Pierwsza pomoc

PIERWSZA POMOC
TELEFONY ALARMOWE numer pogotowia ratunkowego: 999numer telefonu alarmowego telefonii komórkowej: 112 Wzywając pogotowie ratunkowe należy podać krótkie i konkretne informacje o stanie chorego. Powinny zawierać informacje takie jak:- krótki opis zdarzenia,- jaki czas minął od zdarzenia,- aktualny stan chorego: a) czy oddycha, b) czy ma tętno na tętnicy szyjnej, c) czy jest reanimowany,- jaka pomoc została udzielona choremu.

APTECZKA PODRĘCZNA
Środki opatrunkowe:
- wata opatrunkowa
- kompresy z gazy jałowej w różnych rozmiarach
- chusta trójkątna
- bandaże gazowe i co najmniej 1 bandaż elastyczny
- woda utleniona lub woda utleniona w tabletkach (pertlenon)
- plastry wodoodporne różnych rozmiarów
- szeroki i wąski przylepiec
- jodyna
- nadmanganian potasu
- rękawiczki lateksowe.

Leki:
- aspiryna
- paracetamol
- wapno - na uczulenia
- altacet - do okładów na skręcenia i opuchnięcia
- węgiel leczniczy na niestrawność
- olejek goździkowy na ból zęba
- Panthenol lub Termcool na lekkie oparzenia
- środek przeciw ukąszeniom owadów.

Ponadto w podręcznej apteczce powinny się znajdować:
- nożyczki
- pęseta
- agrafki

ŚMIERĆ KLINICZNA A ŚMIERĆ BIOLOGICZNA
Nagłe ustanie przepływu krwi powoduje zatrzymanie podstawowych funkcji życiowych organizmu: krążenia, oddychania i czynności ośrodkowego układu nerwowego. Jest to śmierć kliniczna.
Podjęcie czynności ratunkowych w czasie, w którym chory znajduje się w stanie śmierci klinicznej daje szansę całkowitego powrotu wszystkich czynności życiowych bez groźby uszkodzenia mózgu. Dzieje się tak dlatego, iż podczas śmierci klinicznej w komórkach nadal zachodzą procesy metaboliczne aż do momentu wyczerpania zapasów energetycznych i dopiero wtedy w wyniku zaburzeń biochemicznych (głównie kwasicy) zostają one całkowicie zatrzymane. Jest to moment przejścia ze stanu śmierci klinicznej do śmierci biologicznej – tej właściwej i nieodwołalnej.
Zatrzymanie krążenia na czas dłuższy niż 3-4 minuty z reguły prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia komórek kory mózgowej.

REANIMACJA A RESUSCYTACJA
Terminów reanimacja i resuscytacja używa się często w języku potocznym zamiennie, jako równoznacznych określeń zabiegów ratunkowych mających na celu przywrócenie funkcji życiowych. Tymczasem czynnikiem różnicującym te pojęcia jest stan świadomości chorego.

Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krążenia, oddychania i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji.
Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji życiowych bez powrotu świadomości, to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze zostały podjęte po upływie dłuższego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów życia.

Ocena stanu poszkodowanego
W celu dokonania oceny podstawowych funkcji życiowych pacjenta, należy sprawdzić czy poszkodowany

1. Jest przytomny?
Ratownik powinien głośno odezwać się do pacjenta (np. "Jak Pan/Pani się czuje) oraz sprawdzić reakcję na mocne dotknięcie (potrząsanie, klepnięcie w policzek) lub ból - uszczypnięcie płatka usznego. W ten sposób można uniknąć przeprowadzania zabiegów reanimacyjnych u przytomnego pacjenta. Należy pamiętać, że jeśli mamy do czynienia z urazami głowy lub szyi, podejrzewamy uszkodzenie kręgosłupa i pacjenta można poruszyć tylko wtedy, jeśli jest to absolutnie niezbędne ! Nieprawidłowe poruszenie może doprowadzić do uszkodzenia rdzenia kręgowego, a tym samym do paraliżu.
2. Oddycha?
Zatrzymanie oddechu stwierdza się w następujący sposób:
- objawem nasuwającym podejrzenie jest sinicze zabarwienie skóry,
- przy dokładnej obserwacji nie widać ruchów oddechowych klatki piersiowej;
- ruchy te nie są wyczuwalne również po przyłożeniu dłoni ratownika do klatki piersiowej i brzucha ratowanego,
- niesłyszalny i niewyczuwalny jest strumień powietrza wydychanego z ust i nosa pacjenta,
- przy częściowej niedrożności dróg oddechowych słychać odgłosy chrapania i bulgotu

3. Ma zachowane krążenie ?
Objawy nagłego zatrzymania krążenia występują w następującym porządku czasowym:
- natychmiast: brak tętna na tętnicy szyjnej,
- po 10-20 sekundach: utrata przytomności,
- po 15-30 sekundach: zatrzymanie oddechu lub "chwytanie powietrza",
- po 60-90 sekundach: szerokie źrenice, bez reakcji na światło (tzw. "sztywne")

