Przedawnienie roszczeń w prawie cywilnym

Jeżeli przysługuje nam jakieś roszczenie, to musimy pamiętać, że z reguły dochodzić go możemy tylko w określonym terminie. Sam upływ czasu może spowodować, że wysiłki nasze zmierzające do realizacji naszych żądań staną się bezskuteczne. Również w sytuacji odwrotnej może się zdarzyć, że jakiś rzemieślnik po wielu latach zażąda od nas spłacenia rachunku, gdy już nie pamiętamy, czy został on zapłacony czy nie; w tych okolicznościach możemy powołać się na zarzut przedawnienia bez konieczności udowodnienia, że rachunek został zapłacony.

Przedawnienie służy jasności prawnej. Dłużnik nie powinien być zaskakiwany roszczeniami, które powstały wiele lat temu i przed którymi z tego tytułu trudno byłoby się bronić, gdyż w międzyczasie np. wiele dowodów (pokwitowania) już nie istnieją lub zostało zniszczonych. Długi okres czasu może spowodować, że przysługujące dłużnikowi roszczenia wobec osób trzecich, tzw. roszczenia regresowe również okażą się nie do zrealizowania. Z tego powodu ustawodawca wprowadził przepisy o przedawnieniu, żeby zmusić wierzycieli do w miarę szybkiego realizowania swoich żądań i w ten sposób do stworzenia jasnej sytuacji prawnej. Są to przepisy bezwzględnie obowiązujące i przez umowę prawną nie można ich zmienić, tzn. nie można ich wykluczyć ani terminów przedawnienia przedłużyć; jedynie w interesie dłużników możliwe jest ich skrócenie,

Ogólny termin przedawnienia wynosi 30 lat (w Polsce 10 lat), ale w praktyce jest to raczej wyjątek niż reguła, gdyż istnieje bardzo dużo przepisów, które przewidują krótsze terminy przedawnienia, np. roszczenia rzemieślników, adwokatów, lekarzy, architektów. itp. przedawniają się po upływie 2 lat; roszczenia o zaległy czynsz za mieszkanie, o alimenty, o inne świadczenia okresowe przedawniają się z upływem 4 lat; roszczenia z tytułu czynu niedozwolonego, np. wypadek samochodowy, kradzież z upływem 3 lat. Jeżeli roszczenie stwierdzone jest prawomocnym wyrokiem, ugodą sądową lub innym tytułem egzekucyjnym, możemy dochodzić go przez okres 30 lat, nawet gdy dla danego typu roszczeń istnieją krótsze terminy przedawnienia.

Stwierdzenie faktu, czy dane roszczenie uległo przedawnieniu czy też nie, nie jest sprawą prosta. W przepisach prawnych w różny sposób regulowany jest punkt, od którego zaczyna się liczyć bieg przedawnienia; również niektóre czynności prawne czy też sytuacje faktyczne mogą powodować przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia.

Początkiem biegu terminu przedawnienia jest chwila wymagalności roszczenia, tj. chwila, od której wierzyciel może skutecznie domagać się spełnienia świadczenia np. w drodze wniesienia powództwa cywilnego. Często początek ten określany jest jednak w inny sposób, np. często spotykane przedawnienia 2- lub 4-letnie zaczynają się z końcem roku, w którym roszczenie stało się wymagalne (przykładowo, gdy termin zapłaty za pralkę określony jest do 28.05.1999 r., bieg przedawnienia zaczyna się 31.12.1999 r. i kończy się 31.12. 2001 r. o godz. 24.00). Przedawnienie związane z roszczeniem o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego (np. kradzieży, oszustwa, pobicia, itp.) zaczyna z kolei biec od momentu dowiedzenia się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do wyrównania tej szkody.

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
Art. 291. 1. Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
2. Jednakże roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
21. Przepis 2 stosuje się także do roszczenia pracodawcy, o którym mowa w art. 611 oraz w art. 1011 2.
3. Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, do przedawnienia roszczenia o naprawienie tej szkody stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.
4. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
5. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie przed takim organem, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody.
Art. 292. Roszczenia przedawnionego nie można dochodzić, chyba że ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, zrzeka się korzystania z przedawnienia; zrzeczenie dokonane przed upływem przedawnienia jest nieważne.
Art. 293. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów.
Art. 294. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia wynosi 1 rok, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.
Art. 295. 1. Bieg przedawnienia przerywa się:
1) przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,
2) przez uznanie roszczenia.
2. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Jeżeli przerwa biegu przedawnienia nastąpiła wskutek jednej z przyczyn przewidzianych w 1 pkt 1, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie wszczęte w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia nie zostanie zakończone.

