Fraciszek Bacon - biografia, filozofia, cytaty

Filozofia, Wielka Brytania
Francis Bacon (1561-1626)

Franciszek Bacon jest uważany, obok Kartezjusza za pierwszego nowożytnego filozofa. Nie stworzył on jednak żadnego systemu filozoficznego, ale jako pierwszy wyłożył w sposób jasny i przystępny idee jego poprzedników. Jest typowym reprezentantem swej epoki – jej pragnienia i dążenia stają się jego własnymi. W rozwoju nauki widział najskuteczniejszy środek opanowania przyrody. Podzielił wiedzę wg władz umysłu na: teorię (domena rozumu obejmująca teologię oraz nauki o przyrodzie i o człowieku), historię (domena pamięci obejmująca dzieje religii, historię naturalną i historię społeczną) oraz poezją (domena wyobraźni). Był prekursorem metody indukcji eliminacyjnej, której głównym zadaniem było wykrywanie form różnych rzeczy i zjawisk. Podkreślał rolę eksperymentu przy ustalaniu faktów. Zestawił złudzenia umysłu, tzw. idola, stanowiące przeszkodę w poznaniu, będące zjawami osaczającymi umysł i zaciemniającymi go. Stworzył teorię idoli, której zadaniem było wykrycie i przeanalizowaue tych wszystkich czynników, które deformują wiedzę ludzką (dzieli je na nabyte i wrodzone). W filozofii przyrody był zwolennikiem mechanicyzmu. Uznawał istnienie świata nadprzyrodzonego i duszy. Jego orientacja naukowa była tak słaba, że książki nazywają go „dyletantem naukowym”. Nie chciał uznać teorii Kopernika, wierzył też, że Andy są najwyższymi górami, ponieważ w Ameryce wszystko jest większe niż w Europie.
Domagał się trzech reform: ludzkiej wiedzy, wzmożenia rozwoju nauk i radykalnych zmian warunków życia

Ogólne założenia baconizmu

KONIECZNOŚĆ REFORMY WIEDZY – „Postawa, na której się oprze reforma nauki, nie spoczywa ani w metafizyce, ani w grubym empiryźmie, lecz w prawowitym związku między władzą poznania empirycznego i rozumowego”

Bacon odnosił się z niechęcią do Arystotelesa uważał jego metodę za bezowocną, przydającą się jedynie w dyskusjach i sporach, a nie wzbogacającej ani nie ulepszającej życie ludzkie. Przeciwstawił się scholastycznemu arystotelizmowi już podczas studiów, kiedy za takie rozumowanie pozbawiano stopnii naukowych i zmuszano do opuszczenia miasta. Wpływ na to miały ówczesne wynalazki: druk, kompas i proch strzelniczy, które przekształciły świat w stopniu nieporównywalnie większym niż jakakolwiek doktryna filozoficzna („Powiem najprzód o dwu, olbrzymich halach (...). Można tam zobaczyć posąg waszego Kolumba, który pierwszy odkrył Indie Zachodnie; nastepnie posąg pierwszego budowniczego okrętów; waszego zakonnika, który pierwszy wynalazł proch strzelniczy i broń palną; wynalazcy muzyki, pisma (...), każdemu tedy bardziej zasłużonemu wynalazcy wzonosimy posąg (...), oddajemy mu chwałę, wielbimu Go (...)” )

Zastanawiał się zatem Bacon, dlaczego dotychczasowa filozofia była tylko pustą abstrakcją skąpą w owoce dla życia. Oskarżał swoich poprzedników, że mimo, iż bystrzy, mieli umysły zamknięte na dzieła kilku autorów, głównie Arystotelesa, podobnie jak ich osoby zamknięte były w klasztorach.

IDEA POSTĘPU – walka z wszelkimi objawami rezygnacji oraz wiara w dynamiczny charakter nauki
Bacon domagał się stworzenia warunków, które umożliwiałyby postęp wiedzy. Jej rozwój stawiał sobie jako nadrzędny cel w swoim programie filozoficznym.
Przeciwstawił się historiozofii Platona i Arystotelesa, później stoickiej mówiącej, że świat, a wraz z nim człowiek i ludzkie instytucje podlegają prawu cykliczności – wszystko powtarza się od nowa, w nigdy nie ustającym rytmie, aby następnie chylić się do upadku. Głosił program mówiący o ciągłym postępie cywilizacji, bez jakichkolwiek pesymistycznych zdarzeń. Podstawą tego było przekonanie o ciągłym postępie nauk, który z kolei wpływał na ciągły rozwój cywilizacji.