Bladość lub sinica skóry oraz szerokie źrenice nie stanowią jednak pewnych objawów zatrzymania krążenia, gdyż mogą towarzyszyć innym stanom chorobowym.
Badanie tętna: tętno może być badane w trzech miejscach:
- na tętnicy szyjnej
- na tętnicy udowej
- na tętnicy promieniowej (u dziecka poniżej 1 roku życia na tętnicy ramiennej)

Gdy u nieprzytomnego pacjenta nie ma bezpośredniego podejrzenia zatrzymania krążenia, można najpierw kontrolować tętno na tętnicy promieniowej. Przy niewyczuwalnym tętnie promieniowym, należy badać tętnicę szyjną. Wskazane jest badanie tętna najpierw po jednej, później po drugiej stronie szyi, ale nigdy jednocześnie. Z powodu np. obrzęku tętno może być niewyczuwalne po jednej stronie, dlatego więc sprawdzamy obustronnie.

Brak tętna na tętnicy szyjnej rozstrzyga o zatrzymaniu krążenia.
Kontrola czynności życiowych pacjenta musi przebiegać możliwie szybko.
Dlatego doświadczony ratownik sprawdza wszystkie kliniczne objawy życia jednocześnie:
- wezwanie pacjenta,
- obserwacja ruchów klatki piersiowej i zabarwienia skóry,
- badanie tętna na tętnicy szyjnej

Dzięki temu można w ciągu kilku sekund rozpoznać utratę przytomności, zatrzymanie krążenia i oddychania.

ABC POSTĘPOWANIA RATUNKOWEGO
Czas, jaki upływa od momentu zatrzymania krążenia do podjęcia czynności ratunkowych, jest podstawowym czynnikiem warunkującym sukces reanimacji. Im szybciej przystąpimy do odpowiednich działań, tym większa jest szansa, że chory powróci do normalnego życia. Bardzo ważne są też oczywiście umiejętności i sprawność ratowników, a także stan organizmu pacjenta, jego potencjalna zdolność do życia.
Aby zwiększyć prawdopodobieństwo sukcesu działań ratunkowych ustalono proste i jasne zasady postępowania reanimacyjnego obowiązujące na całym świecie.
A (Airway) – zapewnić drożność górnych dróg oddechowych
1. Nieprzytomnego chorego ułożyć płasko na plecach na twardym i równym podłożu.

2. Usunąć ciała obce (kęsy pokarmu, sztuczna szczęka, krew, śluz, wymiociny itp.) z jamy ustnej: głowę ratowanego układa się na bok i odciąga kąciki ust w dół, tak aby ewentualne wydzieliny wypłynęły na zewnątrz, palcem lub chusteczką mechanicznie oczyszcza się jamę ustną.

3. Odgiąć do tyłu głowę ratowanego:
Ratownik jedną rękę podkłada pod szyję chorego i unosi jego kark do góry, drugą ręką uciska okolicę czołową i maksymalnie odgina głowę ku tyłowi - jest to podstawowy zabieg udrażniający drogi oddechowe. Utrzymać taką pozycję chorego.

B (Breathe) – prowadzić skuteczną wentylację czyli sztuczne oddychanie
Najskuteczniejszą metodą sztucznego oddychania jest metoda usta-usta. Wentylację należy prowadzić od chwili stwierdzenia bezdechu do powrotu oddychania lub przyjazdu karetki pogotowia.

Zacisnąć nos chorego, wdmuchiwać do jego ust swoje powietrze wydechowe, obserwować ruchy oddechowe klatki piersiowej i słuchać szmeru powietrza opuszczającego drogi oddechowe ratowanego.
Przy prawidłowej wentylacji klatka piersiowa unosi się i opada zgodnie z prowadzoną wentylacją, a powietrze wydechowe wydobywa się z ust z charakterystycznym szumem zaraz po zaprzestaniu wdechu.
Wykonuje się 12-15 wdechów na minutę.
Sprawdzać tętno na dużych tętnicach.
Sztuczne oddychanie u niemowląt i małych dzieci

Ze względu na małe wymiary twarzy niemowląt i małych dzieci, ratujący obejmuje swymi ustami zarówno usta jak i nos dziecka. Objętość wdmuchiwanego powietrza musi być znacznie mniejsza niż u dorosłych, często wystarczają "pełne usta". Główkę dziecka odchylamy umiarkowanie.
Częstość sztucznego oddychania jest następująca:
- u dorosłych co 5 sekund
- u dzieci co 4 sekundy
- u niemowląt i małych dzieci co 3 sekundy

C (Circulate) – prowadzić pośredni masaż serca
Przed rozpoczęciem masażu serca należy wykonać silne uderzenie pięścią w dolną część mostka, następnie
sprawdzić czy nie powróciło tętno i dopiero jeśli go nie ma rozpocząć masowanie.

