Stres w ujęciu Lazarusa

Dla Lazarusa czynnikami wywołującymi stres nie są obiektywne cechy przedmiotów, a sposób spostrzegania ich przez podmiot.

STRES (wg. Lazarusa i Folkman) – określona relacja miedzy osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

Podstawowym wątkiem w teorii Lazarusa jest znaczenie kontekstu sytuacyjnego oraz znaczenie relacji jednostka – otoczenie. Autor podkreśla znaczenie wzajemnych oddziaływań w tym układzie, wprowadzając termin transakcja, tym samym podkreślając, po pierwsze, że nie tylko otoczenie wpływa na osobę (tak jak w związku bodziec- reakcja), lecz również osoba oddziaływuje na otocznie, a po drugie, że jednostka wraz z aktualnym kontekstem sytuacyjnym stanowią całość, która nie jest prostą sumą części. Dzięki akcentowaniu „transakcji”, teoria Lazarusa zwana jest pod nazwą „transakcyjna teoria stresu”

Według Lazarusa, transakcja z otoczeniem podlega ocenie poznawczej podmiotu, mającej charakter ciągłego procesu (ocena pierwotna). Z tej perspektywy relacja może być oceniana jako nie mająca znaczenia, sprzyjająco-pozytywna albo stresująca.

Transakcja stresowa może być ujmowana w ocenie pierwotnej jako (3 rodzaje stresorów):
- krzywda/ strata
- zagrożenie
- wyzwanie

Pierwsza ocena odnosi się do już powstałej szkody w postaci utraty wartościowych obiektów (np. samoocena, bliska osoba). Zagrożenie odnosi się do tych samym szkód, które jednak dopiero mogą zaistnieć, aktualnie są tylko antycypowane. Wyzwanie wskazuje na ocenę własnych możliwości opanowania sytuacji stresowej.
Z każda z tych ocen związane są charakterystyczne emocje. (obraz emocjonalny wyzwania jest najbardziej złożony – obejmuje zarówno emocje np. strach, martwienie się, negatywne jak i pozytywne np. nadzieje, zapał)

Jeżeli w wyniku oceny pierwotnej relacja zostanie uznana za stresową, zapoczątkowuje to następny proces poznawczy – ocenę wtórną, w którym człowiek szacuje co może być zrobione, aby przezwyciężyć zagrożenie. Oceniane są zatem możliwości radzenia sobie w zaistniałej sytuacji.

Zostaje uruchomiony podstawowy proces adaptacyjny- radzenie sobie ze stresem, definiowane jako „stale zmieniające się (dynamiczne) poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, oceniających przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby”.
W tym ujęciu radzenie sobie jest serią celowych wysiłków, jakie osoba podejmuje w wyniku oceny sytuacji spostrzeżonej jako stresowa, a nie zachowaniem adaptacyjnym pojawiającym się automatycznie.

Proces radzenia sobie ze stresem pełni 2 funkcje:
- Instrumentalną (zadaniową), zorientowaną na rozwiązanie problemu, który był źródłem stresu (poprzez zmianę własnego działania albo zmianę zagrażającego otoczenia)
- regulacji emocji – obniżanie przykrego napięcia i innych stanów emocjonalnych oraz stymulowanie emocji w celu mobilizacji do działania

Funkcje te mogą wchodzić w konflikt. Wówczas istnieje niebezpieczeństwo nieprzystosowania. (dzieje się tak np. w sytuacji, gdy funkcja samouspokojenia uniemożliwia podjęcie działań koniecznych do przystosowania)

Wyróżniona 4 zasadnicze sposoby radzenia sobie ze stresem (każdy spełnia podwójną funkcję):
- Poszukiwanie informacji – polega na przeglądzie własnej sytuacji stresowej w celu zdobycia wiedzy potrzebnej do podjęcia racjonalnej decyzji zaradczej bądź przewartościowania szkody lub zagrożenia.
- Bezpośrednie działanie – wszystkie czynności jednostki (oprócz poznawczych), których celem jest uporanie się ze stresującą transakcją; mogą dotyczyć zmian w obrębie jednostki jak i w otoczeniu
- Powstrzymanie się od działania – ze względu na wymagania transakcji może być korzystniejsze niż aktywność
- Procesy intrapsychiczne – wszystkie procesy poznawcze, których celem jest regulacja emocji (zalicza się do nich takie mechanizmy obronne jak np. zaprzeczanie, racjonalizacja, projekcja)