia
Życie codzienne w starożytnym Egipcie obfitowało w religijne ceremonie i rytuały. Również sama rzeka powiązana była z wieloma bogami, a zwłaszcza z Hapi, "Wielkim Władcą Zapasów", "Panem Ryb". Według powszechnych wierzeń, Nil wylewał właśnie za sprawą Hapi; bóg dostarczał wodę z bezdennego dzbana, siedząc w grocie pod górami Asuanu, strzeżony przez jadowite węże. Corocznie w Gebel Silsila składano ofiary, by upewnić się, że bóg przechyli dzban pod właściwym kątem: zbyt duży przechył mógł oznaczać potop, zbyt mały - suszę i głód. Znajdująca się obecnie w Muzeum Watykańskim w Rzymie statuetka boga Hapi ukazuje go wraz z szesnaściorgiem dzieci, każdym o wysokości jednego łokcia. Miało to symbolizować fakt, że jeżeli coroczna powódź nie osiągnie poziomu szesnastu łokci, wówczas ziemia nie wyda plonów, a ludzi czeka głód. Choć Hapi uosabiał Nil, rzeka była związana również z życiem i śmiercią innego boga - Ozyrysa, pana świata podziemnego. Opowieść o Ozyrysie odzwierciedla symbolicznie życie wielkiej rzeki. Jak mówiły podania, pewnego razu król Egiptu został zabity przez zbrodniczego brata, Seta, który rozrzucił szczątki zamordowanego po całej ziemi. Wtedy to żona króla, Izyda, dzięki wytrwałym poszukiwaniom, odnalazła wszystkie członki męża i ożywiła go. Po zmartwychwstaniu króla z ich związku narodził się syn - zwany Horusem, kolejny władca Egiptu, zaliczany również do panteonu bogów. Ozyrys zstąpił zaś do podziemnego świata, by tam objąć panowanie. Życie i śmierć Ozyrysa symbolizują coroczne odradzanie się Nilu. Zły Set uosabia gorący pustynny wiatr, który pochłania wody. Gdy rzeka jest sucha, oznacza to, że Ozyrys jest martwy; jego ciało odnajduje Izyda w dniu corocznego wylewu. Tak jak Ozyrys zapładnia Izydę, przynosząc nowe życie i nadzieję, tak rzeka występuje z brzegów, by użyźnić pola. Ozyrys jest więc Nilem, a Izyda ziemią: ich połączenie jest wiecznie owocnym związkiem wody i gleby.
Najwyższą grupę w społeczeństwie stanowiła rodzina panująca, której przewodził król. Zwykło się go określać mianem faraona. Słowo "faraon" określające egipskiego władcę pochodzi od starożytnego "per-aa", czyli "wielki dom". Tak nazywano w Egipcie pałac królewski, a od czasów XVIII dynastii również samego króla. Faraon był władcą absolutnym, uważanym za żyjącego boga lub – w późniejszym okresie – jego syna. Obowiązkiem panującego było zapewnienie porządku i bezpieczeństwa w państwie. Władza panującego była dziedziczna, lecz wielokrotnie zdarzały się uzurpacje, które usuwały dotychczas panujące dynastie i wynosiły nowe. Niejednokrotnie żenił się z własną siostrą, a ich syn stawał się jego następcą. Władza faraona miała charakter świecko-religijny. Oprócz sprawowania rządów pełnił on funkcję kapłana - jedynego prawdziwego kapłana i namiestnika bogów na Ziemi. Faraon stawał się boski podczas koronacji - ceremonii wymyślonej przez Egipcjan. Największą władzę i autorytet wśród ludu miał faraon za czasów Starego Państwa, zwłaszcza IV dynastii. Aspekt religijny rządów przyczyniał się do umacniania władzy nad ludem - robotnicy z wielkim zapałem i oddaniem pracowali przy budowie piramid, ponieważ wiedzieli, że splendor, w jakim faraon będzie odchodził w zaświaty zapewni zbawienie i nieśmiertelność również całemu ludowi. Król osobiście odprawiał ceremonie i rytuały w świątyni, zwłaszcza w czasie świąt. Oprócz pełnienia obowiązków związanych z obrzędami religijnymi, faraon brał czynny udział w życiu świeckim swojego państwa. Poddani mieli dobry kontakt ze swoim władcą - często widywano go w czasie różnych uroczystości i imprez o charakterze świeckim, lub podróżującego łodzią po Nilu. Nie można jednak było się z nim spoufalać. Obowiązywała zasada nietykalności faraona - kto ośmielił się ją naruszyć spotykała go sroga kara, a nawet śmierć. Zasady etykiety dotyczyły też zwracania się do króla - należało mówić o nim w trzeciej osobie używając określenia "Jego Majestat".