Pośredni masaż serca czyli przez powłoki klatki piersiowej polega na rytmicznym uciskaniu odpowiednio ułożonymi dłońmi na wysokości 1/3 dolnej powierzchni mostka (nie uciskać wyrostka mieczykowatego!). Mostek w miejscu ucisku musi się ugiąć 3-5 cm. Potrzeba do tego znacznej siły rzędu ok. 20 kg.

Ratownik klęczy na podłożu przy ratowanym tak, aby jego barki znajdowały się ponad mostkiem ratowanego,
Ręce ma wyprostowane w łokciach, dłonie ułożone jedna na drugiej i ucisk na mostek wywiera dłoniową powierzchnią nadgarstka.
Gdy reanimację prowadzi jedna osoba to na 2 wdmuchnięcia powietrza przypada 15 uciśnięć.
Gdy jest dwóch ratowników to 1 wdmuchnięcie przypada na 5 uciśnięć.

POSTĘPOWANIE Z CHORYM NIEPRZYTOMNYM
Chorego nieprzytomnego, ale z wydolnym układem oddechowym i krążeniowym, należy ułożyć w pozycji bezpiecznej inaczej zwanej boczną ustaloną. Zapobiega się w ten sposób zachłyśnięciu, zapadaniu języka i opadaniu żuchwy. Ponadto w tym ułożeniu treść znajdująca się w gardle i jamie ustnej sama wypływa na zewnątrz.
Chorego nie przenosimy (jeżeli jest to możliwe) z miejsca utraty przytomności, nie próbujemy posadzić ani postawić na nogi. Chorego pozostawiamy w takim ułożeniu do czasu nadejścia fachowej pomocy sprawdzając okresowo, czy chory oddycha i czy ma wyczuwalne tętno.

Pozycja bezpieczna:
Głowę chorego odgiąć do tyłu, twarz skierować do podłoża, kończynę górną dalszą od podłoża zgiąć w stawie łokciowym, a rękę podłożyć pod twarz.
Kończynę górną bliższą podłoża wygiąć w stawie łokciowym i wysunąć do tyłu.
Kończynę dolną bliższą podłoża zgiąć w stawie kolanowym i wysunąć do przodu. Kończynę dolną dalszą od podłoża wyprostować.

OPARZENIA CIĘŻKIE
Do ciężkich zaliczamy poparzenia III stopnia, które charakteryzują się martwicą, czyli zniszczeniem wszystkich warstw skóry (skóra jest spalona, sczerniała lub biaława) oraz oparzenia obejmujące ponad 15% powierzchni ciała.
W tak poważnych poparzeniach nie zdejmujemy z chorego ubrania, nie odrywamy jego przypalonych kawałków.
- Odzież można polać zimną wodą.
- Odkryte miejsca osłaniamy jałowymi opatrunkami.
- Chorego jak najszybciej transportujemy do szpitala.

OPARZENIA LEKKIE
Za oparzenia lekkie uważamy takie, które nie przekraczają 1-2% powierzchni ciała i ograniczają się do zmian skóry w zakresie I stopnia (bolesne zaczerwienienie skóry bez tworzenia pęcherzy) oraz II stopnia oparzenia (pęcherze wypełnione surowiczym płynem, obrzęk tkanek dookoła oparzenia). Do lekkich należą typowe poparzenia “domowe” najczęściej spowodowane wrzątkiem, parą lub żelazkiem.
- Poparzone miejsce trzymamy pod strumieniem zimnej wody przez ok.10-15 minut. Nie przekłuwamy pęcherzy. Nakładamy jałowy opatrunek, ale można też goić oparzenie “na otwarto”, bez opatrunku (zależy od rozległości i umiejscowienia oparzenia).
- Dobrze jest mieć w apteczce preparaty takie jak Panthenol lub Termcool, które nakładamy na oparzone miejsce. Mają one działanie chłodzące, przeciwbólowe oraz przyspieszające regenerację skóry. Sprawdzonym, domowym sposobem jest też przykładanie aloesu po schłodzeniu skóry.
- Zainfekowanie oparzenia objawia się pęcherzami o zielonkawej lub brunatnej treści oraz wzmożonym bólem - trzeba zgłosić się do lekarza.
- W przypadku pęcherzy powyżej 2,5cm umiejscowionych na rękach, twarzy lub narządach płciowych należy skonsultować się z lekarzem.
- Przy oparzeniu rąk i palców trzeba szybko zdjąć pierścionki, a gdy jest to już niemożliwe - rozciąć.
- Nie stosujemy na oparzenia spirytusu ani żadnych barwników jak na przykład gencjana, zieleń brylantowa lub błękit metylenowy.

