Dokonaj analizy językowej wybranych nazw miejscowości twojego regionu ( pochodzę z Bielska-Białej)

Nazwy własne a nazwy pospolite

Temat mojej prezentacji brzmi „Dokonaj analizy językowej wybranych nazw miejscowości twojego regionu”. Jako że nazwy miejscowości są nazwami własnymi, we wstępie mojej prezentacji powiem kilka słów na ich temat. Nazwy własne odnoszą się do konkretnych obiektów, wskazują na konkretne osoby, miejsca. Nazwy własne, w przeciwieństwie do wyrazów pospolitych posiadają wąski zakres zastosowania. Wyjaśnię to na przykładzie : wyraz pospolity „miasto” może oznaczać zarówno małą miejscowość jak i ogromną metropolię, natomiast już nazwa własna „Kraków” oznacza konkretne miasto, które moglibyśmy szczegółowo scharakteryzować.

Nazwy miejscowe – pochodzenie i klasyfikacja
Nazwy własne możemy podzielić na:
nazwy osobowe ( będą to imiona, nazwiska, przydomki oraz przezwiska);
nazwy geograficzne ( będą to nazwy krajów i krain, nazwy miejsc zamieszkanych, nazwy rzek i jezior oraz nazwy górskie);
Nazwy miejscowe, bo takimi się zajmę w mojej prezentacji, mogą pochodzić od:
wyrazów pospolitych;
od nazw osobowych;
innych nazw geograficznych;
Mogą być utworzone albo za pomocą przyrostków nazwotwórczych albo poprzez przeniesienie wyrazu z kategorii wyrazów pospolitych do kategorii nazw własnych.
Podczas badania pochodzenia nazw miejscowych uczeni wprowadzili wiele metod ich klasyfikacji. Jedną z najsłynniejszych takich klasyfikacja jest klasyfikacja znaczeniowa opracowana przez językoznawcę Witolda Taszyckiego. Moja prezentacja została przygotowana w ten sposób, że podzieliłem wybrane nazwy miejscowości mojego regionu podobnie jak zrobił to ten uczony. Nazwy miejscowości dzieli on na : topograficzne, kulturowe, dzierżawcze, patronimiczne, rodowe, służebne, etniczne i relacyjne.

Nazwy topograficzne
Mogą być utworzone albo za pomocą przyrostków nazwotwórczych albo poprzez przeniesienie wyrazu z kategorii wyrazów pospolitych do kategorii nazw własnych. Określają cechy terenu, na którym zakładano osadę :
Ostre ( wyraz „ostre” wskazuje na ostre strome zbocze);
Ustroń ( pochodzi od wyrazu „ustronie” oznaczającego miejsce na uboczu);
Strumień ( wyraz „strumień” czyli potok, bieg, wskazuje że była to okolica obfita w wodę);

Mogą wskazywać na położenie miejscowości względem innych obiektów:
Międzyrzecze ( miejscowość położona między rzekami)
Międzybrodzie ( miejscowość położona między brodami, czyli płytkimi miejscami na rzece Sole);

Mogą wskazywać na roślinność:
Jasienica ( od staropolskiego wyrazu „jasień” oznaczającego jesion);
Jaworze ( od wyrazu jawor);

Mogą wskazywać na położenie nad konkretną rzeką:
Wisła ( położona nad rzeką o tej samej nazwie);
Nazwy kulturowe
Te nazwy związane są z działalnością człowieka tworzącego kulturę zarówno materialną, społeczną jak i duchową. Nazwy te, mogą być utworzone, podobnie jak nazwy topograficzne albo za pomocą przyrostków nazwotwórczych, albo poprzez przeniesienie wyrazu z kategorii wyrazów pospolitych do kategorii nazw własnych:
Kalwaria Zebrzydowska ( pierwszy człon „Kalwaria” oznacza górę w tejże miejscowości, gdzie znajduje się sanktuarium, a „Zebrzydowska” pochodzi od nazwiska wojewody, który nadał tej miejscowości prawa miejskie);
Żory ( pochodzi od wyrazu „żary” oznaczającego pozyskania pod uprawę, a że „a” wymawia się w gwarze śląskiej jak „o”, stąd nazwa Żory);
Trzebinia ( pochodzi od wyrazu „trzebić” czyli Trzebinia oznacza miejsce po wytrzebionym, wykarczowanym lesie);
Osiek ( wyraz „osiek” oznacza umocnienie obronne w lesie);
Kęty ( pochodzi od wyrazu „kąty” oznaczającego drewniane budy pracowników leśnych);
Mogą być również związane z handlem, np. Nowy Targ.