Najważniejsze okresy:

Okres Predynastyczny (c. 4000-3100 p.n.e.)
W okresie tym zmarłych grzebano na pustyni, gdzie gorący piasek pustynny konserwował ciała w sposób naturalny. Ciało zmarłego układano w pozycji płodowej (embrionalnej), okrywając je płóciennymi ubraniami lub tez kładąc na nich. Pochówki takie miały również swe wyposażenie, najczęściej w postaci waz, dekorowanych motywami spirali, trójkątów lub kropek. Z czasem na tych naczyniach zaczęły się pojawiać przedstawienia zwierząt, postaci ludzkich (motyw kobiety z rękoma uniesionymi do góry) a nawet statków (Okres Nagada II, II polowa IV tys.). Samo ułożenie ciała może nasuwać pewne przypuszczenia, co do wiary w odrodzenie się po śmierci. Być może wierzono, ze skoro człowiek znajduje się w łonie matki w tej pozycji i w tej samej przychodzi na świat, to układając go w ten sposób po śmierci umożliwi mu się odrodzenie w nowym życiu, w zaświatach. Przykładem może tu być mumia nazywana dziś "Ginger", znaleziona na stanowisku predynastycznym w Gebelein, a pochodząca z okresu Nagada II.
Okres Wczesnodynastyczny (c. 3100-2649 p.n.e.)

Poczynając od II dynastii zaczęto podejmować pierwsze próby zachowania ciął zmarłych. James Quibell odkrył ludzkie szczątki na cmentarzysku w Sakkara, pochodzące z okresu panowania II Dynastii. Miedzy bandażami i kośćmi tycz szczątków znaleziono wyżarte płótno, co może wskazywać na użycie natronu lub innego środka konserwującego. Najstarsze szczątki faraona, konkretnie ramie, pochodziły z okresu I dynastii i należały do władcy o imieniu Dzer. Ramie to na przełomie XIX i XX wieku zostało wyrzucone przez kustosza muzeum w Bulaku. Obecnie pozostało po nim jedynie zdjęcie i biżuteria, która było ozdobione, znajdująca się w tej chwili w Muzeum Kairskim.

Stare Państwo (c. 2649-2152 p.n.e.)

Eksperymenty konserwowania ciął zmarłych, przeprowadzane w Okresie Wczesnodynastycznym i we wczesnym Starym Państwie, były nieudane. Za przykład mogą posłużyć tzw. mumie stiukowe ("stucco mummies"), odkryte przez Junker'a i Reisner'a. Ciała te były owijane w dobrej jakości płótno a następnie pokrywane stiukiem. Drugi przykład to mumia odnaleziona przez W.F.M. Petrie w Medum, pochodząca prawdopodobnie z okresu V dynastii. Ciału temu chciano nadąć ludzki wygląd poprzez owijanie bandażami wszystkich członków z osobna i formowanie w nasączonym żywica płótnie detali twarzy, piersi i genitaliów (w przypadku mężczyzn). Mimo tak starannych zabiegów ciało, pozbawione dobroczynnego działania słońca i pustynnego piasku, nadal ulęgało rozkładowi pod powłoka bandaży. Prawdopodobnie za panowania III dynastii przestano układać zwłoki w pozycji płodowej, a zamiast tego kładziono je rozciągnięte na lewym boku. Pierwsza, udana próba intencjonalnej mumifikacji miała miejsce za panowania IV dynastii. Mowa tu o wnętrznościach królowej Hetepheres, malzonki faraona Snofru. Organy królowej znaleziono w jej grobowcu w Giza; były one umieszczone w urnach kanopskich w roztworze natronu lub innej substancji konserwującej. Przypadek ten wskazuje na to, iż w tym okresie usuwanie wnętrzności i konserwowanie ich w substancjach odwadniających było stosowane w przypadku rodziny królewskiej. Urny kanopskie z okresu Starego Państwa miały płaskie pokrywy. Poszczególne wnętrzności były chronione przez czterech synów Horusa o imionach: Imset, Hapi, Duamutef i Kebehsenuf. Imset chronił wątroby, Hapi płuc, Duamutef żołądka a Kebehsenuf obu jelit . Najczęściej urny wykonywano z wapienia, a dla zamożniejszych z alabastru. Napisy na nich były kute lub malowane. Każdy z nich dotyczył jednego z synów Horusa i jego charakterystycznych cech. W okresie Średniego Państwa aż do XVIII dynastii pokrywy urn kanopskich miały kształty ludzkich głów się. U schyłku tej dynastii trzy przybrały kształt głów zwierzęcych a jedna ludzkiej: Duamutef miął głowę szakala, Kebehsenuf sokola, Imset czlowieka a Hapi pawiana.