Odmrożenia
Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie tkanek na skutek działania zimna. Zdarzają się nawet przy temperaturach powyżej 0 stopni Celsjusza.
W odmrożeniu skóra początkowo bywa zaczerwieniona, później staje się sina, szaroniebieska "marmurkowa", a w końcu biało bladą. We wstępnym okresie odmrożenia występuje uczucie marznięcia, swędzenie i wrażenie "puszystości". Z powodu płynnych i nieostrych granic zmian na skórze trudno jest rozstrzygnąć, czy mamy do czynienia z odmrożeniem, czy też z miejscowym wychłodzeniem. Dopiero w ciepłym pomieszczeniu można z grubsza odróżnić te dwa rodzaje uszkodzeń: lekkie odmrożenie i silne przechłodzenie powodują od razu silny ból, podczas gdy ciężkie odmrożenia pozostają również w cieple zupełnie niebolesne. Głównym zagrożeniem jest nieodwracalne obumarcie odmrożonych części ciała a także zakażenie.

Postępowanie
1. Przy miejscowych wyziębieniach i powierzchownych odmrożeniach pierwszą czynnością jest rozluźnienie obcisłej odzieży i rozsznurowanie butów. Ucisk wywierany na odmrożone okolice ogranicza ukrwienie. Zaleca się ogrzewanie rąk, wsuwając je np. pod pachy. W przypadkach zmarznięcia bez równoczesnego wychłodzenia całego ciała zezwala się na wykonywanie czynnych ruchów dotkniętych kończyn. Nie wolno natomiast przy odmrożeniach wykonywać ruchów biernych. Poszkodowanemu zakłada się dodatkowe części garderoby, owija kocami podaje łyżeczkami mocno osłodzone gorące napoje. Odmrożone okolice przykrywa się materiałem opatrunkowym i dba po to, aby nie były uciskane.
2. W przypadkach głębokich odmrożeń nie zaleca się żadnych czynności mających na celu ogrzewanie odmrożonych okolic. Dalsze postępowanie pozostawia się fachowemu personelowi pogotowia ratunkowego. Jeśli wytworzyły się pęcherze, przykrywa się je jałowym opatrunkiem. Nie można ich otwierać. Zabrania się również szeroko stosowanego nacierania odmrożonych kończyn śniegiem, pogarsza to jeszcze stan kończyny. Zabronione jest również podawanie alkoholu, gdyż jego działanie rozszerzające naczynia może spowodować przechłodzenie całego organizmu. Nie wolno również palić. Zwężająca naczynia krwionośne nikotyna pogarsza rokowanie.
Krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne

W przypadku krwawienia ze zranionej tętnicy lub żyły zasadą postępowania jest wykonanie opatrunku uciskowego nie powyżej ani poniżej krwawiącego miejsca - lecz dokładnie w miejscu krwawienia. Ta zasada jest ogromnie istotna, ponieważ wykonanie opatrunku uciskowego na ranę powoduje, że krwawienie zostaje zahamowane, lecz krew nadal dopływa poniżej zranionego miejsca i nie dochodzi do uszkodzenia kończyny powodowanego niedokrwieniem poprzez ucisk.
Od zasady tej odstępuje się, to znaczy wykonuje się opatrunek uciskowy powyżej rany w przypadku jeśli doszło do amputacji czyli odcięcia kończyny powodowanego urazem lub całkowitego zmiażdżenia.
Krwotoki wewnętrzne są niezmiernie trudne do opanowania w warunkach pierwszej pomocy. Zasadne jest wykonanie zimnych okładów na okolicę brzucha lub klatki piersiowej przy krwotokach z przewodu pokarmowego lub płuc.
W przypadku krwawienia z nosa można spróbować zatkać krwawiący otwór nosowy - czyli wykonać tzw. tamponadę przednią.
W przypadku krwotoku lub nawet przedłużających się małych krwawień - zwłaszcza u mężczyzn należy zapytać, czy poszkodowany nie choruje na hemofilię lub inną skazę krwotoczną. Wówczas informacje te należy przekazać dyspozytorowi Pogotowia Ratunkowego w trakcie wzywania pomocy. Chorzy ci często noszą przy sobie specjalne książeczki wydane przez Instytut Hematologii w Warszawie.
Złamania otwarte i zamknięte

Podejrzenie złamania należy postawić wówczas jeśli w wyniku urazu, bądź samoistnie (zdarza się to w różnych chorobach metabolicznych i genetycznych) u chorego pojawi się ból i patologiczna (nieprawidłowa) ruchomość. Objawom tym może towarzyszyć obrzęk, zasinienie. Niekiedy nie dochodzi do złamania lecz jedynie stłuczenia lub zwichnięcia - ogólne postępowanie w ramach pierwszej pomocy jest jednakowe.
Złamania dzielimy na:
- zamknięte
- i otwarte
Zamknięte to takie, gdzie odłamy złamanych kości nie przebiły skóry i nie pojawiła się rana.