Nazwy dzierżawcze
W tych nazwach zachowało się imię, nazwisko, przezwisko założyciela osady czy wsi. Tworzone są tylko i wyłącznie za pomocą przyrostków nazwotwórczych.
Tymi przyrostkami mogą być :
-ów, -owa. -owo;
Przykładami w naszym regionie są takie miejscowości jak:
Częstochowa ( pochodzi od imienia Częstoch);
Andrychów ( pochodzi od imienia Andrych, które jest jedną z dawnych form imienia Andrzej);
Skoczów ( część badaczy uważa, że pochodzi od nazwiska „Skocz”);
Tymi przyrostkami mogą być także -in, -ina, -ino. Nazwy utworzone w ten sposób pochodzą od imion żeńskich:
Cieszyn ( pochodzi od imienia „Ciesza”);

Nazwy patronimiczne
Innymi słowy mówiąc odojcowskie. Pierwotnie oznaczały mieszkańców i informowały czyimi oni są potomkami. Były tworzone za pomocą przyrostków -icy, -owicy. Z chwilą przejścia nazwy z grupy osób na miejsce ich zamieszkania końcówki wymienione wcześniej zmieniały się na -ice, -owice. :
Dankowice ( od imienia Danek bądź Danko);
Łodygowice ( od imienia Ludwik, imię Ludwik wielokrotnie ulegało zmianie, w pewnym momencie przyjęło formę „Łodwig” , a więc i nazwa brzmiała „Łodwigowice”, a dlatego, że mieszkańcom skojarzyło się to z łodygą, stąd nazwa Łodygowice);
Pietrzykowice ( pochodzą od imienia „Pietr” - pierwszego sołtysa);

Nazwy rodowe
Występują zazwyczaj w liczbie mnogiej, wtedy nie mają przyrostków nazwotwórczych. Zachowało się w nich przezwisko.
Koziegłowy ( pochodzi od przezwiska „Kozia Głowa” )
Tychy ( od „Tych” jest to dawna forma zdrobniała od imienia Tymoteusz);

Nazwy służebne
Nazwy te określają, czym mieszkańcy się zajmowali, jaki wykonywali zawód. Gdy nazwy te określały grupę osób miały zakończenia -icy, - cy, -arze. Z chwilą przejścia z nazwy osób na nazwę osady zakończenia te przybierały formy -iki, -ce, -ary.
Bobrowniki (pierwotnie „bobrownicy” - zajmujący się bobrami);
Piekary ( pierwotnie „piekarze”);
Psary (pierwotnie „psarze” - zajmujący się psami);

Nazwy etniczne
Nazwy te określają mieszkańców ze względu na ich pochodzenie etniczne. Występują w liczbie mnogiej, wtedy bez przyrostka. W naszym regionie jest niewiele przykładów takich miejscowości, ale już w województwie opolskim może to być miejscowość Węgry.

Nazwy relacyjne
Nazwy te są utworzone od istniejących już nazw geograficznych ( miast, rzek, wsi). Mogą być utworzone na 3 sposoby:
a) nazwanie miejscowości podobnie jak inny obiekt geograficzny (np. Wisła przyjęła swą nazwę od rzeki o tej samej nazwie);
b) poprzez dodanie członu odróżniającego:
Nowy Sącz, Stare Bielsko, Stary Żywiec;
c)za pomocą przyrostka z pochodzenia zdrabniającego : Rabka jest po prostu zdrobnieniem od rzeki Raba;

Elementy obce
Wiele nazw miast i wsi ma w sobie pochodzenia obce. Przykładem mogą być Czorsztyn i Lanckorona, które są spolszczonymi nazwami niemieckimi.

Reasumując nazwy miejscowe w naszym regionie zostały utworzone zgodnie z przyjętymi w języku polskim zasadami. Wiele z nich mówi nam o ukształtowaniu terenu, inne o założycielach, inne o samych mieszkańcach. Badanie pochodzenia nazw miejscowości i ich analiza językowa zachęca do nauki na temat historii tych miejscowości.


PYTANIA, KTÓRE DOSTAŁEM :
Skąd u mnie zainteresowanie językoznawstwem?
Co to jest formant , a co to podstawa słowotwórcza?
Która historia powstania nazwy jest najciekawsza?
Jaka jest etymologia mojego imienia i nazwiska?
Jakie jest pochodzonie nazwy Bielsko-Biała?