Człowiek nie jest zatem niewolnikiem losu, może go bowiem kontrolować i na niego oddziaływać. A możliwe jest to wyłącznie dzięki nauce i rozwojowi nauk.

KONIECZNOŚĆ ZREWOLUCJONIZOWANIA WARUNKÓW ŻYCIOWYCH
Podstawą rozumowania Bacon’a była postawa utylitarna. Wiedza i potęga powinny zatem prowadzić do pożytecznego - utylitarnego działania, a więc takiego, które zapewnia pomoc społeczeństwu. Należy przywrócić potęgę nauki taką, jaka istniała po jej stworzeniu. Powinna się ona opierać na znajomości przyrody i możliwościach szerokiego działania.
Owocami zreowolucjoizowania warunków życiowych miała być nauka powiązana z teorią, podnoszący się poziom materialny życia oraz rozwijanie potęgi myśli. Nowe wynalazki i odkrycia uniemożliwiałyby „chylenie się do upadku” charakterystycznego dla filozofii Platona i Arytotelesa, ale warunkowałyby dobrobyt, dostatek i szczęście rodzajowi ludzkiemu.
Nie należy odrzucać praktycyzmu – wg Bacon’a jest on celem wszystkich nauk. Każde twierdzenie powinno być zaopatrzone obficie praktyką i dowodami z róznych żródeł.

Dzieła

Niektóre prace: Eseje (1597, wyd. 3 poszerzone 1625, wyd. pol. 1959), Novum Organum (1620, wyd. pol. 1955), Nowa Atlantyda (1627, wyd. pol. 1954).

Bacon w swoich „Esejach”
- „O prawdzie” – „Prawda, która sama jest tylko własnym sędzią, uczy, iż poszukiwanie prawdy (które jest niby jej zalotem), poznanie prawdy (które jest niby z nią obcowaniem) i przeświadczenie o prawdzie (które jest niby jej poślubieniem) jest najwyższym dobrem natury ludzkiej”
- „O śmierci” – „Pragnienie zemsty odnosi zwycięstwo nad śmiercią; miłość ma ją w pogardzie; sława do niej dąży; zmartwychwstanie szuka w niej ucieczki; strach ją przyspiesza”, „Śmierć ma też i to, że otwiera drogę do dobrej sławy i gasi zawiść. Kto był kochany za życia, będzie kochany i po śmierci ”
- „O małżeństwie i życiu bezżennym” – „Kto ma żonę i dzieci, ten dał zakładników losowi”; „Najbardziej częstą przyczyną życia bezżennego jest wolność, w szczególności u pewnych ludzi o charakterze egoistycznym i kapryśnym, którzy są tak wrażliwi na wszelkie skrępowanie, że niewiele brakuje, iżby pasy i podwiązki uważali za więzy i pęta”; „Ludzie nieżonaci są najlepszymi przyjaciółmi, najlepszymi przełożnymi, najlepszymi sługami, lecz nie zawsze poddanymi. Albowiem skorzy są do ucieczki; niemal wszyscy zbiegowanie są tego wolnego stanu”
- „O miłości” – „Wszak żaden pyszny człowiek nigdy nie myślał o sobie tak dobrze, jak myśli człowiek kochający o osobie kochanej”; „Miłość małżeńska rozpładza rodzaj ludzki; miłość przyjacielska go doskonali, ale miłość rozpustna obniża go i upadla”; „Zarówno chwile powodzenia, jak i przeciwności rodzą miłość i czynią ją bardzo gorącą, co pokazuje, że jest ona dzieckiem szaleństwa”
- „O przesądzie” – „Przesądem jest unikanie przesądów, gdy ludzie uważają, że czynią najlepiej, gdy oddalają się jak najbardziej od przesądów przyjętych tradycyjnie”
- „O ambicji” – „Ambicja jest podobna do gniewu, który jest usposobieniem, co czyni człowieka aktywnym, wytrwałym, rzeźkim i ruchliwym”