Otwarte to złamanie, przy którym kości przebiły skórę i takiemu złamaniu na ogół towarzyszy krwawienie.
Postępowanie:

Podstawową zasadą postępowania jest unieruchomienie wg. zasad Pota.
Jeśli nastąpiło złamanie trzonu kości wówczas należy unieruchomić złamaną kość i dwa sąsiednie stawy.

Jeśli doszło do złamania wewnątrz stawu - unieruchomić należy dany staw oraz dwie sąsiadujące kości.

Unieruchomienie polega na dowiązaniu do kończyny sztywnej deszczułki, kija, innego nie gnącego się przedmiotu, w przypadku kończyn dolnych - ostatecznie do drugiej, zdrowej kończyny.
W przypadku złamań otwartych - oprócz unieruchomienia kończyny należy zatamować krwawienie.

Postępowanie w podejrzeniu złamania kręgosłupa i miednicy.

W przypadku urazu szyi należy zawsze podejrzewać możliwość zaistnienia złamania kręgosłupa szyjnego.

Wówczas należy w stopniu maksymalnym ograniczyć przenoszenie chorego. Podczas każdego przenoszenia lub przemieszczania szyi należy zastosować wyciąg - to znaczy ujmując głowę za żuchwę starać się ją odciągać na zewnątrz. Postępowanie takie zabezpieczy poszkodowanego przed urazem rdzenia kręgowego.
W przypadku złamania części piersiowej, lędźwiowej lub krzyżowej kręgosłupa czy miednicy - chorego położyć należy na twardym podłożu (np. drzwi wyjęte z zawiasów) i w taki sposób starać się przenosić, ale jedynie wówczas gdy jest to konieczne. Przekładać chorego powinno kilka osób ściśle podkładając ręce pod plecy.
Należy pamiętać, że chory z urazem kręgosłupa wymaga pilnej obserwacji i ewentualnego postępowania reanimacyjnego.
Utonięcie

Po wyciągnięciu poszkodowanego na brzeg należy ułożyć go na twardym podłożu i usunąć ewentualne ciała obce zatykające jamę ustną. Po udrożnieniu dróg oddechowych w zależności od stanu chorego ułożyć go w pozycji bocznej bezpiecznej i powadzić obserwację lub jeśli występuje brak tętna czy oddechu rozpocząć reanimację.

Porażenie prądem elektrycznym

W takim przypadku należy odłączyć poszkodowanego od źródła prądu oraz zastosować obserwację z ewentualnym postępowaniem reanimacyjnym
Pamiętać należy, że porażenia prądem elektrycznym często powodują głębokie i rozległe oparzenia.
Każdy porażony prądem elektrycznym (nawet z nieznacznymi skutkami) powinien zostać zbadany przez lekarza w dniu wypadku.

UDAR MÓZGOWY
Udarem mózgowym określa się nagłe upośledzenie ukrwienia części mózgu czy to z powodu zakrzepu, czy wylewu na skutek pęknięcia naczynia. Upośledzenie czynności mózgu uzależnione jest od miejsca i rozmiarów niedokrwienia tkanki mózgowej. Najczęściej do udarów mózgowych dochodzi po 55 roku życia,
Uwaga! Objawy udaru mózgowego mogą na pozór przypominać stan upojenia alkoholowego. Chory dotknięty udarem odczuwa nagły silny ból głowy, traci orientację, jest przerażony, często płacze, doznaje zawrotów głowy i na koniec traci przytomność. W zależności od rozmiarów udaru nierzadko stwierdza się opadnięcie jednego z kącików ust, wyciekanie śliny, bełkotliwą mowę, osłabienie siły mięśni i czucia skóry jednej połowy ciała, nierówność źrenic oraz bezwiedneoddanie moczu lub moczu i kału. Udzielając pierwszej pomocy choremu należy pamiętać, że w każdej chwili może on doznać utraty przytomności. Dlatego należy pilnować drożności górnych dróg oddechowych chorego i w razie potrzeby podejmować resuscytację krążeniowo-oddechową. Chorego przytomnego należy ułożyć z głowę lekko uniesioną i podpartymi barkami. Głowę należy skręcać do boku, aby umożliwić swobodny odpływ śliny. Rozpięcie i rozluźnienie uciskanych części odzieży: kołnierzyka, paska, obcisłej sukni lub koszuli, ułatwi oddychanie i polepszy krążenie krwi. Chorego nie wolno ani karmić ani poić. Chory wymaga pilnego przewiezienia do szpitala.

