Manieryzm i sztuka manierystyczna

Manieryzm jest to termin, wywodzący się z francuskiego "maniera", a to - z łacińskiego "manus", czyli "ręka". Terminem tym określa się zjawiska, które zaszły w sztuce euripejskiej w XVI wieku. Manieryzm można też rozumieć jako nurt w sztuce włoskiej, około 1520-1600 roku, realizujący ówczesny estetyczny ideał - "maniera najwyższego kunsztu oraz doskonałosci formy i techniki dzieł". Sztuka manierystyczna narodziła się w Rzymie, szybko jednak rozprzestrzeniła się na dworach w Mantui, Parmie, Florencji, we Francji, Monachium, Pradze, Niderlandach.
Sztuka manierystyczna całkowicie odchodziła od norm przyjętych w renesansie, od naukowego poznawania i opisywania rzeczywistości. Cechowała się skomplikowanymi, antyracjonalnymi, mistycznymi układami, postaci często były nieproporcjonalnie wysmukłe, nienaturalne, sztywne, wytworne. Koloryt również był arealny, a cała sztuka miała charakter mistyczny. Artyści dążyli do wyszukanego wdzięku, elegancji, wytworności, często też - niesamowitości.
W rzeźbie charakterystyczna stała się tzw. "figura serpentinata" - dynamicznie spiętrzony układ postaci - widać to m.in. w sztuce Adriaena de Vries, Benvenuto Celliniego.
Architektura - występowały abstrakcyjne formy, starano się tworzyć zaskakujące efekty, swobodnie operowano elementami klasycznymi. Charakterystyczny był tzw. "ornament z elementami groteski", wzorowany na pracach Hansa Vredemana de Vries.

Najważniejsi przedstawiciele malarstwa manierystycznego:
1. Parmigianino - właśc.iwie: Girolamo Francesco Maria Mazzola - malarz włoski, działający głównie w Parmie i Bolonii. Jego główne dzieła to: "Artroportret w wypukłym zwierciadle" (ok. 1524 r), "Madonna z długą szyją" (1535 r), "Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny"
2. El Greco - właściwie: Dominikos Theotokopulos - malarz, rzeźbiarz i architekt Hiszpański, pochodzenia włoskiego. Był uczniem Tycjana, w jego dziełach widać wpływ Rafaela, Michała Anioła, później też - Parmigianina. Ok. 1577 roku zaczął działać w Toledo, gdzie też zmarł w 1614 roku. Najważniejsze dzieła: " Ekstaza św. Franciszka", "Droga krzyżowa", "Św. Franciszek otrzymuje stygmaty", "Wniebowzięcie Marii"
3. Andrea del Sarto - właściwie: Andrea d'Agnolo di Francesco di Luca - malarz włoski, okresu renesansu i manieryzmu. Sztuka manierystyczna szczególnie widoczna jest w obrazie "Madonna z Harpiami"
4. Jacopo Pontormo - właściwie: Jacopo Carrucci - malarz włoski, uczeń Andrei del Sarto. Dzieła: "Zdjęcie z krzyża", "Kobieta w czerwieni", "Nawiedzenie"
5. Agnolo Bronzino - właściwie: Agnolo di Cosimo di Mariano - malarz włoski, od ok.1540 roku - nadworny artysta Medyceuszów; dzieła: "Alegoria z Wenus i Kupidynem", "Alegoria miłości i czasu", "Portret Lukrecji Panciatichi"
Przezwyciężanie manieryzmu
Krótko przed nastaniem baroku, artyści zaczęli "przezwyciężać" manieryzm - zaczęto malować bardziej swobodnie, stosować światłocień, obrazy były ożywione, realistyczne, artysta starał się pokazać własne uczucia, wrażenia. Do głównych przedstawicieli tego okresu zalicza się Caravaggio (Michelangelo Merisi da Caravaggio) - prekursor baroku. Wprowadził on realistyczne przedstawienie postaci, scen z życia codziennego. Jego dzieła charakteryzowały się dynamiczną kompozycją, kontrastowym, ostrym światłocieniem, na obrazach często też występowało ciemne tło. Uważany jest za twórcę malarstwa rodzajowego. Najważniejsze obrazy:
" Bachus" (1595), "Meduza" (1598), "Ecce homo" (1600), "Dawid z głową Goliata" (1601-1602), "Złożenie do grobu" (1603-1604), "Ścięcie św. Jana Chrzciciela" (1608)