Średnie Państwo (c. 2040-1640 p.n.e.)

Demokratyzacja wierzeń religijnych, a także praktykowania ich, w okresie Średniego Państwa sprawiła, ze klasy średnie zaadoptowały także mumifikacje. Jednakże ciała nie były tak dobrze spreparowane, jak w Starym Państwie. Mumie królewskie z okresu XI dynastii, znalezione przez Naville'a w Deir el-Bahari, wskazują na brak nacięcia w lewym boku ciała, przez które usuwano wnętrzności. Fakt ten nasuwa przypuszczenie, ze organy wewnętrzne usuwano metoda per anum . W okresie Średniego Państwa mózg nie był usuwany; zabieg ten zaczęto przeprowadzać później. Jednakże cześć znalezionych mumii miała usunięte wnętrzności przez nacięcie w lewym boku, które potem umieszczano w urnach kanopskich. Wnętrze jamy brzusznej wypełniano potem słoma, trocinami lub tkanina, aby przywrócić właściwy wygląd i przyśpieszyć odwodnienie. Mumie składano w grobowcu z twarzą zwrócona do dołu, z rękami wyprostowanymi wzdłuż boków lub zakrywającymi łono.

Nowe Państwo (c. 1550-1070 p.n.e.)

Odkrycie w II połowie XIX wieku dwóch skrytek, zawierających mumie królewskie (Maspero 1889; 1881; Smith 1912) dostarczyło wielu wskazówek dotyczących sposobu mumifikacji, przeprowadzanej w okresie Nowego Państwa. Organy wewnętrzne usuwano wtedy przez nacięcie na lewym boku. Za panowania XIX dynastii (c. 1307-1196 P.n.e.) Osiągnięcia techniczne na polu mumifikacji pozwoliły na przywrócenie naturalnego koloru skóry zmarłego, jak miało to miejsce w przypadku mumii Ramzesa II.

Trzeci Okres Przejściowy (c. 1070-712 p.n.e.)

Za panowania XXI dynastii (1070-945 p.n.e.) Wprowadzono nowe metody przywracania skurczonemu ciału mumii ludzkiego wyglądu. Cale ciało, od szyi poczynając, wypychano płótnem, ziemia, trocinami, piaskiem i masłem w celu uzyskania dawnej pulchności i miękkości ciała. Wszystko to wkładano przez usta lub przez inne nacięcia wykonane na ciele zmarłego. Podskórne wypychanie ciała pierwszy raz zostało zastosowane w przypadku mumii Amenhotepa III (1391-1353 p.n.e., XVIII dyn.), Aby w miarę wiernie oddać otyły wygląd tego władcy. W tym okresie wnętrzności, usuwane przez nacięcie po lewej stronie ciała, nie były już przechowywane w urnach kanopskich, lecz balsamowane i umieszczane w czterech oddzielnych paczuszkach, po czym z powrotem wkładane do klatki piersiowej i jamy brzusznej. Na twarzach mumii umieszczano także sztuczne oczy, wykonane z wapienia, trawertynu, kości lub płótna. Twarz, a czasem nawet cale ciało, malowano czerwona ochra w przypadku mężczyzn, a w przypadku kobiet żółta ochra. Dodawano także warkocze, aby zwiększyć ilość włosów. Wszystkie te techniki upiększające były stosowane przez cały okres panowania XXII i XXIII dynastii.