OMDLENIE
Omdlenie oznacza krótkotrwałą utratę przytomności, zazwyczaj kilkusekundową lub paruminutową. Przyczyną tego jest przemijające zaburzenie ukrwienia mózgu. Przyczyny omdlenia mogą być różne: ból, silne zdenerwowanie, wyczerpanie, głód, lub - najczęściej - bezruch (np. stanie na defiladzie, w kolejce), kiedy to duża część krwi krążącej odpływa do kończyn dolnych, zmniejszając przez to ukrwienie mózgu. Chory ma uczucie nagłego osłabienia, blednie, tętno ulega zwolnieniu i osłabieniu.

Chorego należy położyć celem zwiększenia dopływu krwi do mózgu. Jeśli nie można go położyć, należy go posadzić i pochylić jego głowę poniżej poziomu serca oraz nakazać wykonanie kilku głębokich oddechów lub też kilku kroków albo prostych ćwiczeń fizycznych. Gdy chory przebywa w zamkniętym pomieszczeniu, należy wynieść go na świeże powietrze lub otworzyć okna.

Uwaga! Jeśli mimo tych zabiegów chory po odzyskaniu świadomości czuje się źle lub skarży na jakieś dolegliwości, należy zawieźć go do lekarza.

ASTMA
Astma jest stanem, w którym skurcz mięśni oskrzeli utrudnia dopływ powietrza do płuc. W wyniku tego oddychanie (szczególnie wydech) stają się bardzo utrudnione. Napady astmy są wywoływane różnymi czynnikami (nerwowymi, uczuleniowymi) i często występują w nocy.

Osoby chorujące na astmę przewlekle zwykle muszą przy sobie nosić potrzebne lekarstwa (zazwyczaj w aerosolu). Pierwsza pomoc polega na uspokojeniu chorego, zapewnieniu mu dopływu świeżego powietrza oraz znalezieniu mu pozycji ciała, w której łatwiej mu się oddycha.

PADACZKA (epilepsja)
Większość ataków padaczki nadchodzi niespodziewanie, niekiedy Jednak chory odczuwa tzw. aurę, sygnalizującą nadciągający atak (uczucie dziwnego stanu, odczuwanie szczególnego smutku lub zapachu). Objawami padaczki są: kurczowe napięcie mięśni, utrata świadomości, drgawki. Chory stojący upada, wydając niekiedy krzyk. W czasie drgawek z ust wydobywa się piana, zmieszana niekiedy z krwią. Jeśli chory pogryzie sobie bezwiednie Język lub wargi. Czasem chory oddaje nieświadomie mocz lub kał. Po ustąpieniu drgawek chory pozostaje przez kilka minut nieprzytomny, po czym przez jakiś czas, po powrocie przytomności, może być oszołomiony, a nawet może dziwnie się zachowywać. Celem pierwszej pomocy jest uchronienie chorego przed zranieniem w czasie napadu oraz zabezpieczenie po oprzytomnieniu. Jeśli chory w czasie ataku pada, należy podeprzeć go, a następnie ułożyć na podłodze lub na łóżku. Następnie należy rozluźnić kołnierzyk lub krawat i podłożyć choremu poduszkę pod głowę lub szalik, czapkę - jeśli atak zdarzył się na ulicy.

Chorego nie należy przenosić (chyba, że znajduje się w niebezpiecznym miejscu), ani też nie wolno go krępować. Podobnie nie wolno w usta chorego wkładać knebli, rolek bandaży, drewienek itp., ani też na siłę rozwierać mu usta. Po zakończeniu drgawek należy przebywać koło chorego przez jakiś czas, aż powróci mu całkowicie świadomość. Podobnie do czasu powrotu pełnej świadomości nie wolno choremu dawać niczego do picia. Do powrotu pełnej świadomości dochodzi zazwyczaj w ciągu 15 minut.

WSTRZĄS
Mianem wstrząsu określamy zaburzenia funkcji organizmu w wyniku utraty znacznej ilości krwi (krwotok wewnętrzny lub zewnętrzny) lub płynów wewnątrzustrojowych (np. w wyniku rozległego oparzenia ciała); do wstrząsu dochodzić też może przy zaburzeniach pracy serca, schorzeniach narządów wewnętrznych połączonych z silnym bólem czy mnogich zranień ciała. Objawami wstrząsu są uczucie silnego osłabienia ciała, zblednięcie i zziębnięcie skóry, która na twarzy może być pokryta kropelkami potu, spłycenie oddechu i osłabienie tętna. W miarę rozwoju wstrząsu może dojść do utraty przytomności.