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
Art. 117. 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegaj± przedawnieniu.
2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Art. 118. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
Art. 119. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Art. 120. 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynnoć w najwcześniej możliwym terminie.
2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
Art. 121. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługuj± dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługuj± osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługuj± jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.
Art. 122. 1. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.
2. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.
3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Art. 123. 1. Bieg przedawnienia przerywa się:
1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Art. 124. 1. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.
2. Jednakże w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone.
Art. 125. 1. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugod± zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Przedawnienie roszczeń polega na tym, że po upływie określonego prawem czasu dłużnik, poręczyciel lub gwarant mogą odmówić zapłaty. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani wydłużane w umowie. W polskim prawie generalną zasadą jest, iż termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej-wynosi trzy lata. Są to generalne zasady od których istnieją liczne wyjątki. Część z nich, najczęściej spotykanych, umieściłem w poniższej tabeli.

Terminy przedawnienia Rodzaj roszczenia
sześć miesięcy -roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki licząc od chwili, gdy
przedmiot miał być wydany
-roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki licząc od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo roszczenia przysługujące spedytorowi przeciwko przewoźnikom i dalszym spedytorom, którymi się posługiwał przy przewozie przesyłki, licząc od dnia kiedy spedytor naprawił szkodę, albo od dnia, kiedy wytoczono przeciwko niemu powództwo przepis ten stosuje się odpowiednio do wymienionych roszczeń między osobami, którymi spedytor posługiwał się przy przewozie przesyłki roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu licząc od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie
rok -roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu licząc od dnia w którym poszkodowany przestał korzystać z usług hotelu lub podobnego zakładu
-roszczenia zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz licząc od dnia zwrotu rzeczy
-roszczenia sprzedawcy wynikające z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej i minimalnej lub wynikowej o dopłatę różnicy ceny, jak również roszczenia kupującego o zwrot tej różnicy, licząc od dnia zapłaty
-uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne sprzedanej rzeczy licząc od dnia kiedy kupujący dowiedział się o istnieniu wady. Jeśli kupujący dowiedział się o istnieniu wady na skutek powództwa osoby trzeciej, termin biegnie od dnia, w którym w sporze z osobą trzecią orzeczenie stało się prawomocne
-uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne licząc od dnia wydania rzeczy kupującemu
-roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów albo o zwrot nadpłaconego czynszu licząc od dnia zwrotu rzeczy
-roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za szkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy licząc od dnia zwrotu rzeczy
-roszczenia z umowy przewozu osób licząc od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany - od dnia, kiedy miał być wykonany
-roszczenia z umowy przewozu rzeczy licząc od dnia dostarczenie przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem, od dnia kiedy przesyłka miała być dostarczona
-roszczenia tytułu umowy spedycji. W przypadku tych roszczeń terminy przedawnienia zaczynają biec;
1.w wypadku roszczeń z tytułu uszkodzenia lub ubytku przesyłki - od dnia dostarczenia
przesyłki
2.w wypadku całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem - od dnia w którym przesyłka miała być dostarczona
3.we wszystkich innych wypadkach - od dnia wykonania zlecenia
-roszczenia z tytułu umowy składu
-roszczenia zakładu pracy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika na wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, licząc od dnia w którym zakład pracy powziął wiadomość o wyrządzeniu takiej szkody, nie później jednak niż trzy lata od jej wyrządzenia
-roszczenia pracodawcy wobec pracownika o odszkodowanie szkodę poniesioną wskutek naruszeni przez pracownika zakazu konkurencji, licząc od chwili gdy pracodawca dowiedział się o wyrządzeniu tej szkody /a trzy lata od jej wyrządzenia
dwa lata -roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych
-roszczenia wynikające z umowy o dzieło licząc od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane
-roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego, nie dotyczy to roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych
-roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju, to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom
-roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone
-wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego licząc od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione - od dnia, w którym powinno być spełnione
trzy lata -roszczenia o świadczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
-roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienia w regulowaniu należności związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą
-uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne /gdy chodzi o wady budynku/, licząc od dnia wydania rzeczy kupującemu
-roszczenia z tytułu umowy ubezpieczenia, licząc od dni w którym nastąpiło zdarzenie objęte ubezpieczeniem
-roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń, licząc od dnia ogłoszenia testamentu
-roszczenia za stosunku pracy, licząc od dnia kiedy to roszczenie stało się wymagalne
-roszczenia o wypłatę udziałów członkowskich w spółdzielniach, udziału w nadwyżce bilansowej oraz z tytułu wkładów albo równowartości pieniężnej
-roszczenia o urlop pracowniczy, licząc od dnia kiedy to roszczenie stało się wymagalne
pięć lat -roszczenia z tytułu zapisu /czyli zobowiązania spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby, licząc od dnia wymagalności zapisu
dziesięć lat -roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika z winy umyślnej
-roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenia stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy/. Jeżeli stwierdzone
w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu
inne -roszczenia z tytułu należności i zobowiązań ulegają przedawnieniu po upływie terminu, który jest przewidziany w prawie, pod którego rządami zawarto konkretną umowę zagraniczną
-roszczenia tytułu przedawnienia weksla