Okres Późny (c. 712-332 p.n.e.)

Za panowania XXVI dynastii podskórne wypełnianie ciął zostało prawie zaniechane. Wnętrzności, owijane w płótno, umieszczano miedzy nogami lub ponownie wkładano do urn kanopskich. W tym okresie coraz większa uwagę poświęcano zabiegom kosmetycznym, aniżeli samej mumifikacji, której poziom znacznie się obniżył. Bardzo często następowały pomyłki, spowodowane zwykłym niedbalstwem balsamistów, np.: oddawano rodzinie nie to ciało, co trzeba, mylono kończyny lub łamano je, gdy zwłoki nie chciały się zmieścić do źle sporządzonej trumny. Zdarzały się tez uchybienia typu: fallus miedzy nogami kobiecych zwłok lub piersi w przypadku mężczyzny. Wszystkie te pomyłki tuszowało bandażowanie, które w Okresie Rzymskim doszło do perfekcji. Jednakże pomyłek tych nie uchroniło badanie mumii za pomocą promieni Roentgena.

Okres Ptolemejski (332-30 p.n.e.)

W okresie hellenistycznym mumifikacja nadal się rozwijała i, zdaje się, miała większy zasięg. Wnętrzności nadal umieszczano na powrót w ciele "na chybił trafił". Czasem umieszczano w ciele kuleczki nasączonego żywica płótna, gliny lub pokruszonej ceramiki. Wlewano tez ciekły bitumen lub żywicę. W okresie tym bandaże do owijania mumii były tkane. Zachowywano ich odpowiednia szerokość i wykańczano z obu stron. Pozwalało to balsamistom na tworzenie przeróżnych wzorów geometrycznych, wywołujących wrażenie głębi. Ciekła żywica była bardzo szeroko używanym środkiem balsamującym, nakładanym na powierzchnie ciała lub wlewanym do czaszki i jam ciała. To zabijało żuki
i larwy, które zwykle przyczyniały się do rozkładu ciała, traktując je jako źródło pożywienia. Wiele ciął było już w zaawansowanym stadium rozkładu, zanim rozpoczęto proces balsamowania. Mimo tragicznego stanu tych ciął ich zewnętrzne bandaże były zadziwiająco dobrze zachowane.

Okres Rzymski (30 p.n.e.-395 n.e.)

W okresie panowania Imperium Rzymskiego mumifikacja, jako technika konserwowania ciała, chyliła się już ku upadkowi. Ciała były w bardzo złym stanie; nie można było nawet stwierdzić, czy usuwane były wnętrzności i mózg. Ciała pokrywano gruba warstwa żywicy i bandażowano. Sposób bandażowania osiągnął szczyt perfekcji, a same bandaże zachowały się doskonale. W okresie rzymskim wprowadzono zwyczaj umieszczania dokładnego portretu zmarłej osoby na twarzy mumii. Zwyczaj ten wziął się z egipskiej tradycji zakrywania głowy kartonazowa maska. Wykonywano ja ze sklejonej makulatury papirusowej. Maski kartonazowe pokrywano białym gipsem, a potem malowano. Część masek znaleziono w Fatum i stad nazwa "portrety fajumskie". Niektóre z tych portretów namalowano technika enkaustyczna, polegającą na mieszaniu farb z woskiem pszczelim i rozprowadzaniu potem za pomocą pędzla i szpatułki. Portrety te nakładano na twarz mumii.





























III. ZAKOŃCZENIE

Egipt darem Nilu – Egipt zwany był darem nilu ponieważ Nil wylewał każdego roku i użyźniał tereny rolne. Egipcjanie sadzili zboża które za sprawą sztucznego nawadniania niedługo potem kwitły i nadawały się do zbioru. Choć Nil wylewał tylko raz w roku dzięki irygacji plony można było zbierać dwa razy do roku.










































IV. BIBLIOGRAFIA


1. „Historia powszechna starożytności” – Józef Wolski.
2. „Ilustrowana historia świata” – prof. Dr hab. Henryk Samsonowicz.
3. „Kiedy piaski egipskie przemówiły po grecku”- Anna Świderek.
4. „Złoty faraon” – Karol Bruckner.
5. “Gdy słońce było bogiem” =- Zenon Kosidowski.
6. Strona internetowa – www.egipt.3d.pl