Konieczne jest zapewnienie rannemu dopływu odpowiedniego ukrwienia ważnych dla życia narządów - mózgu, serca i nerek. W tym celu należy chorego ułożyć na plecach i unieść nad poziom serca kończyny dolne celem zwiększenia dopływu krwi do mózgu i serca. Chorego nie należy niepotrzebnie przekładać czy przenosić, gdyż każda zmiana pozycji jest niepożądana. Oczywiście należy szybko zorientować się, co jest przyczyną wstrząsu - złamanie czy złamania, krwotok, oparzenie itp. Jeśli chory traci przytomność, należy go ułożyć w pozycji bezpiecznej ciała, pamiętając o zachowaniu zwiększonego ukrwienia mózgu. Równocześnie z udzieleniem pierwszej pomocy należy organizować transport chorego do szpitala.
Wstrząs anafilaktyczny (ciężka reakcja alergiczna)
Do wstrząsu anafilaktycznego może dojść w przeciągu kilku sekund lub minut po wstrzyknięciu leku czy np. ukąszeniu przez owada (np. pszczoły, jeśli dana osoba jest uczulona na jad pszczół). Wstrząs anafilaktyczny objawia się mdłościami i wymiotami, uczuciem ucisku na klatkę piersiową i trudnościami w zaczerpnięciu głębokiego oddechu (uczucie duszności); nierzadko pojawia się obrzęk twarzy (szczególnie powiek), tętno ulega przyspieszeniu i na koniec może dojść do utraty przytomności. Przede wszystkim należy zatroszczyć się o drożność dróg oddechowych. Jeśli chory traci przytomność należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej ciała, na boku i transportować do szpitala. W przypadku zaburzeń oddychania i pracy serca należy zastosować sztuczne oddychanie i masaż serca.

ZAWAŁ SERCA
Zawał serca oznacza nagłe niedokrwienie jakiejś części mięśnia sercowego. Chory odczuwa nagły silny ból za mostkiem, promieniujący zazwyczaj do barków, gardła, żuchwy lub pleców. Towarzyszący temu zawrót głowy i osłabienie zmusza chorego do przybrania siedzącej pozycji ciała, oparcia się plecami o ścianę itp. Wargi chorego stają się sine, zaś twarz szarzeje i czoło pokrywa się potem. W krótkim czasie może dojść do utraty przytomności, a nawet do ustania pracy serca i oddychania. Jeśli chory jest przytomny, należy ułożyć go w pozycji półsiedzącej i rozluźnić mu odzież.

W przypadku utraty przytomności chorego należy ułożyć w pozycji bezpiecznej ciała i być gotowym do podjęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej. W każdym przypadku należy szybko transportować go do szpitala.

PORÓD
Okres pierwszy. Na rozpoczęta akcję porodową wskazuje zazwyczaj ból krzyża oraz wyciek z pochwy krwistej wydzieliny. Od tego momentu co 10-20 minut następują skurcze macicy. Licząc od tego momentu, u pierwiastki (kobiety, która rodzi pierwszy raz) do urodzenia dziecka upływa ok. 15-16 godzin, zaś u wieloródki - ok. 10 godzin. Pod koniec pierwszego okresu rodząca zaczyna coraz częściej odczuwać coraz boleśniejsze kurcze macicy. Odejście wód płodowych oznacza, że doszło do rozpoczęcia właściwej akcji porodowej - wejście w okres drugi porodu. Drugi okres akcji porodowej zajmuje około godziny u pierwiastki i pół godziny u wieloródki.

Rodzącej nie należy przenosić, sadzać itp., lecz wezwać karetkę. Zwiększenie się częstotliwości skurczów - co 2 minuty - oznacza, że rodząca potrzebuje natychmiastowej pomocy, tj. przygotowania warunków przyjęcia dziecka. Przede wszystkim należy uspokoić rodzącą, że wszystko będzie w porządku i opróżnić pokój z osób trzecich, pozostawiając Jednak do pomocy 1-2 kobiety. Łóżko (ewentualnie podłogę, siedzenie samochodu, ławkę itp.), na którym spoczywa rodząca, należy zabezpieczyć ceratą, folią ew. ręcznikiem lub papierem. Wszystkie te podkłady muszą być czyste.

Rodzącą należy wygodnie ułożyć na plecach, podpierając głowę i barki poduszką, kocem itp. oraz zgiąć i rozstawić jej nogi. Dolną część ciała należy odsłonić, zaś tułów osłonić kołdrą, kocem, prześcieradłem. Z uwagi na bezpieczeństwo tak rodzącej, jak i dziecka, przy porodzie nie może być nikogo, kto jest przeziębiony, cierpi na ropną chorobę skóry, ropne zakażenie itp. Odbierający poród powinni usta i nos zakryć maskami (także prowizorycznymi, wykonanymi z czystych chustek do nosa), umyć dokładnie ręce mydłem (szczotkowanie) pod bieżącą wodą przez co najmniej 5 minut. Rąk nie należy wycierać! Mając na względzie bezpieczeństwo noworodka, należy przygotować prowizoryczną kołyskę (z walizki, pudła itp.), którą trzeba wymościć czystymi prześcieradłami czy ręcznikami.

Należy napełnić kilka garnków gorącą wodą oraz kubeł czy miskę na odpadki, wygotować (przez 10 minut) nożyczki oraz tasiemki (3 tasiemki długości 25 cm) do podwiązania pępowiny. Trzeba też przygotować jałowe gaziki do zaopatrzenia pępowiny, po jej przecięciu (ew. kawałki wygotowanego płótna). Okolicę odbytu rodzącej należy przykryć ręcznikiem lub prześcieradłem. Celem ułatwienia porodu rodząca powinna w czasie kurczu chwytać się rękoma za kolana, przygniatać brodę do klatki piersiowej, wstrzymać oddech i napierać, a następnie rozluźnić się między kolejnymi skurczami.

W miarę trwania akcji porodowej u wejścia do kanału porodowego zacznie się pojawiać coraz większa część głowy dziecka. W momencie kolejnych skurczów należy zabezpieczyć głowę przed nagłym wypadnięciem jej z kanału rodnego; przytrzymując ją delikatnie rękami, głowy nie wolno pociągać ani jej wykręcać.

Szybko należy zorientować się, czy dookoła szyi dziecka nie owinęła się pępowina. Jeśli tak się stało, trzeba ostrożnie ją zsunąć przez głowę. Jeśli twarz dziecka pokrywają błony płodowe, należy je zsunąć, aby zapobiec jego uduszeniu i umożliwić odejście wód płodowych. Po przejściu najszerszej części głowy noworodka przez kanał rodny należy polecić rodzącej otworzyć szeroko usta i nabrać głęboko powietrza. Po urodzeniu, noworodka należy położyć na brzuchu matki i oczyścić mu jamę ustną. Dziecko należy ułożyć głową niżej. W tym momencie dziecko powinno wydać pierwszy krzyk. Jeśli dziecko nie wyda krzyku lub jeśli jest sine, należy natychmiast rozpocząć resuscytację.

Jeśli pępowina jest bardzo krótka, względnie jeśli przedłuża się czas oczekiwania na lekarza, należy pępowinę przeciąć. Z reguły pępowinę odcina się po upływie 10 minut, od ustania tętnienia. Przed odcięciem pępowinę podwiązuje się mocno w 2 miejscach: 15 cm i 20 cm od brzucha dziecka, po czym między podwiązkami przecina się pępowinę wyjałowionymi nożyczkami. Koniec pępowiny od strony brzucha dziecka należy zaopatrzyć jałowym opatrunkiem. Po upływie kilku minut należy zajrzeć pod opatrunek czy pępo- wina nie krwawi (bardzo niebezpieczne). Pozostałą podwiązkę nakłada się na pępowinę w odległości ok. 10 cm od brzucha i ponownie nakłada opatrunek. Po upływie 10-30 minut od urodzenia dziecka dochodzi do wydalenia łożyska, co można poznać po lekkich skurczach macicy. W wydaleniu łożyska pomaga zatrzymywanie oddechu i parcie.

Nie ma potrzeby oddzielenia łożyska od pępowiny i lepiej poczekać z tym na lekarza. Łożysko należy włożyć do plastykowego woreczka, by możliwe było w szpitalu zbadanie czy oddzieliło się ono w całości (pozostanie w macicy nawet jego niewielkiej części grozi powikłaniami). Po wydaleniu łożyska należy obmyć krocze i zakryć je ręcznikiem. Niewielkie krwawienie z pochwy jest rzeczą normalną. Jeśli krwawienie jest większe należy lekko masować dół brzucha, by spowodować obkurczenie macicy.

Poród pośladkowy
Porody tego typu zdarzają się rzadko, ale zanim rodząca trafi do szpitala, może być potrzebna pomoc. Jeśli rodząca leży na łóżku, należy położyć ją w poprzek łóżka, z pośladkami na brzegu, zaś zwisające stopy podeprzeć stołkami lub krzesłami. Wyłaniające się z dróg rodnych dziecko należy delikatnie podpierać i trzymać w cieple, by chłodzenie ciała nie pobudziło oddychania, zanim wytoczy się głowa. Należy zezwolić na to, by dziecko wytaczało się z dróg rodnych pod wpływem własnego ciężaru. Jeśli głowa pozostaje zbyt długo w drogach rodnych (ponad 3 minuty po pojawieniu się barków) należy chwycić dziecko za nogi i unieść nad brzuchem matki, celem uwolnienia ust i nosa noworodka. Wówczas należy oczyścić jamę ustną i nos noworodka.

Następnie należy odczekać na wytoczenie się całej głowy. Nie należy niczego przyspieszać, gdyż zbyt szybkie wytoczenie grozi uszkodzeniem mózgu, a ponadto po uwolnieniu nosa i jamy ustnej dziecka nie ma potrzeby spieszyć się z porodem.

Bibliografia:
http://www.poradnia.pl/podstrony/porady.html
http://pascal.onet.pl/gopr/pierwsza.asp
http://ikki.pl/plcb/pomoc.htm
http://www.pierwsza-pomoc.prv.pl/
http://www.osp-konieczkowa.xo.pl/pierwszapomoc.php